Schorzenia i terapieRola surowców roślinnych o działaniu uspokajającym w opiece nad pacjentami onkologicznymi

Rola surowców roślinnych o działaniu uspokajającym w opiece nad pacjentami onkologicznymi

Mimo wysokiego tempa rozwoju wiedzy o tym jak diagnozować, leczyć i opiekować się pacjentami, nowotwory są nadal wielkim wyzwaniem dla współczesnej medycyny. W walce z chorobami onkologicznymi najlepsze efekty przynosi opieka wielospecjalistyczna. Współpraca zespołów terapeutycznych zapewnia pacjentowi kompleksową opiekę na każdym etapie choroby od postawienia diagnozy, poprzez przygotowującą do leczenia inwazyjnego prehabilitację, w trakcie samej terapii, a także rehabilitacji po jej zakończeniu.
W tym modelu lekarze, pielęgniarki, farmaceuci, fizjoterapeuci, dietetycy i psychologowie, w ramach opieki holistycznej, wspólnie pomagają pacjentowi znieść trudy leczenia i wrócić do zdrowia.
Jednym z częstych problemów leczenia onkologicznego jest, towarzyszący chorobie, wysoki poziom lęku.
Mimo że obawy o przyszłość są w tym przypadku czymś naturalnym i uzasadnionym, to nasilony lęk jest dla pacjenta nie tylko bardzo wyczerpujący, ale także staje się przyczyną dalszych dolegliwości. Z tego powodu, jednym z filarów opieki nad pacjentami onkologicznymi jest wsparcie psychologiczne, a dokładniej rzecz ujmując – psychoonkologiczne.

Dlaczego silny lęk, stres i obniżenie nastroju powinno się leczyć?

Stres ewolucyjnie jest czynnikiem mobilizującym do reakcji na zagrożenie: do walki, lub ucieczki. Jednak uczucie przewlekłego stresu zamiast mobilizować, przyczynia się do narastającego zmęczenia, obniżenia nastroju i samooceny, zaburzeń koncentracji, nadwrażliwości na bodźce zewnętrzne, rozdrażnienia, napadów lęku, problemów z zasypianiem oraz bezsenności. Sprzyja on także nasileniu odczuwania bólu, osłabieniu układu immunologicznego oraz zaburzeniom libido. Somatyczne efekty silnego stresu mogą objawiać się napadami kołatania serca, wzrostem ciśnienia, zwiększeniem napięcia mięśniowego, uczuciem duszności, „guli w gardle”, skurczu żołądka, a także bólami brzucha.
Stres i poczucie lęku to naturalne emocje, a choroba nowotworowa bezsprzecznie jest czynnikiem wywołującym poczucie zagrożenia. Jednak objawy te, jeśli występują w bardzo dużym nasileniu i są długotrwałe, wpływają negatywnie nie tylko na komfort życia pacjenta, ale mogą także nasilić przebieg choroby. Na szczęście można im zapobiegać i łagodzić ich przebieg.

Reakcja organizmu na stres przewlekły:

  • nadmierna wrażliwość na bodźce zewnętrzne,
  • rozdrażnienie
  • zaburzenia koncentracji i pamięci, rozkojarzenie
  • napady lęku i niepewności
  • problemy z zasypianiem, bezsenność
  • kołatanie serca
  • bóle głowy
  • dolegliwości przewodu pokarmowego (bóle/skurcze brzucha, biegunki, zaparcia)

Czy umiesz słuchać?

Jedną z najważniejszych metod pomagających okiełznać silny lęk towarzyszący chorobie, jest wysłuchanie obaw chorego. Pacjent nie zawsze potrzebuje by rozmówca komentował, udzielał rad, oceniał czy, co gorsza, użalał się. Najważniejsze jest towarzyszenie pacjentowi, wysłuchanie i bycie z nim. Świadome słuchanie daje choremu możliwość wyartykułowania swoich myśli i nie musi się wiązać z koniecznością próby rozwiązania problemów.

Łagodzenie napięcia nerwowego i lęku – od czego zaczynamy?

Tak jak w innych przypadkach, w pierwszej kolejności należy podjąć działania dotyczące trybu życia.

  • Dieta – pełnowartościowa, zróżnicowana, bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, a także ryby morskie i orzechy. Szczególnie ważne są w tym przypadku produkty zawierające – magnez: kiełki, warzywa strączkowe, pełne zbóż, otręby, kasze, orzechy, gorzka czekolada, zielona pietruszka, migdały, ryby morskie, pyłek pszczeli; witaminę B6: drożdże, zboża pełnoziarniste, banany, avocado, marchew, orzechy, nasiona słonecznika, ryby morskie, wątróbka, jajka.
    Zalecana jest także suplementacja pochodzącymi z oleju rybiego kwasami omega-3, witaminą D oraz pyłkiem pszczelim.
  • Magnez – jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i regularnej pracy serca. Mimo że w diecie występuje dość obficie, tracimy go w dużych ilościach między innymi poprzez stres, nadmiar kofeiny, alkoholu, palenie tytoniu, a także przy intensywnym obciążeniu fizycznym i psychicznym.
  • Witamina B6 bierze udział w procesach regulacji snu, równowagi psychicznej, zwiększa odporność na stres i wspomaga utrzymanie dobrego nastroju. Nasila aktywność limfocytów i wspomaga powstawanie przeciwciał, co wpływa na ogólną odporność ustroju. Jej niedobór może wystąpić u osób starszych, kobiet stosujących doustną antykoncepcję, osób narażonych na stres, alkoholików i palaczy tytoniu.
  • Regularna aktywność fizyczna jest czynnikiem niezbędnym dla szeroko rozumianego dobrostanu zdrowotnego, w tym procesów regulacji nastroju, kontroli stresu i odporności psychicznej. Dobór formy i intensywności aktywności musi uwzględniać możliwości jak również preferencje chorego. Wskazany jest łagodny wysiłek, przez około godzinę, każdego dnia (spacer, jazda na rowerze, basen). Wyjątkowo korzystne jest aktywne spędzanie czasu na świeżym powietrzu. Odpowiednio dobrana i regularna aktywność fizyczna pozwala odpocząć psychice, wzmacnia kondycję organizmu i, wraz z dietą wysokobiałkową, zmniejsza ryzyko niedożywienia klinicznego.
  • Wypoczynek i relaks. Dla regeneracji ośrodkowego układu nerwowego kluczowa jest odpowiednia ilość wypoczynku oraz pełnowartościowego snu. Sen przynosi odpoczynek, regeneruje cały organizm, a zwłaszcza mózg, stanowiąc niezbędny fundament równowagi psychicznej. Zaleca się około 8 godzin ciągłego snu na dobę. Jeśli pacjent odczuwa w ciągu dnia zmęczenie, zaleca się dodatkowy wypoczynek według potrzeb, w razie potrzeby nie unikając poobiedniej drzemki. Ważna jest także realizacja osobistych zainteresowań (odpręża, pozwala zająć myśli i umożliwia spojrzenie na świat z innej perspektywy). Szczędząc sobie przyjemności związanych z samorealizacją potęgujemy działanie czynników stresogennych.
  • Używki dające często chwilowe, subiektywne poczucie odprężenia, w szerszym ujęciu mogą potęgować istniejące problemy. Należy pamiętać, że nadmiar alkoholu może potęgować uczucie lęku, a palenie tytoniu zwiększa ryzyko powikłań leczenia (wydłuża czas gojenia ran pooperacyjnych).

Fitoterapia lęku i wzmożonego napięcia nerwowego

Surowce roślinne o działaniu uspokajającym stosuje się głównie w stanach napięcia nerwowego, lęku oraz zaburzeniach snu. Leki roślinne nie wykazują tak silnego działania jak syntetyczne, a ich działanie rozwija się w czasie stosowania. W dawkach terapeutycznych nie zaburzają sprawności psychofizycznej i rzadziej wywołują działania niepożądane (charakterystyczne dla leków uspokajających). Surowce roślinne o działaniu uspokajającym, stosujemy również jako leki nasenne. Powodują wyhamowanie emocjonalne, ułatwiając zasypianie i nie tłumią fazy snu REM (rapid eye movement). Ich dodatkową zaletą są także inne korzystne działania, determinowane przez substancje czynne w nich zawarte.

  • Kozłek lekarski Valeriana officinalis – surowcem jest korzeń kozłka. Zawiera olejek eteryczny o charakterystycznym zapachu, wywołuje stosunkowo silny efekt uspokajający i ułatwiający zasypianie, działa łagodnie spazmolitycznie znosząc zwiększone napięcie dróg żółciowych i moczowych, przynosząc ulgę w uczuciu nerwowego skurczu brzucha. Produkty na bazie kozłka obniżają aktywność ośrodkowego układu nerwowego, powodują zmniejszenie napięcia i ułatwiają wyciszenie, pomagają w osiągnięciu stanu odprężenia, w większych dawkach ułatwiają zasypianie i pogłębiają sen, redukując ilość wybudzeń w ciągu nocy. Korzeń kozłka działa hamująco na stany emocjonalne oraz strefę motoryczną w ośrodkowym układzie nerwowym. Surowiec ten – na ogół dobrze tolerowany, łagodzi uczucie niepokoju, napięcie, rozdrażnienie, poczucie zagrożenia i ułatwia adaptację do trudnych sytuacji. Działanie przeciwlękowe jest (prawdopodobnie) związane z powinowactwem zawartych
    w surowcu związków aktywnych do receptorów benzodiazepinowych w Ośrodkowym Układzie Nerwowym (OUN). Ponadto korzeń kozłka zwiększa wydzielanie soków trawiennych oraz
    wykazuje łagodne działanie żółciopędne i żółciotwórcze.
    Surowiec ten nasila działanie sedatywne innych leków: uspokajających, nasennych i stosowanych w alergii.
    U niektórych pacjentów w wieku podeszłym, leki na bazie kozłka, mogą powodować czasem (rzadko) tzw. reakcję paradoksalną, czyli pobudzenie, zamiast działania uspokajającego. Istnieje również niewielka grupa pacjentów uczulonych na aktywne składniki kozłka i osoby te powinny tego surowca unikać.
  • Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum – surowcem jest ziele dziurawca. Pierwsze doniesienia o właściwościach przeciwdepresyjnych wyciągu z dziurawca pojawiły się już w latach siedemdziesiątych. Obecnie wiadomo, że właściwości te są wynikiem zawartych w surowcu hiperycyn wpływających na metabolizm amin biogennych: głównie dopaminy, serotoniny i noradrenaliny, regulujących pracę ustroju. Preparaty zawierające wyciąg z dziurawca podprawiają nastrój i łagodnie uspokajają, pomagają w łagodzeniu stanów obniżenia nastroju, napięcia
    i niepokoju. Ziele dziurawca działa żółciopędnie i żółciotwórczo, łagodnie przeciwzapalnie i rozkurczająco. Dzięki zawartości garbników, napar z dziurawca stosowany do picia małymi łyczkami, łagodzi dolegliwości i podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego.
    Należy pamiętać, że ziele dziurawca jest surowcem uczulającym na światło słoneczne, zatem w trakcie jego stosowania należy unikać słońca. Ponadto, może on wchodzić w interakcje z lekami np. przeciwdepresyjnymi, obniżającymi krzepliwość, glikozydami nasercowymi, doustną antykoncepcją, niektórymi antybiotykami, a także lekami stosowanymi po przeszczepach.
  • Melisa lekarska Melissa officinalis – surowcem jest liść melisy. To klasyczny surowiec o działaniu łagodnie uspokajającym. Napar z liści melisy jest smacznym i łatwym do przyrządzenia specyfikiem, łagodzącym wzmożone napięcie nerwowe i uczucie lęku, zwłaszcza z objawami brzusznymi. Zawarty w melisie olejek eteryczny, wykazuje działanie przeciwbakteryjne,
    przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe i, łagodnie, wykrztuśne. Ponadto melisa działa żółciopędnie, przyspiesza opróżnianie pęcherzyka żółciowego, ułatwia trawienie
    i działa rozkurczowo. Liść melisy jest także prebiotykiem, wspomagającym prawidłową florę jelitową.
    Świeże listki melisy posiadają przyjemny, cytrynowy aromat, dzięki czemu można z powodzeniem stosować je do przyrządzania różnorodnych potraw i napojów.
    Wyciągi z melisy zażywane w dużych ilościach i przez dłuższy czas mogą hamować czynności tarczycy.
  • Chmiel zwyczajny Humulus lupulus – surowcem jest szyszka chmielu, a za jego działanie odpowiadają włoski gruczołowe z ich powierzchni. To tradycyjny środek uspokajający, hamujący czynność kory mózgowej, działający łagodnie przeciwlękowo. Jest on zalecany w uczuciu zmęczenia, wyczerpania nerwowego i utrudnionego zasypiania, a także wywołanym stresem uczuciu ucisku w klatce piersiowej. Ponadto chmiel to środek gorzki, żołądkowy, zwiększający wydzielanie soków trawiennych, a także łagodnie obniżający ciśnienie krwi.
  • Mięta pieprzowa Mentha x piperita – surowcem jest liść mięty pieprzowej. Mimo, że miętę zazwyczaj kojarzymy jako surowiec łagodzący dolegliwości przewodu pokarmowego, jest to również surowiec wspomagający łagodzenie napięcia nerwowego. Napar miętowy wykazuje działanie łagodnie uspokajające i tonizujące, jednak nie działa nasennie. Działanie rozkurczowe naparu z mięty, pomaga pozbyć się wywołanego stresem uczucia skurczu w żołądku. Ponadto zawarty w surowcu olejek miętowy zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, wykazuje działanie żółciopędne i łagodzące wzdęcia. Ze względu na właściwości przeciwbakteryjne, zapobiega namnażaniu w jelitach flory patologicznej. Liść mięty jest surowcem powszechnie znanym i stosowanym w medycynie domowej, a przez to powszechnie dostępnym. W postaci świeżej, coraz częściej jest stosowany jako aromatyczna i zdrowa przyprawa. Mięta i otrzymywane z niej przetwory, nie powinny być stosowane u pacjentów z chorobą refluksową i nawracającą zgagą, a także osób nie tolerujących mentolu.
  • Rumianek pospolity Matricaria chamomilla – surowcem jest koszyczek rumianku. Ze względu na unikatowy skład zawartych w surowcu olejków, rumianek wykazuje silne właściwości przeciwzapalne i rozkurczowe, a także łagodnie uspokajające. Jest on zalecany w nadmiernym pobudzeniu emocjonalnym (nadpobudliwości), niestrawności na tle nerwowym, a także w zaburzeniach trawienia, biegunkach i nieżytach żołądka. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i ściągającym, łagodzi dolegliwości wynikające z uszkodzeń błony śluzowej przełyku oraz jelit. Zaleca się go również w przypadku podrażnień, do płukania gardła i jamy ustnej. Napar z koszyczków rumianku jest na ogół bardzo dobrze tolerowany (jego smak odbierany jako przyjemny) dlatego może być stosowany przez osoby nietolerujące mięty. Rumianek, jak wszystkie rośliny z rodziny złożonych, nie powinien być stosowany przez alergików, gdyż może powodować uczulenia.
  • Głóg (gatunki) Crataegus sp. – surowcem są głównie kwiatostan i owoc głogu. Głóg to jeden z najważniejszych surowców nasercowych, poprawia wydolność pracy serca i dynamikę jego skurczu, łagodnie obniża ciśnienie krwi. Jest zalecany gdy stres powoduje przyspieszoną pracę serca, odczuwaną jako kołatanie, a także w powracających napadach lęku i paniki. Działa łagodnie rozkurczowo, moczopędnie i wspomaga normalizację profilu lipidowego. Głóg należy stosować ostrożnie u pacjentów przyjmujących glikozydy nasercowe.

Wśród innych surowców, które można stosować w celu łagodzenia stresu i obniżenia poziomu lęku, można wymienić kwiatostan lipy, ziele serdecznika, ziele męczennicy, ziele i kiełki owsa, nasiona kopru włoskiego. Wszystkie wymienione wyżej surowce można stosować osobno, jak również w postaci mieszanek np. oparte na recepturze farmakopealnej Zioła uspokajające. Dla pacjentów, którzy niezbyt lubią napary ziołowe, rozwiązaniem mogą być preparaty zawierające sproszkowane i stabletkowane zioła (np. Hyperherba, Tabletki uspokajające Labofarm) lub ich ekstrakty w postaci tabletek (np. Valdix Forte).
W przypadku stosowania wszystkich leków uspokajających, należy pamiętać, że mogą one nasilać działanie innych leków uspokajających i nasennych, a także potęgować działanie alkoholu. Kierowcy powinni pamiętać, że leki ziołowe o działaniu uspokajającym, stosowane w większych dawkach, mogą zaburzać sprawność psychofizyczną i koordynację na drodze.

  • Konopie indyjskie Cannabis indica – surowcem są pączki i kwiaty żeńskie, a także żywica. Dzięki zawartości kannabinoidów konopie działają uspokajająco i doraźnie podnoszą nastrój. Ponadto zwiększają łaknienie, zmniejszając towarzyszące chorobie nowotworowej ryzyko niedożywienia klinicznego, a także nasilają działanie leków przeciwbólowych. Należy jednak podkreślić, że surowiec ten może zaordynować jedynie lekarz i jest on wydawany z aptek na podstawie recepty.

Informacja i edukacja

Im mniej wiem o chorobie, tym bardziej się boję – to zdanie, wypowiedziane przez jedną z  pacjentek, szczególnie utkwiło w mojej pamięci. Kompleksowa opieka nad pacjentami onkologicznymi to również edukacja i informacja. Dotyczą one nie tylko profilaktyki przyczyn choroby, ale także diagnostyki, metod leczenia i dostępu do specjalistycznych ośrodków. Edukację tę powinien prowadzić każdy pracownik ochrony zdrowia, który styka się z pacjentem, bardzo pomocne są również fundacje i stowarzyszenia pacjentów wydające bardzo przydatne, bezpłatne opracowania. Dziś bez problemu można odnaleźć przez internet liczne serwisy publikujące użyteczne porady.

Przykładowe źródła wiedzy:

  • programedukacjionkologicznej.pl
  • zwrotnikraka.pl
  • io.gliwice.pl/node/43
  • ptok.pl
  • onkonet.pl

Cele edukacji i profilaktyki chorób nowotworowych

  • świadomość i unikanie czynników sprzyjających chorobie
  • propagowanie profilaktycznych badań przesiewowych
  • świadomość wczesnych objawów mogących wskazywać na proces nowotworowy
  • świadomość metod samokontroli
  • świadomość uleczalności większości typów nowotworów, zwłaszcza we wczesnym stadium

    Zalecenia dotyczące zwalczania stresu dotyczą nie tylko pacjentów, ale także ich rodzin, przyjaciół i opiekunów. Pamiętajmy, że zmęczeni i zestresowani niewiele jesteśmy w stanie zaoferować otoczeniu, a prawdopodobnie wkrótce sami będziemy potrzebować pomocy.
    Właściwa dieta, odpowiednia ilość snu (minimum 8 godzin na dobę), dobra kondycja fizyczna i prawidłowa masa ciała to czynniki wzmacniające naszą odporność psychiczną. Podobnie jak aktywny wypoczynek, oddanie się ulubionemu hobby, czy spotkanie z przyjaciółmi.

Autor

  • dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk

    dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk. Wykładowca, publicysta, czynny zawodowo farmaceuta. Wiceprezes Rady Śląskiej Izby Aptekarskiej, członek Komisji Bioetycznej Wyższej Szkoły Medycznej w Sosnowcu, były prezes Kieleckiego Oddziału PTFarm. Redaktor naczelny czasopisma Apothecarius, członek Komitetu Naukowego magazynu Farmakoekonomika Szpitalna. Obecnie w funkcji Koordynatora ds. jakości gospodarki lekowej Wojewódzkich Szpitali Specjalistycznych w Częstochowie oraz Rybniku. Twórca i właściciel firmy szkoleniowo-badawczej INTERMEN Piotr Kaczmarczyk. Zainteresowania zawodowe autora obejmują głównie zagadnienia związane z jakością i bezpieczeństwem farmakoterapii, niedożywieniem klinicznym oraz opieką farmaceutyczną i komunikacją w ochronie zdrowia. Równolegle autor realizuje projekty naukowo-szkoleniowe i publicystyczne w obszarze leku naturalnego. Jest autorem książki Biały Głód.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej