Mało który kwiat kojarzy nam się z latem tak bardzo jak słonecznik. Jego piękne, intensywnie żółte główki, górują nad innymi roślinami letnich rabat.
Słonecznik zwyczajny Helianthus annuus L. pochodzi z Ameryki Płn. Do Europy przybył w XV w. Podobno pierwszym Europejczykiem, który go ujrzał, był Francisco Pizarro (*1478 †1541) – hiszpański konkwistador, pogromca Inków, założyciel miasta Lima (dziś stolicy Peru). Tubylcy widzieli w słoneczniku obraz boga słońca. Wierzyli, że przynosi szczęście i odpędza złe duchy nocy. Nie tylko Indianie zachwycili się słonecznikiem. Także w Europie stał się inspiracją dla poetów i malarzy. Wystarczy przypomnieć kultową serię 11 obrazów Vincenta van Gogha (Słoneczniki, Paryż, Arles 1887-89).
Kwiat Słońca
Nazwa łacińska słonecznika wywodzi się od greckich słów helios = słońce i athos = kwiat. Jest więc słonecznik Kwiatem Słońca, co nie odbiega od pierwotnych wyobrażeń Inków.
Jest to roślina jednoroczna, o mocnej prostej łodydze, dorastającej do 2,5-5 m, z gąbczastym rdzeniem, słabo rozgałęziona. Łodyga i liście pokryte są twardymi włoskami. Liście duże, sercowate, na długich ogonkach, z grubo piłkowanym brzegiem. Kwiaty mają szczególną właściwość: wędrują przez cały dzień w stronę słońca, a po zachodzie zwracają się znów ku wschodowi. Zjawisko to nazywane jest w naturze heliotropizmem.
Na szczycie pędu żółte kwiaty zebrane są w duże koszyczki, których środek wypełniają drobne obupłciowe kwiaty rurkowe. Z nich powstają owoce niełupki. Nasionami są podłużne, szarobrązowe niełupki. Słoneczniki należy siać w silnie nasłonecznionym miejscu, najlepiej osłoniętym od wiatru, gdyż są to wysokie rośliny, wiatry mogą je złamać. Roślina jest miododajna.
Zdrowie
Któż z nas nie łuskał słonecznika?! Smak jego ziaren znamy od dzieciństwa.
Pestki słonecznika są uważane za jeden z najzdrowszych surowców naturalnych. Są źródłem witamin, zwłaszcza rozpuszczalnych w tłuszczach E, A i D oraz B1, B2, B5, B6, PP.
Dowiedziono, że spożywanie 65 g surowych nasion słonecznika dziennie, przy wykluczeniu białek zwierzęcych, w ciągu dwóch tygodni leczy wiele schorzeń oczu.
Witaminy to jednak nie wszystko, co ma nam do zaoferowania słonecznik. Żując jego pestki, dostarczamy organizmowi cennych antyoksydantów. Ziarna słonecznika powinny być włączone zwłaszcza do diety osób żyjących w permanentnym stresie, gdyż są bogatym źródłem magnezu, pomagającego w walce ze stresem. Są zalecane osobom, które piją dużo kawy, gdyż wypłukuje ona magnez z organizmu. Słonecznik wspomaga układ krwionośny, zmniejsza bóle migrenowe i niweluje ryzyko występowania zawałów serca oraz udarów mózgu, łagodzi skurcze mięśni. Ziarna słonecznika to również źródło wapnia, wspomagają kości i zęby. Chronią serce i łagodzą alergie, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu.
Słonecznik jest jednym z najbogatszych naturalnych źródeł żelaza.
Ma go dwa razy więcej od rodzynek, uznawanych za bardzo dobre źródło tego pierwiastka. Dzięki temu wpływa na prawidłowy transport tlenu w organizmie i na wytwarzanie czerwonych krwinek i hemoglobiny. Jest polecany osobom cierpiącym na anemię. Ziarno dostarcza też dużych ilości cynku, fosforu, manganu, miedzi i selenu. Nieprażone ziarna mają dużo fitosteroli, czyli roślinnych sterydów ochraniających przed chorobami serca i zapobiegających prostacie.
Pestki słonecznika to źródło dobrych, nienasyconych kwasów tłuszczowych, co przyczynia się do utrzymania prawidłowego stężenia cholesterolu we krwi.
Przeważnie kupujemy słonecznik niełuskany i jest to dobry wybór, bo łuska chroni ziarno przed utlenianiem kwasów tłuszczowych i niektórych witamin.
Twarde zmielone łupiny pestek słonecznika działają na ściany jelit jak papier ścierny, który zeskrobuje patologiczny śluz, poprawiając perystaltykę jelit, zwiększając powierzchnię wchłaniania oraz ułatwiając miksturze oczyszczającej zregenerowanie nabłonka jelitowego. Nalewka z kwiatów słonecznika jest lekiem na gorączkę, przeciwdziała zakrzepom krwi. Kiełki wzmacniają zęby i kości.
Słonecznik zaspokaja dzienne zapotrzebowanie na witaminę E (w 139%), witaminę B1 (46%), B3 (19%), B6 (15%), na kwas foliowy (15%), błonnik (10%), magnez (59%), selen (40%).
Uroda
Europejki odkryły jeszcze inne walory pestek słonecznika. Wzorem Indianek i Azjatek zaczęły używać ziarenek i tłoczonego z nich tłuszczu do poprawiania urody. Ziarna działają korzystnie na wygląd skóry, włosów i paznokci. Witamina E nazywana jest wszak witaminą młodości… Słonecznik zawiera minerały, takie jak cynk, wapń, żelazo i potas, które mają dobroczynny wpływ dla urody, działają przeciwzmarszczkowo. Jedzenie słonecznika jest polecane na trądzik, gdyż zawarty w nich cynk działa oczyszczająco i lekko wysuszająco. Stany zapalne ulegają redukcji, a przebarwienia i zaczerwienienia po pryszczach stają się mniejsze.
Medycyna ludowa
poleca żucie pestek słonecznika, by oczyścić organizm i zlikwidować stany zapalne i alergiczne; by skóra stała się gładsza, bardziej elastyczna, by straciła niezdrowy odcień szarości. Wybielają też one i wzmacniają zęby. Po takim zabiegu należy wypłukać usta. Regularne spożywanie jednej porcji pestek słonecznika dziennie, w ramach zbilansowanej diety, pozwoli uzyskać równowagę organizmu, zdrowe serce i energię na każdy dzień.
Ze względów odżywczych i zdrowotnych, zaleca się spożywanie nieprażonych ziaren słonecznika.
Niestety, wiele paczkowanych i kupowanych przez nas ziaren jest prażona. Zwracajmy na to uwagę. Zarówno pestki, jak i olej słonecznika znajdują oczywiście zastosowanie w kuchni. Słonecznik pasuje zarówno do dań słodkich, jak i obiadowych. Nasiona są smacznym dodatkiem do surówek, sałatek, pieczywa, musli, owsianek i jogurtów. Ciekawym zastosowaniem są ziarna słonecznika jako panierka do mięs, ryb, ryżu czy makaronu. Zmiksowane ziarna, po dodaniu do nich przypraw, zmieniają się w smaczną pastę słonecznikową.
Słonecznik jest uważany za silny afrodyzjak. Może warto go użyć do romantycznej kolacji… Podobno jedzenie ziaren słonecznika pomaga w zwalczaniu nałogu palenia, co godne szczególnej uwagi. Jedzmy więc słonecznik, a zachowamy urodę, spokój ducha i dobre zdrowie. Tak jak we wszystkim, trzeba tu jednak zachować umiar, gdyż niepozorne ziarenka są wysokokaloryczne: 100 g dostarcza około 561 kcal.
Olej słonecznikowy
wyciska się z ziaren. Nazywany jest często najlepszym olejem roślinnym na świecie. Nie nadaje się jednak do długiego smażenia i pieczenia. Można go używać na zimno, np. do sałatek, gdyż wielonasycone kwasy tłuszczowe po podgrzaniu szybko się utleniają i wtedy zamiast pomagać, szkodzą sercu. Czasem używa się go do potraw duszonych i gotowanych, choć ma swoje ograniczenia, nie może być ogrzewany powyżej 100°C.
Olej słonecznikowy jest dobroczynny dla zdrowia i urody. Wspomaga odbudowę warstwy lipidowej skóry, regeneruje ją i wygładza, pomaga cierpiącym na łuszczycę i inne problemy skórne. Obniża poziom cukru we krwi, wspomaga przemianę materii. Pomaga w problemach z przewodem pokarmowym. Nie do pogardzenia w codziennej diecie i pielęgnacji urody! Zalety ziaren słonecznika doceniają też ptaki… Potrafią je wydobyć spod cienkiej warstwy ziemi. Warto po siewie użyć przewiewnej, zabezpieczającej siatki.
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
