Część II. Zioła działające antyagregacyjnie i antykoagulacyjnie
W profilaktyce i w leczeniu stanów zapalnych żył ważną rolę odgrywają zioła, wpływające korzystnie na naczynia krwionośne (pisaliśmy o tym w części I), a także wywierające działanie antyagregacyjne i antykoagulacyjne. Zapobieganie nadmiernej lepkości krwi, poprzez związki obecne w roślinach, może wynikać z różnych mechanizmów. Mogą one oddziaływać na integryny płytek, utrudniając ich zlepianie, hamować syntezę tromboksanu i hamować aktywność enzymów (fosfodiesteraza, cyklooksygenaza), uczestniczących w syntezie proagregacyjnych i prozapalnych hormonów tkankowych. Właściwości przeciwzakrzepowe wykazują kumaryny, które są inhibitorami witaminy K1, uczestniczącej w wątrobowej syntezie czynników krzepnięcia (protrombiny, czynnika VII, IX i X).
Liść miłorzębu
Ginkgonis folium
Preparaty zawierające standaryzowane ekstrakty są zalecane w objawowym leczeniu zaburzeń krążenia mózgowego, z utrudnioną koncentracją, zaburzeniami pamięci, zawrotami i bólami głowy, szumem w uszach, osłabieniem słuchu i wzroku, także zaburzeniami krążenia obwodowego, np. w ukrwieniu kończyn dolnych, z uczuciem zimnych stóp. Aktywność ekstraktów z liści miłorzębu jest przedmiotem licznych badań in vitro, in vivo oraz klinicznych, wskazujących na zwiększanie obwodowego i mózgowego przepływu krwi, działanie neuroprotekcyjne i antyoksydacyjne, zmniejszanie lepkości krwi wskutek aktywności antyagregacyjnej, wpływ na neuroprzekaźniki i ich receptory. Te aktywności mogą mieć znaczenie w terapii zaburzeń poznawczych (zespoły otępienne o podłożu naczyniowym, neurodegeneracyjnym), zaburzeń krążenia mózgowego i obwodowego (poprawa zdolności uczenia się i pamięci). Zaleca się 240 mg suchego ekstraktu dobowo (jednorazowo 120-240 mg) w celu poprawy zaburzeń poznawczych i w demencjach (co najmniej 12 tygodni). W uczuciu ciężkich nóg, zimnych rąk i nóg, wynikających z zaburzeń krążenia, zaleca się ekwiwalent 250-360 mg liścia miłorzębu jednorazowo, 750 mg dobowo. Nie stwierdzono interakcji z lekiem antykoagulacyjnym, warfaryną.
Wyciąg, zależnie od dawki, hamuje agregację płytek krwi, wywołaną przez ADP i kolagen, zmniejsza też ekspresję P-selektyny, markera aktywacji płytek krwi i hamuje fosforylację kinazy serynowo-treoninowej (Akt), regulującej aktywację płytek krwi i tworzenie zakrzepów, hamuje także PI3K, główny przekaźnik sygnału w szlaku 3-kinazy fosfatydyloinozytolu.
Połączenie wyciągu z miłorzębu i cilostazolu (lek przeciwagregacyjny) wykazało silniejszą od pojedynczych preparatów aktywność przeciwpłytkową in vitro i działanie przeciwzakrzepowe w modelu zatoru płucnego in vivo i modelu zakrzepicy tętniczej, bez zwiększenia skutków ubocznych (brak wpływu na czas krwawienia, PT i APTT).
Kwiatostan głogu
Crataegi folium cum flore (C. inflorescentia)
Zalecany jest do łagodzenia objawów nerwicy serca, z towarzyszącymi palpitacjami, dodatkowymi uderzeniami serca z powodu niepokoju oraz stresu psychicznego i ułatwiania zasypiania, podobnie jak owoc głogu Crataegi fructus.
W badaniach in vitro i in vivo wyciągów z głogu wykazano aktywności korzystne dla pracy serca i układu krążenia: przeciwutleniającą, dodatni efekt inotropowy, działanie przeciwzapalne i spazmolityczne na naczynia krwionośne, zmniejszanie przepuszczalności śródbłonków, antyarytmiczne, obniżające ciśnienie tętnicze, moczopędne. Wodny wyciąg z głogu włoskiego Crataegus azarolus, jednego z kilku gatunków, z których może być zbierany kwiatostan głogu (według FPX), zwiększał czas krwawienia, zmniejszał agregację płytek krwi i stężenie tromboksanu B2 w surowicy szczurów. Hamowanie biosyntezy tromboksanu A2 wykazano też dla głównych związków Crataegus oxyacantha.
U zdrowych wolontariuszy podawanie wyciągu z kwiatostanów głogu nie wpłynęło na agregację płytek krwi.
Ziele złocienia maruny
Tanaceti parthenii herba
Badania in vitro, in vivo i kliniczne partenolidu i wyciągów z ziela dotyczyły głównie aktywności przeciwbólowej i przeciwzapalnej. Partenolid i wyciąg hamują ekspresję COX-2 i produkcję prozapalnych cytokin (TNF?) i interleukiny- 1 (IL1) w makrofagach, także hamują interleukinę- 12 (IL-12), uczestniczącą w stanach zapalnych, infekcjach i chorobach autoimmunologicznych. Działanie przeciwmigrenowe partenolidu (w profilaktyce od 50 do 250 mg suchych liści dziennie) wynika z hamowania uwalniania serotoniny (5-HT) z ziarnistości płytek. Wyciąg i partenolid hamują agregację płytek krwi (wpływ na grupy sulfhydrylowe płytek i na wychwyt i uwalnianie AA do/z płytek fosfolipidów membranowych), bez wpływu na syntezę tromboksanu, co jest korzystne w zapobieganiu migrenie i zakrzepom. Partenolid jest też inhibitorem transkrypcyjnego czynnika NF-kB w komórkach nowotworowych i kompleksu kinaz.
Ziele wiązówki
Filipendulae ulmariae herba
Działa przeciwzapalnie (porównywalnie do NLPZ) i przeciwgorączkowo, zwiększa pocenie. Zaleca się stosowanie naparów dobowo z 4-5 g ziela lub 2,5-3,5 g kwiatów. Odwar z kwiatów działa immunomodulacyjnie (stymulacja wzrostu mysich makrofagów in vivo i in vitro) i antybakteryjnie, też przeciw patogenom dróg moczowych oraz antykarcynogennie w modelach guzów u szczurów i myszy i w kulturach ludzkich komórek czerniaka B16. Wykazano aktywność ochronną na błony śluzowe żołądka u myszy w uszkodzeniach, spowodowanych kwasem salicylowym. Miejscowe zastosowanie maści z odwarem z wiązówki u 48 pacjentek cierpiących na dysplazję szyjki macicy, spowodowało całkowite wyleczenie w 52% przypadków. Wiązówka działa także moczopędnie i pobudza funkcje eliminacyjne układu moczowego i pokarmowego, usprawnia krążenie limfatyczne. Usuwanie toksycznych produktów metabolizmu jest korzystne w bólach stawów i reumatyzmie, dnie moczanowej, retencji wody z obrzękiem, cellulicie i zaburzeniach krążenia żylnego (żylaki, zapalenie żył). Wodny wyciąg hamował też biosyntezę prostaglandyny i czynnika aktywującego płytki (PAF), a także uwalnianie elastazy (garbniki). Kompleks heparynopodobny, obecny w kwiatach, warunkuje działanie antykoagulacyjne i fibrynolityczne, co wykazano in vivo po wstrzyknięciu domięśniowym i dożylnym zwierzętom.
Kłącze ostryżu długiego
Curcumae longae rhizoma
Sproszkowane kłącze zalecane jest w celu zwiększenia przepływu żółci, dla złagodzenia objawów niestrawności (uczucie pełności, wzdęcia i upośledzone trawienie), a także w ostrych (5-30 g) i w przewlekłych stanach zapalnych (3-10 g dziennie) lub 8-60 g świeżego kłącza. Olejek eteryczny i główny jego składnik ar-tumeron oraz kurkumina, hamują agregację płytek krwi, wywołaną różnymi czynnikami, wydłużają APTT i PT, hamują aktywność trombiny i czynnika aktywującego X (FXa). Ar- -tumeron silniej niż aspiryna hamował agregację płytek Terapia
krwi (pomiar agregometrem), indukowaną kolagenem, ale nie trombiną. Kurkumina hamowała wytwarzanie tromboksanu B2 (TXB2) z AA w płytkach krwi, przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu produktów szlaku LOX, co sugeruje, że aktywność przeciwpłytkowa związana jest z przesunięciem metabolizmu w kierunku szlaku związanego z LOX. Dla antykoagulacyjnej aktywności ważne są grupy metoksylowe, gdyż silniej przeciwzakrzepowo in vivo działała kurkumina niż jej desmetoksy pochodna. Spożywanie sproszkowanego kłącza 1-2 g dziennie może pomóc w przeciwdziałaniu zwiększonej lepkości krwi i utrzymaniu stanu antykoagulacyjnego.
Kłącze imbiru
Zingiberis rhizoma
Imbir blokuje receptory 5-HT3 i inne receptory obwodowe (cholinergiczny, wanilloidowe), włączone w skurcz mięśni gładkich w żołądku oraz w jelitach i działa przeciwwymiotnie. Działanie przeciwzapalne wynika z hamowania COX-2, LOX oraz genów kodujących substancje prozapalne (cytokiny).
Wodny wyciąg z imbiru hamował agregację płytek, indukowaną przez AA, ADP i kolagen. [8]-Gingerol hamował agregację płytek krwi indukowaną AA i częściowo indukowaną kolagenem, a [6] – i [8] -gingerole hamowały COX-1 ludzkich płytek krwi. [8]-Paradol, okazał się głównym czynnikiem hamującym aktywację i agregację płytek, indukowaną przez AA. Mechanizm hamowania płytek krwi: poprzez wpływ imbiru na aktywność COX-1 i/lub syntazy tromboksanu z efektem porównywalnym z aktywnością aspiryny.
Cebula czosnku
Allii sativi bulbus
Działanie antyagregacyjne na królicze płytki krwi, indukowane ADP i kolagenem, potwierdzono in vitro, agregację płytek obniżało też podawanie królikom wyciągu z czosnku z pożywieniem. Wyciąg metanolowy z czosnku i wyizolowane frakcje w odpowiednich stężeniach hamowały w 100% agregację płytek, indukowaną przez ADP,epinefrynę, kolagen, trombinę, AA i PAF; jedna z nich (F3) działała czterokrotnie silniej od aspiryny, a po dodaniu do agregatów płytek krwi, indukowanych ADP, powodowała szybką ich dezagregację, co sugeruje, wpływ na membrany. Bezwonny czosnek miał aktywność fibrynolityczną przez przyspieszenie aktywacji plazminogenu, indukowanej t-PA i obniżenie tworzenia trombiny.
Wodny wyciągu z czosnku (500 mg/kg) zapewniał królikom skuteczną ochronę przed małopłytkowością i niedociśnieniem tętniczym, na skutek obniżenia syntezy tromboksanu B2 (TXB2), wywołanymi wlewem dożylnym śmiertelnej dawki kolagenu i kwasu arachidonowego. Nie stwierdzono żadnych niekorzystnych objawów u tych zwierząt. Czosnek wykorzystywany był we Francji w zakrzepicy żył u koni.
Ziele nostrzyka
Meliloti herba
Stanowi tradycyjny ziołowy produkt leczniczy do stosowania doustnego i miejscowego, w celu złagodzenia objawów dyskomfortu i ciężkości nóg, związanych z zaburzeniami krążenia żylnego, miejscowo też w siniakach i zwichnięciach. Jednorazowa dawka rozdrobnionego surowca do przygotowania naparu: 0,25-1 g do 3 razy dziennie; dawka dzienna nie powinna przekraczać 5 mg kumaryny. Aktywność surowca związana jest z obecnością kumaryny o znanej aktywności antykoagulacyjnej.
Kora cynamonowca chińskiego
Cinnamomi cassiae cortex
Olejek eteryczny zawiera 70-90% aldehydu trans-cynamonowego i 1,5-4% kumaryny. Ta kora jest tańsza od kory cynamonowca cejlońskiego Cinnamomi cortex (55-75% aldehydu trans cynamonowego i 0,5% kumaryny w olejku), wykorzystywana częściej jako przyprawa. Zawiera jednak więcej kumaryny o aktywności przeciwzakrzepowej. Wyizolowane związki z kory cynamonowca chińskiego wykazywały słaby efekt antykoagulacyjny. Najbardziej aktywnymi składnikami przeciwpłytkowymi okazały się eugenol i aldehyd koniferylowy.
Korzeń żeń-szenia
Ginseng radix
Przywracał do normalnego poziomu liczbę płytek krwi, fibrynogen i produkty degradacji fibryny u szczurów z zastojem krwi, wywołanym dekstranem. Hamował agregację ludzkich płytek krwi, wywołaną przez trombinę, kolagen i ADP, wydłużył w porównaniu z kontrolą, APPT i PT. Wyizolowane z korzeni żeń-szenia ginsenozydy Rg2 i Rg3 oraz protopanaksatriol są inhibitorami trombiny i czynnika krzepnięcia X(FXa).
Ziele serdecznika
Leonuri cardiacae herba
Podawanie dożylne roztworu zawierającego wyciąg z serdecznika japońskiego Leonurus sibiricus i glukozę, u 105 pacjentów, przez 15 dni, powodowało korzystny wpływ na reologię krwi. U 94,5% pacjentów obniżyła się lepkość krwi i poziom fibrynogenu, także zdolność do agregacji.
Kwiat kocnek
Helichrysi flos
Występują w nich kumaryny (skopoletyna, umbeliferon i eskuletyna, związki o potencjalnej aktywności przeciwzakrzepowej). Po tygodniu picia naparu z kwiatów, doświadczyłam krwawień z nosa podczas kąpieli, a kilka dni później silnego krwotoku z nosa. Objawy te nie powtórzyły się po odstawieniu herbaty.
Nasienie kozieradki
Trigonellae foenugraeci semen
Wodny wyciąg z nasion, zależnie od dawki, hamował proces koagulacji w próbkach krwi zdrowych osób in vitro i przedłużał znacznie czas protrombinowy (PT).
* * *
Zioła o właściwościach przeciwpłytkowych lub antykoagulacyjnych mogą nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych. Chociaż brak klinicznych dowodów, zaleca się, by pacjenci stosujący preparaty roślinne jednocześnie z lekami przeciwzakrzepowymi, np. warfaryną, byli monitorowani pod kątem parametrów krzepnięcia.
Piśmiennictwo: Matławska I. Zioła w chorobie zakrzepowej żył. Cz. I, Panacea 2017; Violi F., Pignatelli P., Pulcinelli F.M. Synergism among flavonoids in inhibiting platelet aggregation and H2O2 production. Circulation 2002, 105, 8, 53-54; EMA, Monografie surowców; Shiyong Y. i inni Ginkgo biloba extract inhibits platelet activation via inhibition of akt. Integr. Med. Int. 1/2014, 234-42; Ryu K.H. i inni. Ginkgo biloba extract enhances antiplatelet and antithrombotic effects of cilostazol without prolongation of bleeding time. Thromb. Res. 3(124)/2009, 328-34; Shatoor A.S. Effect of hawthorn (Crataegus aronia syn. Azarolus L) on platelet function in albino wistar rats. Thromb. Res. 1(130)/2012, 75-80; Vibes J. Inhibition of thromboxane A2 biosynthesis in vitro by the main components of Crataegus oxyacantha (Hawthorn) over heads. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 1994, 50, 173; Letter to the Editors-in-Chief Effects of hawthorn (Crataegus laevigata) on platelet aggregation in healthy volunteer; Kudriashov B.A. The content of a heparin-like anticoagulant in the flowers of the meadowsweet (Filipendula ulmaria). Farmakol. Toksikol. 1990, 53, 39-41; Kim D.C. Anticoagulant activities of curcumin and its derivative. BMB Rep. 4(45)/2012, 221-26; Lee H.S. Antiplatelet property of Curcuma longa L. rhizome-derived arturmerone. Bioresour Technol. 12(97)/2006, 1372-76; Srivastava K. Curcumin, a major component of food spice turmeric (Curcuma longa) inhibits aggregation and alters eicosanoid metabolism in human blood platelets. Prostaglandins, Leucot Essent Fatty Acids. 4(52)/1995, 223-27; Wang X.H. Mechanism of cooked blanched garlic leaves against platelet aggregation. Zhongguo Shi Yan Xue Ye Xue Za Zhi 3(22)/2014, 753-57; Antithrombotic effects of odorless garlic powder both in vitro and in vivo. Biosci Biotechnol. Biochem. 1(71)/2007, 84-90; Ali M. Antithrombotic activity of garlic: its inhibition of the synthesis of thromboxane-B2 during infusion of arachidonic acid and collagen in rabbits. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2(41)/1990, 95-99; Venugopala K.N. Review on natural coumarin lead compounds for their pharmacological activity. Biomed. Research Intern. Vol. 2013, article ID 963248, 14 pages; Kim S.Y. Platelet anti-aggregation activities of compounds from Cinnamomum cassia. J. Med. Food. 5(13)/2010, 1069-74; Yun Y.P. Effects of Korean red ginseng and its mixed prescription on the high molecular weight dextran-induced blood stasis in rats and human platelet aggregation. J. Ethnopharmacol. 2-3(77)/2001, 259-64; Inhibitory effect of triterpenoids from Panax ginseng on coagulation. Factor X. Molecules 4(22)/2017, 1-17; Effect of motherwort on blood hyperviscosity. Am. J. Chin. Med. 1-2(17)/1989, 65-70; Derkach AI. Coumarins of the Inflorescences of Calendula officinalis and Helichrysum arenarium. Khim Prir Soedin 6: 1986, 778; An in vitro anticoagulant effect of fenugreek (Trigonella foenum-graecum) in blood samples of normal Sudanese individuals. Sudan J. Paediatr. 2(13)/2013, 52-56.
