Wąkrota azjatycka Centella asiatica (L.) Urban jest rośliną z rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae (Umbelliferae). Nazwy synonimiczne: Hydrocotyle asiatica L., Hydrocotyle repanda Pers., Gotu Cola. W lecznictwie używana jest od wieków. Popularnie zwana zielem tygrysa, tygrysim pazurem, pępownicą azjatycką.
Jest to roślina jednoroczna, o płożącej się łodydze. Ma stosunkowo grube, czerwone korzenie. Liście okrągławe, kwiaty drobne, zebrane w baldachy. Owocem jest mała rozłupka, złożona z dwóch niełupek. Wąkrota rośnie w wilgotnych miejscach. Występuje na dużym obszarze Afryki, na Madagaskarze, w obu Amerykach, w Azji i Australii. W Polsce występuje wąkrotka pospolita Hydrocotyle vulgaris L., która posiada podobny skład chemiczny i właściwości lecznicze oraz toksyczne. Rośnie na terenach wilgotnych i podmokłych.
Właściwości lecznicze
wąkroty azjatyckiej znane były już od czasów starożytnych. Stosowana była w tradycyjnej medycynie chińskiej, indyjskiej (Ayurvedzie) i na kontynencie afrykańskim. W sanskryckich tekstach roślina ta była zwana Brahmi i Mandukaparni. Liści używano przy problemach jelitowych, w gorączce, zewnętrznie na siniaki i potłuczenia. Na Jawie była używana jako lek moczopędny, a na Wybrzeżu Malabarskim jako lekarstwo na trąd. W XIX w. Centella i jej wyciągi zostały wprowadzone do farmakopei indyjskiej, była zalecana do leczenia wszelkiego rodzaju ran, do poprawy kondycji skóry, leczenia trądu, tocznia, żylaków, egzemy, łuszczycy. W medycynie chińskiej wąkrota – Fo-Ti-Tieng (Gotu Cola) jest uważana za zioło długowieczności, gdyż regularnie zażywana opóźnia procesy starzenia
Surowcem jest ziele
Według Farmakopei Polskiej VIII surowcem jest ziele wąkroty azjatyckiej Centellae asiaticae herba (dawniej Hydrocotyle herba). Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 6% sumy pochodnych triterpenoidów, w przeliczeniu na azjatykozyd.
Ziele wąkroty zawiera triterpenowe saponiny, azjatykozydy, olejek eteryczny, monoterpeny, seskwiterpeny, garbniki, flawonoidy (kwercytyna, kemferol), fitosterole (beta-sitosterol, stigmasterol, kampesterol), związki kumarynowe, aminokwasy (lizyna, alanina, fenyloalanina, seryna, kwas glutaminowy, kwas asparaginowy), żywice, witaminy A, C, K, E oraz duże ilości magnezu.
Działanie wielokierunkowe
Wąkrota azjatycka jest adaptogenem, czyli środkiem ogólnie wzmacniającym. Działa psychotonicznie, pobudza ośrodkowy układ nerwowy, usuwa objawy znużenia i zmęczenia psychicznego. Poprawia krążenie obwodowe i mózgowe, w związku z czym wzmacnia postrzeganie, poprawia pamięć i kojarzenie. Ogranicza rozwój degeneracyjnych zmian w mózgu i układzie nerwowym. Działa wzmacniająco na układ nerwowy, szczególnie na hipokamp w mózgu. Pomaga kontrolować objawy depresji. Usprawnia krążenie mózgowe i powoduje strukturalne zmiany w neuronach, które chroni przed obumieraniem w procesie starzenia, wspomaga ich odbudowę w przypadku uszkodzenia, wpływa stymulująco na proces tworzenia nowych synaps. Może przynieść złagodzenie objawów choroby Alzheimera.
Działa też immunostymulująco, wykazuje aktywność przeciwnowotworową. Odbudowuje rezerwy energetyczne organizmu, obniża ciśnienie tętnicze, działa spazmolitycznie oraz usprawnia procesy trawienne. Posiada właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne, neutralizuje wolne rodniki. Działa przeciwobrzękowo przy niewydolności żylnej. Redukuje przepuszczalność naczyń włosowatych, zmniejszając przez to takie symptomy, jak powiększony obwód kostki, obrzmienie, zmęczenie kończyn dolnych, bóle i skurcze. Badania kliniczne wykazały, że triterpeny z wąkroty skutecznie leczą owrzodzenia kończyn dolnych, oraz odleżyny. Wyciąg z Centella wykazuje działanie stymulujące produkcję tkankowego aktywatora plazminogenu (tPA), więc może znaleźć zastosowanie w leczeniu stanów predysponujących do tworzenia zakrzepów, takich jak udar mózgu albo zawał mięśnia sercowego.
Azjatykozyd zawarty w surowcu wykazuje silne działanie antybakteryjne, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne, leczące rany, stymulujące ziarninowanie i bliznowacenia. Pozytywnie wpływa na metabolizm fibroblastów, syntezę kolagenu i elastyny. Przyspiesza leczenie ran, oparzeń i zmian skórnych, takich jak trądzik, opryszczka, pokrzywka. Zmniejsza produkcję keranocytów u cierpiących na łuszczycę. Azjatykozyd wybiórczo działa na tubulinę (tworzy ona wrzeciono podziałowe) i w rezultacie zapobiega lub spowalnia podziały komórek.
Zastosowania
Wąkrota azjatycka jest stosowana w chorobach układu krążenia, takich jak nadciśnienie, miażdżyca. Polecana jest jako lek poprawiający krążenie obwodowe i mózgowe.
Wąkrota jest szczególnie przydatna w leczeniu nadciśnieniowej mikroangiopatii żylnej, chronicznego stanu nadciśnienia żylnego na skórze, powodującego zaburzenia mikrokrążenia.
Stosowana jest w leczeniu nadciśnieniu, zaburzeniach krążenia obwodowego. Wspomagająco w leczeniu gruźlicy, chorób nerwowych i nowotworów. Wąkrota jest odpowiedzialna za przyrost wytwarzania mucyny (śluzowy składnik śliny, wydzielin żołądka i jelit oraz woreczka żółciowego, który ochrania te narządy przed działaniem enzymów trawiennych). Jest stosowana w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy.
Zewnętrznie stosowana jest jako środek regeneracyjny. Wspomaga gojenie ran i oparzeń, wykazuje wpływ przeciwzapalny i przeciwbakteryjny, zmniejsza formowanie blizn przerostowych po urazach i zabiegach chirurgicznych. Stosowana jest do leczenia wielu chorób skóry, oparzeń, różnego rodzaju ran, w tym ran pooperacyjnych i owrzodzeń skóry. Jest używana w leczeniu stanów zapalnych stawów, hemoroidów, w bólach mięśni i w kontuzjach sportowych. Polecana w łagodzeniu objawów po ukąszeniu owadów.
Przeciwwskazania
Przyjmowanie doustnych preparatów zawierających wąkrotę azjatycką w późnych godzinach popołudniowych może powodować bezsenność. Niekiedy po spożyciu preparatów z wąkrotą występują reakcje alergiczne i fotouczulenie. Preparaty z wąkroty nie są polecane osobom z niskim ciśnieniem krwi. Wąkroty nie należy podawać kobietom ciężarnym i karmiącym.
W kosmetyce
Wąkrota azjatycka, stosowana w produktach kosmetycznych, wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwdziała uszkodzeniom tkanki skóry. Podobnie jak estrogeny, pozytywnie wpływa na metabolizm fibroblastów, pobudzając je do syntezy kolagenu i elastyny. Stymuluje syntezę kwasu hialuronowego, odpowiedzialnego za nawilżenie skóry. Powoduje wzrost gęstości i elastyczności skóry, wygładzenie zmarszczek, poprawę nawodnienia skóry. Ekstrakty z Centella asiatica są wartościowymi składnikami kosmetyków przeciwdziałających starzeniu się skóry i tworzeniu zmarszczek, zwłaszcza dla kobiet w okresie menopauzy.
Wyciągi z rośliny, zastosowane zewnętrznie, działają silnie antyseptycznie, przeciwzapalnie i pojędrniająco. Wąkrota ma zdolność modyfikowania struktury skóry i warstwy podskórnej. Przyspiesza gojenie się ran na kilka sposobów: poprzez działanie antyoksydacyjne, syntezę kolagenu, pobudzanie angiogenezy. Zmienia strukturę blizn, dzięki czemu można je wygładzić i zmniejszyć ich przebarwienie. Wąkrota zapobiega oznakom starzenia i je redukuje (synteza kolagenu i działanie przeciwzapalne). Wygładza skórę i poprawia jej nawodnienie. Wpływa na wzrost intensywności rozwoju naczyń krwionośnych wewnątrz tkanek. Powoduje wzrost rogowacenia naskórka poprzez stymulację zawiązywania się nowych warstw skóry. Pobudza proces odbudowy skóry w obszarach infekcji, pobudza syntezę lipidów i białek niezbędnych zdrowej skórze. U kobiet z objawami fotostarzenia się skóry, stosujących kosmetyki z wąkrotą, zaobserwowano znaczne zmniejszenie zmarszczek głębokich i powierzchniowych, zwiększenie jędrności i nawilżenia skóry.
Wąkrota stymuluje krążenie, wzmacnia naczynia krwionośne i działa przeciwobrzękowo, dlatego jest stosowana w profilaktyce i leczeniu cellulitu. Powoduje zmniejszenie objętości komórek tłuszczowych (adipocytów), szczególnie w rejonie ud i pośladków, a także zwiększenie elastyczności włókien tkanki łącznej.
Stosowana jest w pielęgnacji cery naczyniowej. Stymuluje odnowę komórkową, poprawia krążenie podskórne, wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych. Ze względu na to ostatnie działanie stosowana jest w profilaktyce obrzęków i cieni pod oczami. W pielęgnacji cery trądzikowej wykorzystuje się jej działanie przeciwzapalne i antybakteryjne. Wzmacnia również skórę głowy, stymuluje wzrost włosów i paznokci. W kosmetyce wykorzystywany jest ekstrakt z wąkroty, jak i poszczególne wyizolowane składniki.
Piśmiennictwo: Berage L. Centella asiatica: a review. Aust. J. Med. Herbalism 2004, 16(1):15-27; Cheng C., Guo J.S., Luk J., Koo W. M. The healing effects of Centella extract and asiaticoside on acetic acid induced gastric ulcers in rats. Life Sci. 2004, 74(18):2237-49; F???????armakopea Polska VIII (t. I, II i III), URPL, Wwa 2008; Glinka R. Receptura kosmetyczna. MA Łódź 2003; Glinka R., Góra J. Związki naturalne w kosmetyce. Biblioteka Salonu i Elegancji - Kosmetik International, Wwa 2000; Jamil S. S., Nizami Q., Salam M. Centella asiatica (Linn.) Urban. Review. Natural Product Radiance, 2007, vol. 6(2):158-70; Lutomski J. Ziołolecznictwo chorób wieku podeszłego. Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2000, 24-32; Jurkowska S. Produkty kosmetyczne. Ekoprzem, Dąbrowa Górnicza 2006; Lamer- -Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. [red.]. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Wwa 2007; Maquart F. X., Bellon G., Gillery P., Węgrowski Y., Borel J. P. Stimulation of collagen synthesis in fibroblast cultures by a triterpene extracted from Centella asiatica, Connect Tissue Res. 1990, 24:107-20; Matławska I. [red.]. Farmakognozja. AM Poznań 2005; Newall C. A., Anderson L. A., Phillipson J. D. Herbal medicines - a guide for health - care professional. The Pharaceutical Press, London 1996; Puzanowska - Tarasiewicz H., Wilczewska A. Z. Podstawy chemii kosmetycznej. WSKiOZ Białymstok 2006; Różański H. Preparaty zwiększające pamięć, koncentrację, procesy kojarzenia i percepcję wrażeń. https://luskiewnik.strefa. pl/psychostymulantia/index.htm; Strzelecka H., Kowalski J. [red.] Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Wwa 2000; Sukh Dev. Prime ayurevedic plant drugs. Anamaya Publishers. New Delhi 2006; ???Wijeweeraa P., Arnasona J. T., Koszycki D., Meralib Z. Evaluation of anxiolytic properties of Gotukola – (Centella asiatica) extracts and asiaticoside in rat behavioral models. Phytomedicine 2006, 13:668-76; Boute F, Dumas M., Changague C., Meybeck A. Influence of asiatic acid, madecassic acid, and asiaticoside on human collagen I synthesis. Planta Med. 1994, 60:133-35; Velasco M., Romero F. Drug interaction between asiaticoside and some antiinflammatory drugs in wound healing of the rat. Curr Therap. Res. 1976, 19:121-25.
