Wyżlin większy Antirrhinum majus L. należy do rodziny babkowatych Plantaginaceae (wcześniej trędownikowatych Scrophulariaceae). W Polsce zwany jest pospolicie lwią paszczą (ang. Snapdragon). Rodzaj Antirrhinum L. obejmuje około 25 gatunków, występujących głównie w regionie Morza Śródziemnego (Algieria, Maroko, Tunezja, południe Europy i Azja zachodnia). Ponad jedna trzecia gatunków tego rodzaju jest pod ochroną, rosną na stanowiskach skalnych.
Antirrhinum majus L. znany jest jako roślina ozdobna, polecana do nasadzeń na rabatach wysokich. Wykorzystywana jest także na kwiat cięty i w uprawie pojemnikowej. Jest rośliną jednoroczną, o zwartym pokroju i sztywnych, wzniesionych łodygach, wysokości do 30-70 cm, u nasady lekko zdrewniałych. Silnie się rozkrzewia. Liście są lancetowate i całobrzegie. Uprawa zarówno z siewu, jak i z rozsady.
Kwiaty Antirrhinum mają charakterystyczną budowę. Korona jest zrośnięta do połowy długości, potem dzieli się na dwie wargi: górną szeroką, wyraźnie dwuczęściową oraz dolną rozdętą i wzniesioną. Po naciśnięciu, kwiaty szeroko się otwierają i kojarzą z paszczą zwierzęcia, stąd ta potoczna nazwa. Atrakcyjne są kolory kwiatów – niemal wszystkie barwy oprócz niebieskiej. Szczególnie piękne są odmiany o kwiatach śnieżnobiałych, cytrynowych, morelowych, czerwonych lub wiśniowych, często z aksamitnym nalotem. Kwiaty bywają też dwubarwne lub wielobarwne. Zebrane w kwiatostany długości 30-40 cm, na szczycie łodygi. Kwitnienie rozpoczyna się od czerwca i trwa do jesieni. Kwiaty są miododajne, zapylane głównie przez błonkoskrzydłe owady z rodzajów Lepidoptera i Diptera.
Tłuszcze i kwasy
Według najnowszych doniesień naukowych, nasiona lwiej paszczy charakteryzują się wysoką zawartością tłuszczów (12,3%). Są źródłem niezbędnych kwasów tłuszczowych, neutralnych lipidów, glikolipidów i fosfolipidów. Wysoka zawartość kwasu linolowego i oleinowego (88% wszystkich kwasów tłuszczowych) sprawia, że są bardzo odżywcze. Olej z nasion charakteryzuje się stosunkowo dużą zawartością fitosteroli. W kwiatach tego gatunku obecne są wszystkie izomery tokoferoli, z których α-tokoferol stanowi 81% całkowitej zawartości tokoferoli. Wykazano również, że aktywność neutralizowania wolnych rodników w kierunku 1,1-difenylo-2-pikrylohydrazylu (DPPH) oleju Antirrhinum majus jest wyższa od oznaczonej dla oliwy z oliwek. Te właściwości mają istotne znaczenie w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym.
Kwiaty lwiej paszczy bogate są także w naturalne barwniki z grupy polifenoli (3,49 g•kg-1 św.m.) oraz kwas L-askorbinowy (5,06 g•kg-1 św.m.). Charakteryzują się wysoką zawartością związków mineralnych. Zawartość makroelementów: fosfor 417,62; potas 2861,83; wapń 357,20; magnez 172,02; sód 87,74 mg•kg-1 św.m. Mikroelementy: żelazo 4,38; mangan 5,73; miedź 1,62; cynk 8,89; molibden 0,84 mg•kg-1 św.m.
W fitoterapii
Kwiaty lwiej paszczy mają właściwości przeciwzapalne, moczopędne, rozkurczowe, łagodzą objawy przeziębienia. W medycynie naturalnej stosowane są w formie okładów na guzy, owrzodzenia i hemoroidy.
W kuchni
kwiaty lwiej paszczy są także znane. W smaku lekko gorzkie, może nawet trochę mdłe. Stosowane najczęściej do garnirowania aromatycznych sałatek, dań ciepłych (mięsa, zupy, różne sosy i pasty rybne). Możemy je faszerować kostkami sera typu feta. Świeże lub krystalizowane w cukrze, są wykorzystywane do garnirowania ciast, deserów i napojów.
SAŁATKA. 300 g mieszanki sałat (zielonej, czerwonej, strzępiastej, roszponki), 2 awokado, 100 g pomidorów cherry, 1 szklanka kiełków lucerny, 1 szklanki kwiatów lwiej paszczy. Sos: 45-60 ml oliwy z oliwek, 30 ml soku z cytryny, 15 g ziół prowansalskich. Sałaty i owoce myjemy i osuszamy. Sałaty szarpiemy na małe kawałki, obrane awokado kroimy w kostkę. Dodajemy pomidory, kiełki i kwiaty lwiej paszczy. Wszystko polewamy sosem winegret, przygotowanym z podanych składników.
KORZENNE RISOTTO. Masło i oliwa do smażenia, 2 szalotki, 400 g ryżu do risotto, 3 szklanki kwiatów lwiej paszczy, litr rosołu lub bulionu warzywnego, 6-8 goździków (przyprawy), 2-3 kawałki kory cynamonowej, 3 g kardamonu, 40 g tartych migdałów, sól, pieprz i chilli do smaku. Na maśle z oliwą zeszklić posiekaną szalotkę. Dodać ryż i kwiaty lwiej paszczy. Smażyć około 5’, aż ryż stanie się szklisty. W rondelku gotujemy bulion z przyprawami. Zalewamy ryż dwiema szklankami bulionu i mieszamy. Ciągle mieszając, gotujemy ryż, aż będzie odpowiednio miękki (około 15-20’). Ubytek wywaru uzupełniamy bulionem. Dodajemy migdały, pieprz i chilli, solimy do smaku.
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
