Rosła wiśnia w królewskim ogrodzie,
Król ją ujrzał o słońca zachodzie,
Ujrzał tajnym zapłonioną żarem
I obłąkał swe zmysły jej czarem…
Bolesław Leśmian, Wiśnia
Wiśnie – charakterystyczny element krajobrazu wsi polskiej – nie są bynajmniej polskie „z urodzenia”. Pochodzą z Azji oraz z Europy południowo- wschodniej. Na ziemie polskie trafiły już jednak dawno temu. Ciekawe, że w tych najdawniejszych czasach wiśnie znane były nie ze smacznego, orzeźwiającego owocu, lecz z giętkich gałęzi, których używano do wyrobu… łuków.
Wiśnia zwyczajna
Obecnie uprawiana forma wiśni powstała w wyniku naturalnego skrzyżowania dwóch dzikich form: czereśni ptasiej Prunus avium L. z wisienką stepową Prunus fruticosa Pall. Oba te gatunki dają do dziś naturalne mieszańce w środkowej i południowo- wschodniej Europie oraz na Kaukazie. Dlatego właśnie te rejony uważa się za miejsce narodzin wiśni zwyczajnej Prunus cerasus L. Stamtąd rozprzestrzeniła się na całą Europę. Pliniusz Starszy wymieniał już 10 odmian wiśni. Około VIII w. po Chr. wiśnia pojawiła się na terenie dzisiejszej Francji, a do końca XVI w. podbiła całą Europę. W Nowym Świecie pojawiła się dopiero w XVIII w. W tym czasie na Starym Lądzie rozpoczęto już prace nad jej uszlachetnianiem, poprzez krzyżówki pomiędzy poszczególnymi gatunkami i odmianami.
Wiślanki…
W dawnej Polsce drzewo wiśniowe nazywano wiśniną, a na owoce mówiono jagody wiśni, wiśnianki lub wiślanki. Wiśnia zawsze była drzewem dobrym, we wróżbach życzliwym, w leczeniu skutecznym. Zakwitając wcześnie, przepowiadała urodzaj na wszelkie owoce i bogate plony zbóż. Gdy gałązka wiśni, ucięta w wigilię św. Andrzeja i włożona do dzbana z wodą, zakwitała na Boże Narodzenie, wróżyła pannie dorodnego kawalera, a jeżeli oprócz kwiatów rozwijały się na niej także listki, oznaczało to konkury ze strony wdowca. Kiedy kwitnące drzewo przyśniło się starszemu człowiekowi, to znaczyło, że w kolejce do wieczności zajmuje on odległe miejsce i jeszcze niejedno zdoła przeżyć na tym świecie. Dla guślarzy największe znaczenie miała wiśnia rosnąca dziko, nie dotykana ludzką ręką.
Matka Boska Wiśniowa
Laski wiśniowe, już przez sam fakt obecności w dłoni piechura, odpędzały nie tylko złodziei, ale i diabła, który takiej lachy bał się bardziej niż soli i święconej wody. Moc odpędzania sił nieczystych była jeszcze większa, gdy laska była wykonana z wiśni pachnącej, gorzkiej, zwanej Drzewem św. Łucji.
Wiśnie weszły do codziennego języka. Judaszowe wiśnie znaczyły tyle, co judaszowe srebrniki. O ludziach, którzy prowadzą wspólne interesy mówi się do dziś, że jedzą ze sobą wiśnie. Mało kto już pamięta, że święto Nawiedzenie NMP nazywano kiedyś świętem Matki Boskiej Wiśniowej.
Kraj kwitnącej wiśni
My cenimy wiśnie ze względu na ich owoce, a Japończycy zachwycają się przede wszystkim ich kwiatami. Kwitnąca wiśnia, sakura, jest nieoficjalnym symbolem Japonii. Dla mieszkańców Kraju Wschodzącego Słońca święto kwitnących wiśni hanani jest tak ważne, że schodzą na drugi plan inne wydarzenia. Japońska tradycja porównuje życie człowieka do kwiatu wiśni – przepięknego i szybko opadającego, wyjątkowego i niepowtarzalnego. W XV w. mistrz układania kwiatów Ikenobo Jukei wprowadził piękne gałązki kwitnącej wiśni do swoich kompozycji symbolizujących niebo, ziemię i człowieka. W ten sposób zapoczątkowana została ikebana. Lata hodowli doprowadziły do uzyskania fantastycznie kwitnących, delikatnych odmian ozdobnych, które jednak nie zawiązują owoców.
Rodowód
Wiśnię zaliczamy do domeny jądrowych, królestwa roślin, podkrólestwa naczyniowych, nadgromady nasiennych, gromady okrytonasiennych, klasy Rosopsida, podklasy różowych, rzędu różowców, rodziny różowatych, rodzaju śliwy, podrodzaju wiśni i gatunku wiśnii.
Odmiany uprawne wiśni, wywodzące się od wiśni zwyczajnej (pospolitej), dzielimy na szklanki P. cerasus var. caproniana L. o soku bezbarwnym oraz na wiśnie sokowe P. cerasus var. austera L. o soku ciemnym, barwiącym. Do wiśni zaliczamy także czerechy – mieszańce wiśni z czereśnią, których owoce świetnie nadają się zarówno na przetwory, jak i do bezpośredniej konsumpcji.
Wiśnia jest drzewem
o wysokości od 3 do 6 m. Jej liście są jajowate lub eliptyczne. Pąki kwiatowe są większe od liściowych, osadzone na krótko- i długopędach. Powstają latem roku poprzedzającego kwitnienie. Z pąków wyrasta po kilka kwiatów zebranych z baldachy, czasem wyrasta tylko jeden kwiat. Kwiaty są białe lub różowe. U odmian owocujących kwiat składa się z 5 działek kielicha, 5 płatków korony, 30-35 pręcików i jednego dolnego słupka. Ozdobne odmiany wiśni piłkowanej Prunus serrulata mają kwiaty pełne. Owocem jest kulisty, połyskujący pestkowiec, o barwie od jasnoczerwonej do prawie czarnej. Miąższ owocu jest jasnoczerwony lub czerwony, o przyjemnym słodko-kwaskowatym smaku i lekkim aromacie. Pestka jest kulista, gładka.
Pod uprawę
najlepiej nadają się gleby brunatne lub bielicowe, położone na glinie lekkiej i utworach pyłowych różnego pochodzenia, znajdujących się nie głębiej niż 100 cm, oraz bielice wykształcone z piasków słabogliniastych i gliniastych, lekkich. Nieprzydatne są głębokie piaski. Woda gruntowa nie powinna sięgać wyżej niż 150 cm. Wiśnia ma mniejsze od innych drzew wymagania wodne. Optymalna roczna suma opadów to 500- 600 mm. Odpowiednia ilość wody jest szczególnie ważna wiosną i wczesnym latem, kiedy dojrzewające owoce szybko rosną. Młode drzewka źle znoszą suszę. Może ona wpłynąć niekorzystnie na owocowanie w następnych latach. Jeszcze gorszy jest nadmiar wody. Z powodu braku tlenu (zalanie) korzenie nie pobierają składników pokarmowych, co powoduje osłabienie wzrostu drzew, opadanie kwiatów i zawiązków, a nawet zamieranie całych drzew. Wiśnie są wytrzymałe na mróz. Znoszą temperatury do -32°C.
Witaminy C i PP
Wiśnie zawierają dużo kwasów organicznych, zwłaszcza kwasu jabłkowego, cytrynowego i oksalowego. Wśród węglowodanów, występujących w niewielkiej ilości, dominują fruktoza i glukoza. Swój kwaskowato-cierpki posmak owoce zawdzięczają garbnikom. Wśród rozmaitych witamin, które znajdziemy w wiśniach, pierwsze miejsce zajmują witaminy C i PP, prócz tego warta odnotowania jest obecność witamin z grupy B. Skład chemiczny uzupełniają białka, sole mineralne i pierwiastki śladowe. Wartość energetyczna 100 g owoców wynosi 210 kJ, czyli 50 kcal.
Zdrowotne walory wiśni
znane są od dawna. Pektyny ułatwiają wiązanie i wydalanie z organizmu toksycznych związków, obniżają poziom cholesterolu we krwi. Przy chorobach serca i krążenia, wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz nerek, korzystnie oddziałują kwaśniejsze odmiany wiśni, które poprawiają też apetyt i regulują trawienie. Regularne spożywanie wiśni pomaga przy puchlinie wodnej (niewydolności serca lub nerek) oraz przy anemii wynikającej z braku żelaza. Sok wiśniowy rozrzedza śluz przy stanach zapalnych dróg oddechowych, obniża temperaturę przy przeziębieniach i działa lekko rozwalniająco przy chronicznych zaparciach. Zarówno owoce, jak sok i nektar, mają działanie aseptyczne.
W kuchni polskiej
szczególnie popularne są pierogi z wiśniami, ciasta z wiśniami oraz wiśniowe soki, konfitury i nalewki. W tym ostatnim kierunku poszła pomysłowość mieszkańców Europy. Z polską wiśniówką rywalizują angielska cherry, prowansalska ratafia, włoskie maraschino oraz alzacka Kirsch.
Nie szukajmy w rozmaitych przypadłościach pretekstu do zażywania wiśni, jedzmy je nie tylko dla zdrowia i urody, ale i dla przyjemności!
