Trzustka to narząd o podwójnej funkcji. Jest zarówno gruczołem trawiennym (funkcja zewnątrzwydzielnicza), jak i gruczołem dokrewnym (wewnętrznego wydzielania).
Za wewnątrzwydzielniczą funkcję trzustki odpowiedzialne są komórki na powierzchni narządu, w postaci tzw. wysepek Langerhansa. Wydzielają one dwa hormony: insulinę i glukagon, niezwykle istotne w regulacji prawidłowego poziomu glukozy (cukru) we krwi.
Funkcja zewnątrzwydzielnicza powiązana jest z czynnością przewodu pokarmowego, polega bowiem na produkowaniu enzymów trawiących wszystkie składniki odżywcze: białka (proteazy), tłuszcze (lipazy) i węglowodany (amylazy).
Zaburzenia w funkcjonowaniu trzustki mogą skutkować problemami trawiennymi, ale także zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, a nawet cukrzycą.
Choroby trzustki mogą być spowodowane przyczynami wrodzonymi (wady anatomiczne, wady genetyczne) bądź nabytymi (stany zapalne, nowotwory). Mogą być również wynikiem autoimmunizacji. Do czynników uszkadzających trzustkę należy przede wszystkim alkohol, ale również palenie tytoniu i niewłaściwa dieta (zbyt kaloryczna, ciężkostrawna, z dużą ilością tłuszczu i białka). Do chorób trzustki mogą przyczyniać się schorzenia wątroby i dróg żółciowych, prowadzące do zaburzenia w produkcji i przepływie żółci do dwunastnicy, która warunkuje proces emulgacji tłuszczu (przygotowania go do procesu trawienia przez enzymy trzustkowe). Rzadziej są one skutkiem urazów, zabiegów w obrębie jamy brzusznej czy efektem ubocznym stosowania niektórych leków.
Najczęstszym schorzeniem dotykającym trzustkę jest stan zapalny. Może mieć on postać ostrą i przewlekłą.
Ostre zapalenie trzustki (OZT)
objawia się silnym i uporczywym bólem w lewym nadbrzuszu bądź opasującym czy promieniującym do pleców, czasem towarzyszą mu nudności, wymioty i gorączka. Jest to stan wymagający szybkiej interwencji lekarskiej, bowiem jest spowodowany masywnym uszkodzeniem miąższu trzustki, co skutkuje wydostawaniem się z komórek pęcherzykowych enzymów trawiennych i grozi samostrawieniem narządu! W około 80% przypadków choroba jest następstwem kamicy żółciowej bądź spożycia nadmiernej ilości alkoholu. Na ogół pojedynczy epizod ostrego zapalenia trzustki kończy się wyzdrowieniem, jednak proces powrotu do zdrowia może trwać nawet kilka miesięcy. Nawracające OZT mogą przerodzić się w stan przewlekły.
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT)
to postępujący stan zapalny, prowadzący do nieodwracalnych zmian w miąższu trzustki, czemu towarzyszy postępująca niewydolność zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicza narządu. Przyczyny są takie same jak przy OZT. Dominującym objawem jest ból brzucha, występujący po posiłku bądź niezależnie od niego, w miarę trwania choroby bólom zaczyna towarzyszyć biegunka tłuszczowa, ewidentnie wskazująca na zaburzenia w trawieniu tego składnika pokarmowego.
W leczeniu obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu, rezygnacja z palenia tytoniu oraz stosowanie diety lekkostrawnej, niskotłuszczowej, celem odciążenia chorego narządu. Chory powinien przyjmować leki doustne zawierające enzymy trzustkowe, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamują czynność wydzielniczą trzustki, łagodzą ból i ułatwiają gojenie się stanu zapalnego.
Poza dietą
czynnikiem wspierającym pracę trzustki i wspomagającym proces jej regeneracji może być kuracja roślinna. Fitoterapia cukrzycy ma ograniczone zastosowanie, aczkolwiek badania naukowe wskazują, iż może być stosowana w celu usprawnienia gospodarki węglowodanowej. Prawdopodobne mechanizmy działania roślinnych związków biologicznie czynnych polegają na stymulacji wydzielania insuliny w komórkach Langerhansa, poprawie tolerancji glukozy poprzez wpływ na receptory insulinowe na powierzchni komórek obwodowych oraz spowolnienie wchłaniania węglowodanów w przewodzie pokarmowym. Działanie takie wykazano m.in. w przypadku nasion kozieradki pospolitej Trigonella phoenum graecum czy fasoli pospolitej Phaseolus vulgaris. Z kory cynamonowca cejlońskiego Zinnamonum zeylanicum wyizolowano metylohydroksychalkon w postaci polimeru, który wpływa na komórki organizmu, podobnie do insuliny.
Ziołoterapia
w chorobach trzustki jest najczęściej stosowana w celu przyspieszenia regeneracji miąższu tego narządu po stanach zapalnych i wspomagania procesów trawiennych.
Bromelina, składnik zawarty w owocach ananasa, to rodzina enzymów proteolitycznych, zawierających grupę sulfhydrylową (proteazy cystynowe i sulfhydrylowe), które rozkładają białka w procesie trawienia. Dzięki właściwościom proteolitycznym, stosowano ją skutecznie jako enzym trawienny u pacjentów po pankreatektomii (usunięciu trzustki) oraz w niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki – jako skuteczny zamiennik trypsyny. Połączenie żółci, pankreatyny i bromeliny okazało się skuteczne w ograniczeniu wydalania smolistych stolców u chorych z niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki, a także zmniejszało dolegliwości bólowe, wzdęcia i częstość wypróżnień.
Z dobrym skutkiem w terapii ostrego zapalenia trzustki stosowano korzeń szałwii czerwonej Salvia miltiorrhizae Danshen. Szałwia wykazywała działanie antyoksydacyjne, modulowała wytwarzanie mediatorów reakcji zapalnej, poprawiała mikrokrążenie, zmniejszając tym samym liczbę powikłań i śmiertelność z powodu tego incydentu.
Ze znanych od dawna i polecanych preparatów, przydatnych w procesie regeneracji trzustki, należy wymienić pokrzywę zwyczajną, miętę pieprzową i mniszek lekarski. Preparaty, polecane w chorobach trzustki, zawierają też często ziele glistnika i tymianek.
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica
jest jedną z najcenniejszych roślin stosowanych w fitoterapii. Ze względu na silne działanie przeciwzapalne, wyciąg z liści pokrzywy przynosi ulgę w stanach zapalnych stawów i chorobach reumatoidalnych, ale naukowcy wskazują, że może mieć szersze spektrum działania. Badanie na szczurach z ostrym zapaleniem trzustki, którym podawano ekstrakt z pokrzywy zwyczajnej, wykazało mniejsze zmiany histopatologiczne oraz mniejszą apoptozę w grupie badanej, co wskazuje na ochronny efekt pokrzywy zwyczajnej.
Przy zaburzeniach trawienia, w związku z niewydolnością trzustki, pomocny może być
Liść mięty pieprzowej Mentha piperite
Ma działanie rozkurczowe, wzmaga wydzielanie żółci, ułatwiając trawienie tłuszczu. Łagodzi w ten sposób wzdęcia i objawy niestrawności. Należy zachować ostrożność w stosowaniu mięty u pacjentów, w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego, gdyż może ona obniżać napięcie zwieracza dolnego przełyku i nasilać dolegliwości. Podobne działanie, żółciotwórcze, żółciopędne i poprawiające trawienie, ma
Korzeń i ziele mniszka lekarskiego
Taraxacum officinale
Badania naukowe wskazują też na silne działanie przeciwzapalne. W badaniu Seo i wsp. analizowano wpływ wodnego ekstraktu z liści Taraxacum officinale na obrzękowe zapalenie trzustki. Ekstrakt z liści mniszka lekarskiego wpłynął na zmniejszenie obrzęku, zaobserwowano także 3-krotny spadek poziomu interleukiny 6 (IL-6) i obniżenie poziomu czynnika martwicy nowotworu TNF-α (tumor necrosis factor) oraz nawet 5-krotny wzrost ilości białek HSP (Heat shock proteins – białka szoku cieplnego), które wykazują działanie protekcyjne, zmniejszające stan zapalny trzustki.
Zioła wspierające regenerację i działanie trzustki można stosować w postaci herbatek, zawierających pojedyncze surowce lub ich mieszanki (zioła do zaparzania w saszetkach: Zioła wzmagające trawienie, Liść mięty pieprzowej, Liść pokrzywy) bądź w formie tabletek (na przykład Tabletki przeciw niestrawności Labofarm).
Należy pamiętać, że efekty terapeutyczne przy stosowaniu surowców roślinnych uzyskuje się przy długotrwałym ich stosowaniu. Pacjenci, obarczeni różnymi schorzeniami i przyjmujący leki, powinni ten fakt skonsultować z lekarzem.
