Część II
Rozwój ogrodów naukowych, zakładanych w okresie II RP, został przerwany przez wojnę. Po jej zakończeniu specjalistyczne ogrody zielarskie były odbudowywane po zniszczeniach i zakładane w nowych ośrodkach naukowych. Do pracy nad tworzeniem nowych i odbudowywaniem zniszczonych ogrodów przystąpili profesorowie przedwojennych uczelni.
Ogród Roślin Leczniczych Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu.
Powstał jako Ogród Roślin Leczniczych Państwowego Instytutu Naukowego Leczniczych Surowców Roślinnych, utworzonego bezpośrednio po wojnie, staraniem prof. Wacława Strażewicza. Należy do Zakładu Botaniki i Agrotechniki Roślin Zielarskich IWNiRZ w Plewiskach koło Poznania, ul. Kolejowa 3. Leży na terenie XIX-wiecznego parku dworskiego w Plewiskach, o powierzchni 3 ha. Majątek przejęty przez Instytut zajmował obszar 338 ha, w tym ziemi uprawnej 310 ha. W dokumencie powołującym Instytut (1947) stanowiono, że jego celem jest opracowywanie naukowych podstaw i metod hodowli i uprawy roślin leczniczych oraz ich racjonalnej eksploatacji. Współcześnie kolekcja liczy ponad 1500 gatunków roślin: dział systematyki – 416 taksonów posadzonych według systemu Tachtadżjana; dział doświadczalny i upraw próbnych około 500 taksonów, dział roślin szklarniowych około 400 oraz dział drzew, krzewów, krzewinek i pnączy 230 gatunków. W tym ostatnim najliczniej reprezentowane są gatunki z rodziny różowatych Rosaceae (37 taksonów), przewiertniowatych Caprifoliaceae (15), bobowatych Fabaceae (13), sosnowatych Pinaceae (12). W ogrodzie wykonuje się badania agrotechniczne roślin, opracowuje zalecenia uprawy i ochrony oraz hoduje nowe odmiany. Szczególną uwagę poświęca się gatunkom objętym ochroną prawną w kraju.
Prowadzone są szkolenia i kursy z zakresie towaroznawstwa zielarskiego, botaniki farmaceutycznej i agrotechniki zielarskiej dla uczniów, studentów, plantatorów i zbieraczy ziół, pracowników sklepów zielarskich, lekarzy i farmaceutów. W zbiorach Ogrodu znajduje się około 10000 arkuszy zielnikowych, 20000 próbek nasion oraz kolekcja surowców zielarskich. W roku 1980 park, w którym znajduje się Ogród, został wpisany do rejestru zabytków (1803/A).
Ogród Roślin Leczniczych Katedry Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, ul. Muszyńskiego 1.
W roku 1946 na terenie Miejskich Szkółek Roślin, w dzielnicy Zdrowie, z inicjatywy profesorów Jana Muszyńskiego i Jakuba Mowszowicza założono Ogród Roślin Leczniczych i Technicznych, o powierzchni 1,3 ha – jako pierwszy etap tworzenia Miejskiego Ogrodu Botanicznego. Nadzór naukowy sprawował Zakład Farmakognozji Uniwersytetu Łódzkiego, administrował Wydział Plantacji i Ogrodów przy Zarządzie Miejskim. W roku 1971 w sąsiedztwie wybudowanego gmachu Wydziału Farmacji założono nowy Ogród Katedry Farmakognozji (mieści się tam do dziś), obecnie jego powierzchnia wynosi 0,23 ha. Gromadzi kolekcję ponad 300 taksonów roślin, wykorzystywanych w fitoterapii. Wśród gatunków rodzimych liczną grupę stanowią rośliny prawnie chronione, na przykład Angelica archangelica, Centaurium erythraea, Scopolia carniolica, Polemonium coeruleum. Uprawiane są też rośliny z dalszych regionów świata – zarówno te zaaklimatyzowane przed laty, jak i wprowadzane do uprawy współcześnie. Na uwagę zasługują rośliny adaptogenne z Chin Scutellaria baicalensis, Salvia miltiorrhizae, Astragalus membranaceus, Codonopsis pilosula, Rhemania glutinosa, z Syberii Rhodiola rosea, Rhaponticum carthamoides, Eleutherococcus senticosus, z Indii Ocimum sanctum.
Rośliny zgrupowano według wymagań stanowiskowych. Eksponowane gatunki mają etykiety zawierające informacje botaniczne oraz o rodzaju pozyskiwanego surowca i głównych związkach czynnych. Ogród dostarcza surowca roślinnego do dydaktyki i prac nad izolacją i badaniem struktur wyodrębnionych z materiału roślinnego, związków czynnych. Prowadzone są też uprawy roślin namnażanych w hodowlach in vitro. Kierownikiem Katedry jest dr hab. inż. Monika Olszewska prof. UM w Łodzi, kierownikiem Pracowni Diagnostycznej z Ogrodem Roślin Leczniczych jest dr inż. Beata Romanowska.
Ogród Botaniczny Roślin Leczniczych Katedry Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, ul. Kochanowskiego 10-12.
Założony w 1946 r. na terenie ogrodu Paula Rüstera, przejętego przez Uniwersytet i Politechnikę Wrocławską. Po roku 1950 został włączony w struktury Katedry Botaniki Farmaceutycznej, kierowanej przez prof. Józefa Mądalskiego, w Akademii Medycznej. Ogród o powierzchni 2,66 ha został wpisany do rejestru zabytków (rok 2000 i 2009). Część północna ma charakter parkowy, z fragmentem łęgu doliny Czarnej Wody (skanalizowanej). W części południowej są uprawy zielnych roślin leczniczych, użytkowych i ozdobnych. Kolekcja liczy około 1200 taksonów, zgrupowanych w dziale surowców leczniczych (około 150 gatunków posadzonych według grup związków czynnych – glikozydy, alkaloidy, olejki eteryczne itp.), w arboretum (około 400 taksonów drzew i krzewów), w dziale pozaeuropejskich roślin leczniczych ze strefy tropikalnej i subtropikalnej, roślin dalekowschodnich (ponad 200 taksonów), systematyki (według systemu Englera), w alpinarium (około 450 gatunków roślin górskich, z uwzględnieniem leczniczych, np. Rhodiola rosea, Satureja montana) oraz w dziale doświadczalnym, aklimatyzacji.
Prowadzone są m.in. badania nad możliwością wprowadzenia do uprawy roślin leczniczych dziko rosnących, w dziale roślin pozaeuropejskich badania nad wpływem zanieczyszczeń środowiska na rośliny lecznicze oraz aklimatyzacja i uprawa nowych gatunków roślin leczniczych, pochodzących z innych stref klimatycznych, szczególnie dalekowschodnich.
Ogród Roślin Leczniczych Katedry i Zakładu Farmakognozji Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, al. gen. Józefa Hallera 107.
W roku 1948 Komitet Organizacyjny Wydziału Farmacji, którego przewodniczącym był prof. Wacław Strażewicz, powziął decyzje o utworzeniu ogrodu zielarskiego. Podjął się tego prof. dr Tadeusz Sulma. Pierwotna powierzchnia 1,5 ha, obecnie 2,5 ha.
Ogród składa się z trzech obszarów otaczających gmach Wydziału Farmaceutycznego. Kolekcję tworzy około 1400 taksonów, w tym około 780 roślin leczniczych. Tu zastosowano podział surowcowy roślin (olejkowe, nasercowe, wykrztuśne itp.). W dziale systematycznym podział według systemu Wettsteina. Arboretum to około 100 gatunków drzew i krzewów, z przewaga iglastych. Rośliny wodne wyeksponowano w dużym basenie, otoczonym ławeczkami. Ogród ma też dział roślin ozdobnych. Poletka uprawne rozdzielone są szerokimi przestrzeniami trawników.
Ogród zapewnia surowiec do dydaktyki i badań fitochemicznych, taksonomicznych, aklimatyzacyjnych, z zakresu ochrony środowiska, szczególnie gatunków rzadkich i ginących na Pomorzu. Ważną grupą roślin, wykorzystywaną do badań, są gatunki z gromady Gymnospermatophyta. Badana jest odporność roślin na zanieczyszczenia wielkomiejskie i przemysłowe oraz możliwość wykorzystania tych gatunków do nasadzeń w zanieczyszczonych i skażonych środowiskach. Kierownikiem Katedry Farmakognozji jest prof. dr hab. Mirosława Krauze-Baranowska, opiekunką ogrodu jest dr Loretta Pobłocka-Olech.
Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, ul. Jaczewskiego 4.
W latach 1948-59 ogród AM znajdował się przy ul. Lubartowskiej 85, miał powierzchnię 2 ha. Powstał z inicjatywy dr Zofii Kalinowskiej i prof. Kalinowskiego. W roku 1959 przeniesiony na obecne miejsce, zajmuje obszar 0,3 ha.
Gromadzi około 300 taksonów, wykorzystywanych w nauczaniu przyszłych farmaceutów. Kierownik Katedry dr hab. n. farm. Grażyna Zgórka, kierownik ogrodu dr Krystyna Skalicka-Woźniak.
Zakład Fitochemii z Ogrodem Roślin Leczniczych Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie, ul. Radzikowskiego 176.
Ogród – plantację roślin leczniczych – założono w roku 1951, dzięki staraniom prof. Marka Gatty’ego- Kostyala, przewodniczącego Komisji Nauk Farmaceutycznych PAU, w wydzierżawionych od wdowy po prof. Maksymilianie Rutkowskim willi i ogrodzie o powierzchni 1,87 ha. Prace w ostatnich latach dotyczyły gatunków z rodziny Asteraceae, m. in. Lactuca Canadensis L., Lactuca capensis L., Crepis pannonica (Jacq.) Koch Taraxacum lucidum Dahlst., Taraxacum sundbergii Dahlst. Próby uprawy Lactuca tuberosa Jacq. i Lactuca alpestris Rech.
Wydziałowy Ogród Roślin Leczniczych Collegium Medicum UJ w Krakowie, Prokocim, ul. Medyczna 9.
Założony w roku 1993 przy nowym gmachu Wydziału Farmaceutycznego, na powierzchni hektara. Kolekcja do celów badawczych i edukacyjnych, liczy około 400 taksonów, według podziału na grupy chemiczne związków czynnych, zawartych w roślinach. Prowadzone są zajęcia ze studentami Wydziału Farmaceutycznego – z farmakognozji, botaniki, kosmetologii. Ze studentami Wydziału Lekarskiego z przedmiotu lek naturalny. Kierownikiem ogrodu jest mgr inż. Anna Szałankiewicz.
Podlaski Ogród Ziołowy, Koryciny 73.
To pierwszy prywatny ogród botaniczny w Polsce. Właścicielem jest mgr inż. Mirosław Angielczyk. Otwarcie odbyło się w czerwcu 2011. Ogród zaplanowany na około 10 ha. Rośnie tu prawie tysiąc gatunków i odmian roślin leczniczych. Poletka mają kształt kolisty i nieregularny. Wyodrębniono kilka działów roślin: systematyki, lokalnej populacji roślin leczniczych, roślin wykorzystywanych w dawnym zielarstwie i roślin zagrożonych wyginięciem.
Specjalizacją ogrodu jest ochrona gatunków zagrożonych w naturze. Wykonuje się również badania uprawowe i aklimatyzacyjne oraz prace wdrożeniowe do upraw towarowych. Ogród Botaniczny i Centrum Edukacji Przyrodniczej są częścią Gospodarstwa Agroturystycznego Ziołowy Zakątek.
