EdukacjaSmog - środowisko, zdrowie człowieka

Smog – środowisko, zdrowie człowieka

Nazwa smog została zaadoptowana – jak wiele innych współczesnych leksemów języka polskiego – z języka angielskiego. To połączenie słów smoke – dym i fog – mgła.

Próbowano wprowadzić do języka polskiego polskobrzmiące słowo dymomgła, ale się nie przyjęło jako zbyt sztuczne, choć trzeba przyznać, że w tej dymomgle zawiera się istota zjawiska:

Smog – dymomgła to zawieszenie szkodliwych substancji w powietrzu atmosferycznym; rozpuszczonych dzięki temu, że zawiera ono naturalny rozpuszczalnik, czyli wodę. 

Jak długo człowiek pracował na powstanie niebezpiecznego smogu? Ewolucja pozwoliła Homo habilis (człowiekowi zręcznemu), a co dopiero Homo sapiens (człowiekowi rozumnemu) poznać i używać narzędzia codziennej egzystencji, zwłaszcza te służące do rozpalania ogniska. Tak zaczęła się emisja produktów spalania i ingerencja człowieka w środowisko naturalne. Im więcej ingerowaliśmy w to środowisko, im szerzej opanowywaliśmy różne technologie, tym bardziej emisja zanieczyszczeń stawała się groźniejsza.

Smog to cena za cywilizacyjną ekspansję człowieka w środowisko naturalne, a przez to systematyczne jego niszczenie, co przejawia się w niebezpiecznej zmianie otaczającego nas klimatu.

Zanieczyszczenie powietrza zwane smogiem powstaje na skutek zawieszenia w powietrzu związków toksycznych pochodzących przede wszystkim z palenia paliwami kopalnymi pochodzenia roślinnego (węgiel brunatny, kamienny, drewno), zwierzęcego (ropa naftowa i jej pochodne) oraz innymi odpadami przemysłowymi. Trudności w pozbyciu się substancji zawieszanych dla danego terenu są związane z warunkami klimatycznymi i z położeniem geograficznym. Dużo trudniej jest na danym obszarze pozbyć się smogu, a tym samym zawartych w nim zanieczyszczeń, gdy region jest otoczony barierami geograficznymi: pasmo gór, zamknięcie w dolinie etc. Inne czynniki pogarszające stan rzeczy mogą wynikać z uwarunkowań klimatycznych, takich jak brak wiatru, co utrudnia rozproszenie.

W roku 2013 Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) zaliczyła pyły zawieszone smogu do kancerogenów, wskazując na podstawie badań naukowych i klinicznych, na ich związek ze zwiększoną zachorowalnością na raka płuc.

Prawie ćwierć miliona ofiar

Według danych WHO, na podstawie badań z roku 2010, z powodu raka płuc, wywołanego zanieczyszczeniem powietrza, zmarło na świecie już 230 tysięcy ludzi. Z raportu polskiego Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii wynika, że w roku 2016 w Polsce smog był przyczyną śmierci około 19 tys. osób. 

Smog stary i nowy

Ze względu na zawartość substancji toksycznych, zawieszonych w powietrzu, wynikającą ze specyfiki przemysłowej danego miasta czy obszaru, rozróżnia się tzw. smog starego miasta (typ londyński), smog nowoczesnego miasta (taki jak w Los Angeles) oraz marginalnie na razie jeszcze traktowany smog elektromagnetyczny, w którym nie tyle substancje są toksyczne, co efekty związane z masowo wykorzystywaną przez człowieka technologią, zwłaszcza promieniowanie elektromagnetyczne – komputery komórki!

Smog starego miasta

jest charakterystyczny dla miast historycznych, tradycyjnych, wykorzystujących w nadmiarze paliwa kopalne: węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropę naftową, gaz. Trudno opadające pyły występują z reguły w strefie klimatu umiarkowanego, zwłaszcza od listopada do marca. Ten rodzaj zawieszonych zanieczyszczeń to przede wszystkim tlenki siarki, azotu, węgla (w tym sadza) oraz wyższe wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), takie jak np. rakotwórczy α-benzopiren.

W czasie trwającego tylko pięć dni – w roku 1952 – epizodu znanego jako wielki smog londyński, wykazano 4 tysiące zgonów związanych z komplikacjami oddechowymi, wywołanymi tym smogiem!

W następnych tygodniach w Londynie, w konsekwencji ekspozycji na zanieczyszczenia smogowe, zmarło kolejne 8 tysięcy ludzi…

Smog nowoczesnego miasta

Smog fotochemiczny, ozon troposferyczny – składa się przede wszystkim z gazów, w tym tlenków węgla, tlenków azotu i węglowodorów. Związki te ulegają później reakcjom fotochemicznym, w wyniku których powstają azotan nadtlenku acetylu, aldehydy i ozon. Ten rodzaj smogu powstaje przede wszystkim latem i jest charakterystyczny dla stref subtropikalnych.

W Polsce 

mamy do czynienia nie tylko ze smogiem typu londyńskiego, lecz również ze smogiem nowoczesnego miasta, z powodu zanieczyszczeń przemysłowych.

Skutki zanieczyszczenia powietrza 

odczuwamy bezpośrednio i natychmiastowo. Następuje aspiracja do dróg oddechowych, z wdychanym powietrzem, ale także przez skórę! Często o tym zapominamy, a przecież skóra człowieka to wilgotna, łatwo aspirująca zanieczyszczenia powierzchnia około 2m2. „Konsumujemy” także smog przez skażone nim mięso czy warzywa i owoce, które w takich warunkach wzrastały. Agresywne czynniki chemiczne oddziałują nie tylko na człowieka, lecz także na zwierzęta i rośliny, a nawet na materiały (w tym budowlane). Smog prowadzi do zanieczyszczenia powietrza, deszczówki, następnie gleby, skąd przechodzi do wód gruntowych, pól uprawnych, rzek, mórz i oceanów.

Smog tworzy bardzo dla nas niebezpieczny, skażony obieg zamknięty! 

Przeprowadzone w ostatnich latach badania, polegające na oznaczeniu zawartości substancji toksycznych w glebach uprawowych, wykazały wzrost stężenia rakotwórczych WWA na gruntach pod uprawę roślin. W Zakliczynie odnotowano stężenie WWA na poziomie 1498,7 µg/kg co klasyfikuje tamtejsze gleby jako zanieczyszczone (3. stopień). Gleby uprawne, zanieczyszczone na poziomie 3 stopnia, zgodnie z wytycznymi WIOŚ (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska), nie powinny być przeznaczane nawet na użytki zielone czyli wypas zwierząt, a co dopiero do produkcji roślinnej…

Bioindykatory

Znane są też organizmy, które nazywane są bioindykatorami. Ich zamieranie jest sygnałem ostrzegawczym, co do stopnia zanieczyszczenia substancjami toksycznymi ze smogu. Są to przede wszystkim porosty, które jako pierwsze z organizmów żywych obumierają przez kwaśne deszcze – zanieczyszczenia związkami siarki (smog typu londyńskiego). Zgodnie z tzw. skalą porostową, jako pierwsze wymierają porosty o budowie plechy listkowatej, następnie krzaczkowatej i wreszcie skorupiastej. Wtedy już jest naprawdę bardzo źle ze stanem zanieczyszczenia powietrza tlenkiem siarki. Inne wrażliwe organizmy to filtratory – odżywiające się małymi fragmentami – poniżej 1 mm detrytusu i cząstek organicznych, odfiltrowywanych z wody – czyli takie jak gąbki, czy nawet płazy, które ze względu na fizjologię oddychania aspirują tlen przez wilgotną powierzchnie skóry, wraz z zanieczyszczeniami. Maleje zasób drzew iglastych, gdyż w porównaniu z drzewami liściastymi rzadziej wymieniają liście i są narażone na dłuższą ekspozycję zanieczyszczeniami smogowymi w stosunku do sezonowo odnawiającymi się liśćmi drzew liściastych (w klimacie umiarkowanym).

Jak informuje WHO, 36 z 50 miast w Unii Europejskiej, o największym stężeniu pyłu, czyli PM 2,5 (aerozole atmosferyczne – pył zawieszony o średnicy nie większej niż 2,5 µm) – znajduje się w Polsce!

Najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce, to Opoczno, Żywiec, Rybnik, Pszczyna. Tam smog spowodowany jest tak zwaną niską emisją (znaczne nagromadzenie emitorów o wysokości do 40 m nad poziom gruntu, w miejscach o dużej gęstości zabudowy, na małej powierzchni; głównie w sezonie grzewczym wrzesień – kwiecień). Od kiedy są prowadzone badania wpływu zanieczyszczeń wynikających ze smogu na organizm człowieka wiemy, że jest to czynnik skracający nasze życie i nasilający wiele chorób, zwłaszcza takich, jak alergia, astma, niewydolność oddechowa, obniżenie odporności organizmu człowieka, choroby układu krwionośnego i serca. Smog przyczyniania się do rozwoju chorób nowotworowych. Smog starego miasta – kwaśne deszcze – prowadzi do podrażnienia dróg oddechowych i układu krążenia.

W badaniach stwierdzono, że 15% wszystkich epizodów objawów astmy można przypisać zanieczyszczeniu powietrza. Podobna zależność występuje także w przypadku chorób niedokrwiennych serca u osób starszych.

Smog – podobnie jak alkohol – powoduje także zmniejszenie masy urodzeniowej noworodków, zwiększa zapadalność na nowotwory i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia astmy u dzieci. Badania naukowe wskazują, że oddychanie przez kobietę ciężarną powietrzem zanieczyszczonym PM2,5 koreluje z występowaniem autyzmu u dzieci! Smog zasłania i ogranicza emisję promieni słonecznych, a ponieważ w klimacie umiarkowanym występuje on w miesiącach o i tak zmniejszonej intensywności tego promieniowania, to przyczynia się do wzrostu epizodów związanych z rozwojem depresji.

* * *

Smog jest zjawiskiem narażającym skarb państwa na znaczne koszty, związane z leczeniem i śmiertelnością. Według Health and Environment Alliance, koszty zewnętrzne związane z zanieczyszczeniem powietrza, spowodowanym spalaniem węgla w elektrowniach węglowych w Polsce, to około 12-34 mld zł średnio rocznie. 3500 przedwczesnych zgonów, 1600 przypadków przewlekłego zapalenia oskrzeli, 1000 nowych hospitalizacji i 800000 dni pracy na zwolnieniach lekarskich. Może pieniądze nie są tu najważniejsze, ale dobrze obrazują skalę problemu.

Autor

  • prof. dr hab. Bożena Muszyńska

    Prof. dr hab. Bożena Muszyńska - wieloletni pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze i Zakładzie Botaniki Farmaceutycznej Collegium Medicum UJ w Krakowie. Autorka prac eksperymentalnych i przeglądowych z zakresu mykochemii, biotechnologii grzybów wyższych oraz biotechnologii roślin leczniczych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej