Rośliny leczniczeStewia - słodka, bezpieczna i mało znana

Stewia – słodka, bezpieczna i mało znana

Stewia Stevia rebaudiana jest byliną z rodziny astrowatych Asteraceae. Jej środowiskiem naturalnym są łąki w Kordylierach. Ojczyzną stewii jest Paragwaj, gdzie uprawiana jest od ponad 1500 lat! Rodzaj Stevia to ponad 280 gatunków, z których tylko kilka ma właściwości słodzące. Do najważniejszych należą Stevia rebaudianaS. ivifolia, s. opata, s. serrata. Swą nazwę zawdzięcza stewia botanikowi Moisesowi Santiago Bertoniemu, który w XIX w. jako pierwszy opisał jej słodki smak.
Stewia potrzebuje dużo wilgoci i ciepłego klimatu. Takie warunki sprzyjają koncentracji słodkich glikozydów. Dorasta do wysokości metra. Podczas kwitnienia liście zbierane są ręcznie i zwijane w pęczki, następnie suszone i magazynowane. Z hektara plantacji pozyskuje się 1000 do 1200 kg suszonych liści, co odpowiada około 60-70 kg skoncentrowanych glikozydów stewiolowych.

Plantacje stewii można spotkać głównie w Azji i w Ameryce Płd. W Polsce może być uprawiana tylko jako roślina jednoroczna, gdyż nie toleruje temperatury poniżej 9°C.

Glikozydy

W roku 1931 we Francji wyodrębniono z rośliny dwa glikozydy – stewiozyd i reubadiozyd. Dalsze badania doprowadziły do identyfikacji dziewięciu innych glikozydów. Najwięcej tych związków znajduje się w liściach, mniej w kwiatach, łodygach i nasionach. Poziom glikozydów wzrasta do momentu kwitnienia. Głównymi glikozydami są stewiozyd, rebaudiozyd A, rebaudiozyd C i dulkozyd. Pozostałe występują w mniejszej ilości. Poziom słodkiego smaku poszczególnych glikozydów przedstawiono w tabeli.

W Polsce roczne spożycie cukru wynosi około 40 kg na osobę i jest znacznie wyższe niż średnia europejska. Najmniejsze spożycie sacharozy w Europie notuje się we Włoszech (26,2 kg). Drugim po cukrze, powszechnie wykorzystywanym w przemyśle spożywczym materiałem słodzącym, jest syrop glukozowo-fruktozowy. Jest tańszy i łatwiejszy w użyciu. Szeroko stosuje się go na całym świecie do słodzenia m.in. soków owocowych, napojów bezalkoholowych i alkoholowych, napojów mlecznych, jogurtów, keczupów, musztard, wyrobów cukierniczych, zup w proszku, konserw rybnych i sałatek.

Niebezpieczny syrop

Prawdopodobnie syrop glukozowo-fruktozowy jest jednak jedną z przyczyn otyłości, cukrzycy typu II i miażdżycy, gdyż fruktoza, jeden ze składników syropu, jest insulinooporna, przez co zahamowane jest wydzielanie hormonu leptyny, który odpowiada za uczucie sytości we krwi. Wzrasta natomiast poziom greliny, hormonu odpowiedzialnego za głód, i trójglicerydów w osoczu. W związku z narastającym światowym problemem otyłości – zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych – zaczęto zastępować cukier i syrop glukozowo-fruktozowy chemicznymi substytutami, zwanymi słodzikami. Produkty ze słodzikami charakteryzują się obniżoną kalorycznością, jednak acesulfam K, aspartam czy cyklaminiany wzbudzają niepokój. Liczne badania w renomowanych laboratoriach na świecie wskazują na ich możliwą rakotwórczość. W laboratoriach wciąż poszukuje się nowych, intensywnie słodkich, ale bezpiecznych dla zdrowia substancji. Większa świadomość społeczeństwa na temat chorób dietozależnych, m.in. otyłości, cukrzycy typu II czy miażdżycy, spowodowały wzrost zainteresowania żywnością ekologiczną, nieprzetworzoną, a przede wszystkim naturalną.

Alternatywą dla cukru i jego chemicznych substytutów mogą być ekstrakty roślinne ze stewii. Suche liście stewii są 30-krotnie słodsze od cukru.

Wyekstrahowany i zmieszany stewiozyd i reubiadozyd A dają siłę słodzącą 300-krotnie intensywniejszą niż sacharoza! Proces wytwarzania glikozydów składa się z dwóch etapów, produktem końcowym jest proszek – mieszanina dziesięciu glikozydów. Znamy dziś wiele różnych metod ekstrakcji glikozydów, opracowanych głównie w Japonii. Proszek zawiera 75% stewiozydu lub reubadiozydu A oraz pozostałe związki (przedstawione w tabeli). Najlepszy jakościowo proszek zawiera większą ilość reubadiozydu A, który jest słodszy od stewiozydu i nie ma gorzkiego posmaku (tzw. posmaku lukrecjowego). Różnica pomiędzy tymi glikozydami bierze się stąd, że stewiozyd w swej budowie ma trzy cząsteczki glukozy, a reubadiozyd A cztery. Charakterystyczny, lekko gorzkawy posmak tego naturalnego słodziku stanowi pewien problem w stosowaniu. Nie przez każdego jest akceptowany. Utrudnia to zastępowanie nim cukru. Związki te wykazują efekt synergistyczny z innymi słodzikami. Wzmacniają smak napojów. W napoju cytrynowym zastąpienie części cukru glikozydami sprawi, że napój będzie miał smak bardziej cytrynowy. Przy stosowaniu słodzików pochodzących ze stewii, w przeciwieństwie do sacharozy, odczucie słodkiego smaku pojawia się później i trwa dłużej.

Stopień słodkości stewii i jej glikozydów w odniesieniu do sacharozy (o słodyczy przyjętej jako 1)

ZWIĄZEK  PORÓWNANIE DO SACHAROZY 
stewiol 210 – 300  
stewiolbiozyd 114 
stewiozyd 200 – 450  
reubadiozyd A 150 – 350  
reubadiozyd B 30 – 120  
reubadiozyd C 221 – 450  
reubadiozyd D 150 – 300  
reubadiozyd E 200 
reubadiozyd F 30 – 120  
dulkozyd A  90 – 125  
Źródło: K. Świąder i inni, 2011. 

Metabolizm

W układzie pokarmowym człowieka glikozydy, stewiozyd i reubadiozyd, nie są trawione. Za hydrolizę glikozydów odpowiada flora bakteryjna układu pokarmowego, bo tylko ona posiada zdolność do metabolizowania tych związków. Stewiol nie jest magazynowany w organizmie i jest wydalany z moczem. Glikozydy stewii wpływają na metabolizm i przyswajanie glukozy, obniżając jej stężenie w osoczu.

Prawdopodobnie zastąpienie sacharozy glikozydami ze stewii pozytywnie wpływa na metabolizm glukozy, co jest ważne szczególnie dla chorych na cukrzycę typu II.

Stewiozydy działają też przeciwpróchniczo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i hamują wzrost drożdży, co potwierdzono wieloma badaniami. Stewia była stosowana od wieków jako środek leczniczy w medycynie ludowej krajów Ameryki Płd. Indianie z plemion Guarani używali jej liści do słodzenia yerba mate i innych napojów leczniczych.

Badania pokazują, że glikozydy stewiolowe nie są genotoksyczne i kancerogenne. Nie wpływają na system rozrodczy człowieka i rozwój dzieci.

Glikozydy stewiolowe są dopuszczone, jako dodatki do żywności, w takich krajach jak Japonia, USA, Australia, Chiny, Rosja, Paragwaj, Argentyna, Meksyk. W roku 2008 Food and Drug Administration (FDA) wpisała glikozydy stewiolowe na listę GRAS – substancji ogólnie bezpiecznych. Komisja Europejska, wydając rozporządzenie 1131/2011, dopuściła stosowanie nowej substancji słodzącej o numerze E960 (glikozydy stewiolowe) do napojów w dawce nie przekraczającej 80 mg na litr (w przeliczeniu na ekwiwalenty stewiolu). Substancja E960 może być dodawana do wielu środków spożywczych, takich jak napoje bezalkoholowe, aromatyzowane napoje bezalkoholowe. Jest to jednak za mała dawka, by całkowicie zastąpić cukier. Zaleca się, by glikozydy dodawać do napojów w mieszaninie z innymi substancjami słodzącymi. Słodzik E960 nie został dopuszczony do żywności dla niemowląt i dzieci poniżej trzeciego roku życia.

Antyoksydant

Stewia ma wiele zalet, nie tylko właściwości słodzące. Charakteryzuje się wysoką aktywnością antyoksydacyjną, wynikającą z dużej zawartości polifenoli, których nie znajdziemy w zwykłym cukrze. Jest naturalnym słodzikiem, który z powodzeniem może zastąpić sacharozę i jej chemiczne substytuty. Glikozydy stewiolowe charakteryzują się wysoką stabilnością termiczną i szerokim spektrum ph 2-9, co sprawia, że mogą być z powodzeniem używane do domowych wypieków i do słodzenia porannej kawy. Skorzystajmy ze zdrowotnych właściwości, jakie niesie ze sobą ta słodka, lecz ciągle mało w Polsce znana roślina.

Autor

  • mgr inż. Justyna Pelc

    Mgr inż. Justyna Pelc jest doktorantką w Katedrze Fizjologii Roślin i Biochemii - na Wydziale Kształtowania Środowiska i Rolnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Absolwentka tej uczelni. Zainteresowania badawcze: zmniejszanie toksyczności związków fluoru w glebie i w roślinie - poprzez dodawanie substancji bioaktywnych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej