Zdrowe życieSuplementy diety - korzyści i zagrożenia

Suplementy diety – korzyści i zagrożenia

Suplementy diety to produkty zawierające skoncentrowane środki spożywcze, będące źródłem witamin, minerałów lub innych substancji o działaniu fizjologicznym, wytworzonych i wprowadzonych do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie: w postaci tabletek, kapsułek, drażetek, saszetek z proszkiem czy ampułek z płynem.
Taka postać oraz miejsce zakupu, którym często jest apteka sprawia, że łatwo je pomylić z lekami. Tymczasem w świetle ustawodawstwa UE, suplementy diety nie były i nie są lekami. Są środkami spożywczymi. Mogą być uzupełnieniem zwyczajowej diety, opartej na tradycyjnych produktach żywieniowych. Prawidłowa i zróżnicowana dieta powinna dostarczyć człowiekowi wszystkich składników odżywczych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niewłaściwa, źle zbilansowana dieta, stale rosnące tempo życia i związany z tym pośpiech, stres, siedzący tryb pracy, brak ruchu – zwiększają zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne. Mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych, również do chorób przewlekłych, nazywanych w piśmiennictwie dietozależnymi lub cywilizacyjnymi. Stosowanie suplementów diety jest często uważane przez konsumentów za niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i zachowania zdrowia. Rzeczywiście, suplementy mogą łagodzić skutki działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Nie zastąpią jednak racjonalnej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb diety.
Z dobrze zbilansowanej diety organizm czerpie więcej korzyści niż z chemicznego wspomagania i wówczas nie wymaga żadnych suplementów. Przed podjęciem decyzji o stosowaniu suplementów ważne jest, by została ona poprzedzona indywidualną analizą stanu odżywienia i sposobu żywienia.
Suplementacja powinna być ukierunkowana na dostarczanie tych składników, których niedobór faktycznie występuje w organizmie lub jest ich za mało w codziennej diecie.

Wyniki badań klinicznych pokazują, że beztroskie, nie konsultowane z lekarzem stosowanie suplementów diety może być niebezpieczne.

Korzyści

Suplementy nie posiadają właściwości leczniczych, nie można im przypisywać zdolności zapobiegania chorobom lub ich leczenia. Mogą co najwyżej obniżać ryzyko pojawienia się niektórych chorób, wzmacniać, usprawniać funkcje organizmu, poprawiać wygląd skóry, włosów i paznokci, przyspieszać leczenie. Suplementy nie są przeznaczone dla wszystkich. Powinny być stosowane głównie przez osoby zdrowe, aby zminimalizować skutki czynników ryzyka, które mogą spowodować powstanie chorób, zwłaszcza przewlekłych, oraz przez osoby, u których zapotrzebowanie na dane elementy jest zwiększone (np. kobiety w ciąży, niektóre osoby starsze) lub u których występują potwierdzone badaniami diagnostycznymi niedobory (np. żelaza, witaminy B12).

Skład suplementów

W skład suplementów – według raportu Komisji Europejskiej, wchodzi około 400 substancji, z czego 50% stanowią witaminy i składniki mineralne, w skład pozostałych wchodzą m.in. aminokwasy (np. L-arginina), enzymy (np. bromelaina), prebiotyki i probiotyki – inulina, wyselekcjonowane szczepy bakterii (np. Lactobacillus) lub drożdży probiotycznych (Saccharomyces boulardii), niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, olej rybi, olej lniany, składniki roślinne – aloes (Aloe vera), miłorząb (Ginkgo biloba), żeń-szeń (Panax ginseng) oraz inne substancje, na przykład diosmina, rutyna, likopen, luteina, koenzym Q10 i sterole roślinne. W składzie większości suplementów diety występują także surowce roślinne, tradycyjnie stosowane w Europie, także surowce farmakopealne (m.in. aloes, arnika górska, dziurawiec zwyczajny, imbir, jeżówka purpurowa, kasztanowiec zwyczajny, kłącza perzu, kozłek lekarski), które w suplementach powinny być w dawkach znacznie niższych od dawek leczniczych. W wyniku braku pełnej harmonizacji przepisów prawa unijnego, w odniesieniu do suplementów diety, zawierających zwłaszcza surowce farmakopealne, oraz mniejsze koszty i wymagania stawiane przy wprowadzaniu ich na rynek, zdarza się, że niektóre państwa członkowskie zezwalają na wprowadzenie konkretnego produktu do obrotu jako suplement diety, podczas gdy ten sam produkt w innych państwach członkowskich jest klasyfikowany jako produkt leczniczy. Może się więc zdarzyć, że w obrocie będzie suplement zawierający identyczne substancje aktywne jak pewien produkt leczniczy. Jednak suplementy diety nie mają właściwości produktu leczniczego. Służą przede wszystkim utrzymaniu równowagi organizmu na poziomie zapewniającym zdrowie, dając mu siłę do walki z chorobami. Natomiast leki służą do przywracania równowagi w organizmie, która została zakłócona przez proces chorobotwórczy. W suplementach diety mogą znajdować się te same substancje czynne, które spotykamy w lekach, np. witaminy, makro- i mikroelementy, kwasy tłuszczowe, ekstrakty roślinne, ale zazwyczaj w niższej dawce. Przede wszystkim jednak ich działanie nie podlega naukowej weryfikacji i certyfikacji – jak w przypadku leku.
W badaniach nie udowodniono, że powszechne stosowanie przez ludzi zdrowych wielowitaminowych suplementów (czy też zawierających składniki mineralne) miały znaczenie w prewencji chorób. Suplementy są natomiast dobrym rozwiązaniem dla osób, które cierpią na niewielki niedobór witamin lub minerałów. Odpowiednie preparaty wyrównują niedobory tych składników. Należy jednak pamiętać, że inny zestaw witamin jest potrzebny małym dzieciom, inny młodzieży w okresie wzrostu, inny kobietom w okresie ciąży, jeszcze inny osobom starszym. Kwas foliowy odgrywa istotną rolę w profilaktyce wad cewy nerwowej u płodu. Każda kobieta, która planuje zajść w ciążę lub już stara się o dziecko, powinna przyjmować profilaktycznie dawkę 0,4 mg kwasu foliowego dziennie, przy równoczesnym stosowaniu diety bogatej w ten składnik. Poza tym kwas foliowy w ciąży pomaga zapobiegać niedokrwistości (anemii). W trakcie ciąży zapotrzebowanie na kwas foliowy wzrasta nawet 4-krotnie.

Przyjmujący jednocześnie suplementy i leki narażają się na niebezpieczne interakcje, mogące prowadzić do niekontrolowanego spadku ciśnienia krwi, arytmii serca, zaburzeń w krzepliwości albo zaburzeń we wchłanianiu i metabolizmie leków.

Zagrożenia

Powszechna dostępność suplementów diety oraz zachęcające reklamy powodują, że od 20 do 75% dorosłej populacji w Polsce sięga po suplementy diety. Z obserwacji i badań wynika, że suplementy przyjmowane są w niekontrolowanych ilościach, mogą być szkodliwe dla organizmu. Osoby zażywające suplementy bezkrytycznie, mogą być narażone na wzrost ryzyka wystąpienia zawału, udaru lub nowotworów złośliwych. Ryzyko pojawienia się niepożądanych interakcji może rosnąć z każdym niepotrzebnie przyjmowanym suplementem. Preparaty zawierające żelazo wchodzą w interakcje z lewotyroksyną oraz acenokumarolem i warfaryną (zaleca się dwugodzinne odstępy pomiędzy przyjęciem tych preparatów), obniżają również wchłanianie karbidopy. Magnez obniża wchłanianie acenokumarolu i warfaryny, a digoksyna obniża poziom magnezu wewnątrz komórek, powodując wzrost wydalania tego pierwiastka z moczem. Witamina K zwiększa krzepliwość krwi, wykazuje więc działanie przeciwstawne do acenokumarolu. Witamina B6 może zmniejszać skuteczność leków przeciwparkinsonowych. Witamina E, poza działaniem przeciwutleniającym, zmniejsza krzepliwość krwi. Przy zażywaniu leków zmniejszających krzepliwość, takich jak warfaryna, acenokumarol, dikumarol, aspiryna, wraz z witaminą E, pacjent jest narażony na niebezpieczne powikłania krwotoczne. Również suplementy zawierające żeń-szeń, miłorząb, czosnek, kwasy tłuszczowe omega-3 mogą nasilać działanie przeciwzakrzepowe leków przeciwkrzepliwych. Niektóre preparaty zmniejszają skuteczność części leków stosowanych w leczeniu różnych chorób, szczególnie nadciśnienia. Przy nadciśnieniu należy szczególnie uważać na suplementy z wapniem i magnezem.

* * *

Osoby zażywające suplementy diety „na własną rękę” mogą być narażone na wzrost ryzyka wystąpienia zawału, udaru lub nowotworów złośliwych oraz działań niepożądanych, wynikających z interakcji suplementów z lekami. Na niektóre suplementy diety powinni uważać szczególnie pacjenci leczeni onkologicznie (na witaminy z grupy B), palacze (na beta-karoten), pacjenci z problemami nerkowymi (preparaty wapnia, magnezu, potasu). Decyzja o stosowaniu suplementów powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem, po wykonaniu badań diagnostycznych, na podstawie których można stwierdzić rzeczywiście występujące niedobory, wymagające suplementacji. Przy zakupie suplementu diety nie należy się kierować reklamą czy ceną. Warto kupować suplementy firm, które spełniają wymogi Dobrej Praktyki Wytwarzania oraz Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Cała produkcja w tych firmach jest kontrolowana od początku aż po finalny produkt, co daje gwarancję jakości i bezpieczeństwa.

Autor

  • prof. dr hab. Barbara Filipek

    Prof. dr hab. n. farm. Barbara Filipek jest absolwentką (1973) Wydz. Farmaceutycznego AM w Krakowie (obecnie UJ CM). Po studiach podjęła pracę w Katedrze Farmakodynamiki Wydz. Farmaceutycznego. 1977 - dr n. farm., 1994 - dr hab. n. farm., 2002 – tytuł naukowy prof. dr hab. n. farm., 2009 – prof. zwyczajny UJ , 1995-2003 - kierownik Pracowni Wstępnych Badań Farmakologicznych, od 2003 - kierownik Katedry Farmakodynamiki, od 2002 kieruje również Studium Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego. Autorka lub współautorka 192 prac oryginalnych, 54 monograficznych, 18 rozdziałów w książkach, redaktor naukowy 4 książek, 30 patentów na aktywne struktury chemiczne, ponad 250 komunikatów zjazdowych, promotorka 12 doktoratów.

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej