Rośliny leczniczeŚlęzawa trójwrębna

Ślęzawa trójwrębna

Ślęzawa trójwrębna Malope trifida Cav., syn. Malope grandiflora FG. Dietr., Malope ciliata FG Dietr., Malope malacoides var. trifida Cav. należy do rodziny ślazowatych Malvaceae, zaliczanej do rzędu ślazowców Malvales. Inne, potocznie stosowane nazwy tego gatunku, to ślęzawa trójdzielna, fioletowa malwa hiszpańska, ślęzawa roczna, ślęzawa wielkokwiatowa, maloppi. W warunkach naturalnych gatunek występuje w rejonach basenu Morza Śródziemnego, na terenach północno- wschodniej Afryki. Prawdopodobnie swoje rodzime stanowiska ma również w południowo-zachodniej Hiszpanii, południowo-środkowej Portugalii oraz w Maroku. Jest to jednoroczna roślina rabatowa, o pokroju wzniesionym, wysokość 60-150 cm, rozrasta się na szerokość 30-45 cm. Może być uprawiana z siewu nasion wprost do gruntu lub z rozsady. Liście zielone, w zarysie jajowate, do prawie okrągłych, długości 5-8 cm, szerokości 6-10 cm, brzegiem karbowane.

Kwiaty

ślęzawy są pojedyncze i wyrastają na długich szypułkach 8-13 cm. Wyglądem przypominają kwiaty malwy różowej Alcea rosea L. i ślazówki letniej Lavatera trimestris L. Kielich kwiatu tworzy pięć działek – szeroko lancetowatych do owalnych i częściowo zrośniętych u podstawy. Korona kwiatu, średnicy około 5-8 cm, składa się z 5 płatków, skręconych w fazie pąka. Pojedyncze płatki zwężają się w dolnej części, przez co wewnątrz, u nasady kwiatu, widoczna jest zielona gwiazdka. Formy dziko rosnące mają kwiaty ciemnoamarantowe, kultywary są białe, różowe i czerwone. Na płatkach widoczne podłużne prążki. Do najczęściej uprawianych odmian należą Vulcan o kwiatach w kolorze fuksji i Alba barwy białej.
Roślina w naszej strefie klimatycznej kwitnie od czerwca do października, okres trwałości pojedynczych kwiatów jest związany z warunkami pogodowymi, wynosi 2-5 dni. Kwiaty są owadopylne, miododajne. Owocem gatunku jest kulista, otoczona kielichem rozłupnia, składająca się z wielu jednonasiennych rozłupek.
Ślęzawa uprawiana jest na kwiat cięty, stosowana też jako ozdobna roślina w kompozycjach rabatowych. Jej kwiaty, podobnie jak większości innych gatunków z rodziny Malvaceae, są jadalne.

Skład chemiczny kwiatów

W literaturze naukowej wciąż brak jest danych na temat składu chemicznego kwiatów ślęzawy trójwrębnej, co też było powodem podjęcia badań nad oceną wartości biologicznej kwiatów tego gatunku, prowadzonych obecnie w Katedrze Ogrodnictwa ZUT w Szczecinie.
W rodzinie ślazowatych wyróżniamy wiele gatunków roślin o kwiatach jadalnych. Do najpopularniejszych należą Alcea rosea L. malwa różowa, Alcea rosea (L.) Cav. var. nigra malwa czarna, Althea officinalis L. prawoślaz lekarski oraz Hibiscus sp. hibiskus, ketmia. Ich kwiaty stosowane są w leczeniu chorób i dolegliwości układu oddechowego, stanach zapalanych przewodu pokarmowego, w dolegliwości dróg moczowych, zewnętrznie na owrzodzenia i podrażnienia skóry. Preparaty z kwiatów Malva sylvestris L. poprawiają przepływ krwi przez drobne naczynia krwionośne i uszczelniają ich ścianki, stąd ich wykorzystanie w leczeniu trądziku różowatego, stanów zapalnych naczyniówki oka, zapalenia spojówek i białkówki.
Kwiaty malwy i prawoślazu zawierają duże ilości polisacharydów (pektyny, skrobia, śluzy) oraz kwasów fenolowych i flawonoidów – m.in. pochodne kempferolu, kwercetyny, luteoliny i mirycetyny, także antocyjany (naturalne barwniki roślinne): 3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjanidyny, 3-glukozyd delfinidyny, 3-sambubiozyd delfinidyny (hibiscyna), 3,5-diglukozyd malwidyny. Według najnowszych doniesień naukowych, pochodne kwasu cynamonowego (głównie p-kumarowy i ferulowy) oraz kwas p-hydroksybenzoesowy, obecne w kwiatach z rodziny Malvaceae, wykazują działanie estrogenowe i mogą mieć wpływ na aktywność reprodukcyjną. Nie jest to efekt samej obecności tych związków fenolowych, ale ich interakcji z innymi składnikami chemicznymi w kwiatach malwy.
W kwiatach ślazowców występują również kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, winowy, szczawiowy, hibiskusowy), ich wysoka zawartość jest charakterystyczna dla kwiatów roślin z rodzaju Hibiscus (15-30%), stąd ich wyraźnie kwaśny smak. W naszych badaniach, w kwiatach ślęzawy trójwrębnej kwasowość ogólna w przeliczeniu na kwas cytrynowy wyniosła średnio 0,27%. W badaniach tych stwierdzono również, że kwiaty ślęzawy trójwrębnej są dobrym źródłem witamy C, zawierają jej średnio 46,58 mg/100 g św.m.

W kuchni

Kwiaty Malope trifida, młode liście oraz pąki kwiatowe, mogą być spożywane w stanie świeżym, stanowiąc dodatek do surówek i sałatek. Z płatków kwiatów przygotowywana jest orzeźwiająca herbata. Kwiaty o antocyjanowym wybarwieniu płatków, zarówno te świeże, jak i suszone, wykorzystywane są do barwienia dżemów i galaretek z owoców jagodowych, napojów bezalkoholowych, win, likierów i innych produktów spożywczych. Mogą być utrwalane w cukrze. Często stosowane są do garnirowania deserów, napojów, kanapek i dań na ciepło.
Do celów kulinarnych wykorzystywane są również liście malwy. Smażone można podawać jako dżem do smarowania pieczywa na gorąco. Stosowane są także jako dodatek do zup, puree ziemniaczanego, także przygotowane na maśle a`la szpinak. W niektórych regionach Europy Płdn., turecko-bałkańską dolmę zawija się w liście malwy zamiast liści winogron.

WYBRANE PRZEPISY

DOLMA W LIŚCIACH ŚLĘZAWY. 30 dużych, zdrowych liści ślęzawy, szklanka ryżu, 400 g zmielonej wieprzowiny, 1 średnia cebula, 1 pęczek natki pietruszki, 2 łyżeczki zmielonego kminu rzymskiego, sól, pieprz, oliwa. Liście myjemy i odcinamy ogonki. Gotujemy litr wody i dodajemy łyżkę soli. Po zagotowaniu blanszujemy liście przez kilka sekund, aż zmienią kolor i staną się miękkie. Następnie zanurzamy na krótką chwilę liście w zimnej wodzie, odsączamy i odstawiamy na talerz. Ryż gotujemy, w międzyczasie kroimy na drobno cebulę i podsmażamy na oliwie do złotego koloru. Pod koniec smażenia dosypujemy łyżeczkę lub dwie mielonego kminu. Łączymy wszystkie składniki ze zmielonym mięsem, posiekaną pietruszką, dodajemy pieprz i sól. Dolmę zawija się jak gołąbki z kapusty. Rozkładamy pojedynczy liść, kładziemy na środku nadzienie i zawijamy. Teraz gotujemy dolmę. Można to zrobić na dwa sposoby. Pierwszy jest podobny do stosowanego przy przygotowywaniu tradycyjnych gołąbków i polega na wyłożeniu dna garnka (z grubym dnem) pozostałymi liśćmi ślęzawy. Następnie układa się „pakunki”, dolewa pół szklanki wody i gotuje 10-15`. Drugi sposób to gotowanie ich na parze przez 10`. Gotową dolmę podajemy z tradycyjnym sosem pomidorowym lub polewamy obficie oliwą z oliwek.

KURCZAK NA ZIELONO. 1/2 kg liści ślęzawy, 2 duże filety z kurczaka, 3 ząbki czosnku, 1 łyżka nasion kolendry, 1 łyżeczka harissy (mieszanka przyprawowa na bazie chili), 1 duża cebula, oliwa do smażenia. Kurczaka obsmażamy na oliwie, zalewamy wodą i gotujemy do miękkości. Liście malwy siekamy drobno. Wyjmujemy kurczaka z wywaru i odstawiamy w ciepłe miejsce. Do wywaru wrzucamy liście i gotujemy kilkanaście minut. W tym czasie na patelni rozgrzewamy oliwę i wrzucamy drobno posiekaną cebulę i czosnek. Kiedy się zarumienią, dorzucamy kolendrę i harissę, mieszamy, by utworzyła się pasta. Pastę przenosimy do garnka z zieleniną i jeszcze chwilę gotujemy. Wywaru powinno pozostać dużo, to bardziej zupa niż sos. Podajemy z ugotowanym kurczakiem, ryżem, sałatką z pomidorów i cebuli wymacerowanej w occie oraz pieczywem.

CLAFOUTIS Z KWIATAMI ŚLĘZAWY. 1/2 szklanki mleka, 1 szklanki śmietany kremówki, 4 jajka, 1 łyżeczka czystego ekstraktu waniliowego, 1/2 szklanki cukru, 1/4 szklanki mąki, szczypta soli, 2 szklanki wydrylowanych wiśni, 1 szklanka płatków ślęzawy lub malwy różowej (4 do 6 kwiatów). Piekarnik rozgrzać do 180oC. Ceramiczne naczynie do pieczenia smarujemy masłem. Wszystkie składniki podane w przepisie, za wyjątkiem owoców i kwiatów, połączyć w blenderze, do uzyskania jednolitej, gładkiej masy. Do naczynia wlewamy połowę ciasta, posypujemy wiśniami i połową porcji płatków kwiatów. Dodajemy pozostałą część ciasta i płatków malwy. Czas pieczenia 45`.

Piśmiennictwo dostępne w redakcji.

Autorzy

  • dr hab. inż. Monika Grzeszczuk

    Dr hab. inż. Monika Grzeszczuk jest profesorem w Katedrze Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technicznego (ZUT) w Szczecinie. Specjalność: warzywnictwo, rośliny przyprawowe i lecznicze. Członkini Polskiego Towarzystwa Nauk Ogrodniczych, Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynieów i Techników Przemysłu Spożywczego, Polskiej Rady Leku Roślinnego.

  • inż. Ewelina Udycz

    Inż. Ewelina Udycz - Ukończyła studia pierwszego stopnia na kierunku Ogrodnictwo, Wydziału Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Obecnie, w tej samej Jednostce realizuje pracę magisterską z tematyki kwiatów jadalnych w Katedrze Ogrodnictwa, pod kierunkiem dr hab. Moniki Grzeszczuk, prof. nadzw.

  • mgr inż. Anna Stefaniak

    Mgr inż. Anna Stefaniak jest doktorantką w Katedrze Ogrodnictwa ZUT. Zajmuje się głównie kwiatami jadalnymi. Znana Czytelnikom Panacei także pod panieńskim nazwiskiem Wałejko.

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej