Zakładając ogród, dbamy przede wszystkim o jego układ, urodę i funkcjonalność. Na pierwszym miejscu stawiamy zwykle walory dekoracyjne zapominając, że wiele roślin warzywnych i zielarskich – odpowiednio wkomponowanych w rabatę – może także dostarczać nam cennych witamin i minerałów. Planując ogród, warto pamiętać o tych roślinach.
Jarząb pospolity Sorbus aucuparia
Znany powszechnie jako jarzębina. Jest drzewem dorastającym do 8-15 m wysokości, w zależności od warunków wzrostu. Okazy rosnące na glebie żyznej, dostatecznie wilgotnej, będą wyższe niż te na glebach ubogich. Gatunek jest tolerancyjny w stosunku do gleby, na której rośnie, nie ma szczególnych wymagań. To sprawia, że może rosnąć w każdym ogrodzie. Nie należy go sadzić przy ruchliwych ulicach miejskich, ponieważ cierpi od wysokiego zasolenia gleby i bezpośredniego zanieczyszczenia powietrza.
Młode drzewka są dostępne w szkółkach, sadzimy je wiosną po 15 maja lub wczesną jesienią, gdy skończy się okres upałów. Ze względu na dużą tolerancję na siedlisko i wysoką mrozoodporność, nie wymaga szczególnego miejsca. Możemy go posadzić zarówno na rabacie, jak i na obrzeżach działki czy przy domu, nawet w miejscu lekko zacienionym. Po przekopaniu gleby i usunięciu chwastów wykopujemy odpowiedni dla wielkości bryły korzeniowej dół i na jego dno sypiemy żyzną ziemię lub kompost. Po posadzeniu i ubiciu gleby należy pamiętać, by roślinę obficie podlać.
Owoce jarzębu zbiera się w pełni dojrzałe, na początku zimy, najlepiej po pierwszych przymrozkach. Nie można zwlekać zbyt długo, ponieważ owoce są lubiane także przez ptaki. Nie należy owoców spożywać na surowo. Ze względu na zawartość kwasu parasorbowego, mogą powodować wymioty i biegunki. Kwas ulega rozkładowi pod wpływem obróbki cieplnej (suszenie, gotowanie).
Porzeczka czarna Ribes nigrum
Ceniona ze względu na dużą zawartość witaminy C w owocach. Jest krzewem dorastającym do 1,5-2 m, nieduże liście po roztarciu pachną… porzeczkami. Młode rośliny sadzimy w miejscu słonecznym, co zapewni obfite owocowanie, lub tylko lekko zacienionym. Nie wymaga bardzo żyznej gleby, jak typowe odmiany owocowe, ale dla lepszego owocowania dobrze zapewnić jej podłoże o lekko kwaśnym odczynie, bogate w składniki mineralne. Podczas sadzenia do przygotowanego wcześniej dołu wykładamy kompost lub żyzne podłoże ogrodnicze, obficie podlewamy. Możemy co kilka lat zasilać rośliny, podsypując kompost pod dobrze oplewione krzewy. Po nawożeniu należy pamiętać o regularnym plewieniu wokół krzewów, aby dostarczone przez nas składniki odżywcze nie zostały „ukradzione” przez sąsiadujące chwasty.
Porzeczka owocuje najsilniej na młodych pędach 1-, 2-, 3-letnich, dlatego warto co kilka lat usuwać pędy starsze, krzyżujące się lub nadmiernie zagęszczające krzew. Porzeczka uczestniczy, niestety, w rozprzestrzenianiu się rdzy wejmutkowo-porzeczkowej, dlatego należy unikać sadzenia jej w pobliżu sosen pięcioigielnych. Uważa się, że formy dzikie mają więcej witamin niż odmiany ogrodowe o ładniejszych i obficiej występujących owocach.
Marchew siewna Daucus carota
Choć właściwości korzenia marchwi są znane, często zapominamy o tej popularnej roślinie. Marchew uprawiamy z siewu. W kwietniu siejemy wprost do gruntu, na wcześniej odchwaszczoną i użyźnioną glebę. Po wschodach konieczne jest przerzedzenie roślin, aby pozostawić je w rozstawie 30 x 5 cm. Aby zapobiec lukom w rabacie, warto wprowadzić szachownicowy układ roślin – jak w przypadku roślin ozdobnych na rabacie, a nie jak na tradycyjnej grządce warzywnej.
Marchew jest rośliną dwuletnią, zakwita i owocuje w drugim roku uprawy. Jeśli chcemy pozyskać jej owoce, to w pierwszym roku uprawy musimy zrezygnować z wykopywania korzeni. Posadzona w odpowiedni sposób, może z powodzeniem stanowić wypełnienie rabaty. Trzeba zapewnić jej odpowiednie podłoże, bogate w składniki mineralne i dobrze spulchnioną glebę, by uniknąć skręcania się korzeni. Nie należy uprawiać marchwi w tym samym miejscu w kolejnych latach, unikniemy w ten sposób chorób.
Róża dzika Rosa canina
Krzew osiąga 2-3 m wysokości, dostarcza cennych odżywczo kwiatów i owoców. Jest gatunkiem ważnym ekologicznie, może rosnąć w środowiskach o niekorzystnych warunkach. Młode krzewy sadzimy w miejscach słonecznych i ciepłych, po posadzeniu obficie podlewamy. Przycinanie nie jest konieczne, jednak starsze krzewy należy prześwietlać, wycinając pędy krzyżujące się i starsze, by unikać dużego zagęszczenia. Nie wymaga nawożenia, jednak dla uzyskania pełnej dekoracyjności można co kilka lat zasilić roślinę kompostem lub gotowym nawozem, zwłaszcza jeśli krzew rośnie na ubogiej glebie, np. w miejscu, gdzie znajdowały się grządki warzywne. Owoce najlepiej zbierać przed przemrożeniem, a gotowe przetwory chronić przed światłem, które rozkłada witaminę C.
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica
Uważana za zwykły chwast i usuwana z ogrodu – jest cennym źródłem witamin i minerałów! Warto poświęcić fragment ogrodu, gdzie zapewnimy jej wzrost. Może stanowić tło dla innych roślin. Jeśli nie chcemy jej oglądać, możemy posadzić ją za wyższym krzewem lub grupą bylin.
Sadzonki łatwo wykonać samemu. Wiosną dzielimy rozłogi pokrzyw dzikorosnących na kilkucentymetrowe fragmenty i sadzimy w rozstawie 20 x 20 cm, by uzyskać zbitą masę roślin lub by wyglądały bardziej naturalnie. Do wzrostu trzeba zapewnić pokrzywom żyzną, dobrze odchwaszczoną glebę, należy też pamiętać o podlewaniu w czasie letniej suszy. Ale nawet bez tego pokrzywy sobie poradzą. Kwitną od czerwca do września, w zależności od pogody w danym roku. Ziele ścinamy przed kwitnieniem, dlatego podczas komponowania rabaty trzeba pamiętać, że od czerwca-lipca miejsce zostanie puste. Można posadzić przed nią rośliny na tyle wysokie, by zasłaniały lukę w rabacie.
Nasturcja większa Tropaeolum majus
Może być stosowana w ogrodzie jako roślina okrywowa lub uprawiana w skrzynkach – na balkonie czy na tarasie. Nasiona są dostępne w centrach ogrodniczych. Wysiewamy je do doniczek lub bezpośrednio na rabatę w połowie maja. Po wzejściu należy przerzedzić rośliny, by miały miejsce do rozwoju. Nasturcja wymaga średnio żyznego podłoża i podlewania w środku lata. Jeśli zamierzamy uprawiać ją w skrzynkach lub donicach, należy pamiętać o częstszym podlewaniu. Roślina ma cenne wartości odżywcze, do tego charakteryzuje się pięknymi pomarańczowo-czerwonymi kwiatami, bardzo licznymi latem (po 10 tygodniach od wysiewu). Surowców z nasturcji nie powinny spożywać małe dzieci oraz osoby cierpiące na wrzody żołądka i schorzenia nerek.
Jeżówka purpurowa Echinacea purpurea
Popularna roślina ozdobna, dostarcza również cennych surowców zielarskich, wzmagających odporność, działających przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie. Możemy uprawiać ją z nasion, ale wtedy na dekoracyjne kwitnienie musimy poczekać rok lub dwa. Nasiona wysiewamy do skrzynek w kwietniu, a jesienią sadzimy je na wybrane miejsce w rozstawie 30 x 40 cm. Dorosłe rośliny można także dzielić na wiosnę, przez rozcięcie karpy korzeniowej ostrym szpadlem lub nożem. Przy tym zabiegu nie należy szarpać korzeni. Niecierpliwi mogą kupić w szkółce dorosłe rośliny, które zakwitną jeszcze w tym samym roku. Jeżówka najlepiej rośnie i najobficiej kwitnie w miejscu słonecznym, na żyznej glebie. Trzeba pamiętać o zapewnieniu jej wilgotnej gleby. Co kilka lat można zasilić nawozem wieloskładnikowym lub kompostem. W sprzedaży dostępne są również odmiany o białych kwiatach.
* * *
Przedstawione rośliny to tylko wybrane przykłady spośród wielu, cennych odżywczo surowców, które można wkomponować w ozdobne rabaty. Większość dzikich gatunków rodzimych roślin ma niewielkie wymagania glebowe i z łatwością można je wprowadzać do naszych ogrodów. Z drugiej strony pamiętajmy, że rośliny warzywne – takie jak kapusta, pomidory czy marchew – także mogą stanowić część ozdobnych założeń… W dobrym ogrodzie piękno i użyteczność przenikają się w każdym zakątku…
