Babka zwyczajna
- pospolity chwast i roślina lecznicza
Ziemia na rany dróg swych przykłada liście babki…
Babka zwyczajna Plantago major L., zwana
jest też babką większą, szerokolistną albo
podróżnikiem. Wyszły już z użycia dawne,
charakterystyczne nazwy tej rośliny, jak babczok,
babka świętojańska, krwi ogon, listek baśki czy pięć
żyłek [patrz: Kalinowska 2002].
Babka większa jest krewniakiem babki lancetowatej,
o której pisałam już w PANACEI [nr 3(24)/2008].
To gatunek niemal „kosmopolityczny”. Podaje się,
że pochodzi z kontynentu euroazjatyckiego, nie
udało się jednak ustalić jego pierwotnego zasięgu.
Babka większa została zawleczona również na kontynent
amerykański. Indianie nazwali ją „śladem
białego człowieka”, ponieważ znajdowali ją wszędzie
tam, gdzie pojawiał się Europejczyk. Zaliczono
ją do plantae hemerophile, tj. roślin powiększających
dzięki człowiekowi swój areał, rosnących w
warunkach naturalnych, półnaturalnych i synantropijnych
[Jędrzejko 1997]. W Europie jest najpospolitszym
spośród przedstawicieli
rodziny babkowatych – Plantaginaceae.
W niektórych krajach,
np. w Argentynie, babkę
zwyczajną uprawia się dla celów
leczniczych [Hilgert 2001]. W
roku 1991 zainicjowano na Wyspach
Kanaryjskich mikrorozmnażanie
tego gatunku [Mederos
i Méndez 1991].
Babka większa jako pospolity
chwast zasiedla
łąki, przydroża, nieużytki.
Jest byliną o przyziemnej
różyczce liści, charakteryzujących
się długim
ogonkiem i szeroko jajowatą
blaszką liściową.
Właśnie tym dużym,
szerokim liściom, znacznie
większym niż u innych gatunków
Plantago, zawdzięcza
babka zwyczajna epitet
gatunkowy major, a także
nazwy nadane jej w różnych
krajach: greater plantain
(ang.), grosse Wegerich (niem.),
grand plantain (fr.), podorożnik bolszoj (ros.).
Tworzy kwiatostan w postaci zbitego kłosa, zazwyczaj
dłuższego od szypuły, na której wyrasta,
a 4-krotne kwiaty są drobne, niepozorne. Owocem
jest otwierająca się wieczkiem torebka, zawierająca
od kilku do kilkunastu nasion [Tacik 1967].
Gatunek P. major cechuje duża zmienność siedliskowa
w zakresie owłosienia, liczby nerwów na
blaszce liściowej, wielkości i kształtu liści, długości
szypuł kwiatostanowych itp. Wyróżnia się
wiele odmian i form tego taksonu [Pilger 1937, Tacik
1976]. Występujący w Japonii gatunek P. japonica
Fr. et Sav. niektórzy systematycy uważają za
odmianę P. major var. japonica Fr. et Sav. Miyabe
[Yamazaki 1993].
W lecie obserwuje się obfite pylenie babki zwyczajnej.
Jej pyłki należą do dość silnych alergenów [Kalinowska
2002].
Związki czynne
Badacze: duński [Molgaard 1986] i francuscy [Andary
et al. 1988] podają, że występowanie w babce
zwyczajnej takich fenylopropanoidów, jak plantamajozyd
i werbaskozyd, zależy od przynależności
do odpowiednich podgatunków. Wyniki uzyskane
przez nich są rozbieżne. Molgaard stwierdził,
że P. major spp. major zawiera tylko plantamajozyd,
a P. major ssp. pleiosperma oba te fenylopropanoidy.
Według Francuzów, liście podgatunku
P. major ssp. major zawierają jedynie werbaskozyd
i jest go tam niewiele (0,4 g/100 g suchej masy) w
porównaniu z liśćmi P. lanceolata (3,5 g/100 g suchej
masy), a w liściach P. major ssp. pleiosperma
występuje wyłącznie plantamajozyd (1,5 g/100 g
suchej masy). Rozbieżności wypływają zapewne
z różnego pochodzenia surowców badanych, jak i
różnego okresu zbioru.
Kultury zawiesinowe P. major ssp. major produkują
głównie plantamajozyd, natomiast analogiczne
kultury P. major ssp. pleiosperma wytwarzają oba
fenylopropanoidy [Brimer 1988].
W liściach babki zwyczajnej występuje irydoid
aukubina. Zaobserwowano zależność zawartości
aukubiny w P. lanceolata, P. media, także P. major,
od okresu wegetacji. W przypadku babki zwyczajnej
i babki lancetowatej najwięcej aukubiny znaleziono
w lipcu – odpowiednio 1,3% i 3,1% [Long
i wsp. 1995]. Według Rymkiewicza [1979], nasiona P. major zawierają niewiele aukubiny (0,02-0,05%)
w porównaniu do nasion P. lanceolata (2,1%).
W zielu babki zwyczajnej występują także takie
irydoidy, jak melampyrozyd (10-benzyloaukubina),
iksorozyd, melitozyd, majorozyd, 10-hydroksymajorozyd,
10-acetooksymajorozyd, kwas genipozydowy,
gardozyd, loliolid [Afifi et al. 1990,
Andrzejewska-Golec 1994 [a], Andrzejewska-Golec
i Świątek 1984, Handijeva et al. 1991, Taskova et
al. 1999]. Z kwiatów P. major wyizolowano jeszcze
inny irydoid - asperulozyd (225 mg/kg). Ukazały
się nieliczne doniesienia o obecności w babce zwyczajnej
katalpolu – irydoidu, który według moich
badań [Andrzejewska-Golec 1997] nie występuje
w tej roślinie, a jest charakterystyczny dla P. lanceolata
i gatunków blisko z nim spokrewnionych,
należących do sekcji Arnoglossum, a także sekcji
Oreades, Bauphula i Leucopsyllium (P. major należy
do sekcji Plantago). Także według duńskiej badaczki,
zajmującej się chemotaksonomią rodzaju Plantago
- Niny Ronsted [2000], występowanie katalpolu
w P. major jest wątpliwe. Nasiona babki zwyczajnej są bogate w polisacharydy,
które po zetknięciu z wodą tworzą śluzy o
dużej lepkości. Wyodrębniono z nasion tej rośliny
13% śluzu i ponad 8% tłuszczu oraz liczne kwasy
tłuszczowe [Andrzejewska-Golec 1994 [a]]. Wyizolowano
polisacharydy, złożone głównie z kwasu
galakturonowego, galaktozy, arabinozy i ramnozy,
także z liści babki zwyczajnej.
Uważa się, że babka większa należy do roślin bogatych
we flawonoidy [Lebiediev-Kosov, Andrzejewska-
Golec 1994 [a]]. Maksjutina [1971, 1972]
wykryła w tym gatunku 18 tego typu związków.
Wyizolowała m.in. baikaleinę, skutelareinę
i 14 pochodnych kwasu hydroksycynamonowego
(m.in. kwasy chloro- i neochlorogenowy). Według
Maksjutiny [1971], babka zwyczajna zawiera więcej
kwasu chlorogenowego i neochlorogenowego
niż P. lanceolata.
Poza tym wyizolowano z liści babki większej kwasy:
fumarowy, syryngowy, wanilinowy, p-hydroksybenzoesowy,
ferulowy, p-kumarowy, gentyzynowy,
benzoesowy i cynamonowy oraz alkohol
– tyrosol [Pailer i Haschke-Hofmeister 1968], a z
wosku liści – triterpenoidy: kwas oleanolowy, kwas
ursolowy i sitosterol [Samuelsen 2000]. Z ogonków
liściowych P. major uzyskano 1,5% sorbitolu [Galkowski
1966, Andrzejewska-Golec 1994 [a]].
Stwierdzono, że świeże liście babki zwyczajnej,
zebrane wczesną wiosną, zawierają 6 mg/100 g
ß-karotenu i 19 mg/100 g kwasu askorbinowego
[Samuelsen 2000]. Roślina jest dobrym źródłem
włóknika, zwanego błonnikiem pokarmowym
[Grandi et al. 1982]. Liście są uboższe w porównaniu
z liśćmi P. lanceolata nie tylko w werbaskozyd
i aukubinę, ale również w garbniki (odpowiednio
4% i 6,5%).
Zanieczyszczenia
Niestety, liście babki zwyczajnej, pochodzące ze
stanowisk przylegających do ruchliwych wielkomiejskich
ulic, mogą być, podobnie jak inne rośliny,
zanieczyszczone metalami ciężkimi. Stwierdzono
np. w badanym surowcu Plantaginis majoris
folium 11,64 mg/kg ołowiu, gdy norma WHO
dla ołowiu wynosi 10 mg/kg [Dembińska-Migas
i wsp. 1994].
Działanie lecznicze
Właściwości lecznicze babki zwyczajnej wynikają
z synergistycznej aktywności wielu jej biologicznie
czynnych składników. Ukazały się liczne publikacje
z wynikami badań ekstraktów wodnych
i alkoholowych, a także wyizolowanych z P. major
związków. W doświadczeniach na myszach zastosowanie
wodnych ekstraktów z P. major wywołało
efekt profilaktyczny w przypadku raka sutek
[Samuelsen 2000]. Stwierdzono, że takie ekstrakty,
zarówno z babki zwyczajnej, jak i lancetowatej,
działają tonizująco na macicę królika i świnki morskiej
[Shipochliev 1981]. Wodne wyciągi z suchych
liści P. major, podawane doustnie, wykazują przeciwzapalną
i analgetyczną aktywność [Samuelsen
2000]. Opisano także pierwotniakobójczość in vitro
ekstraktów z tej rośliny w przypadku trofozoitów
lamblii jelitowej Giardia intestinalis [Ponce-
Macotela et al. 1994].
Zaobserwowano cytotoksyczny wpływ metanolowych
ekstraktów z babki zwyczajnej na trzy
linie ludzkich nowotworów. Doniesiono, że takie
ekstrakty są również aktywne przeciw Salmonella
typhimurium i niektórym grzybom chorobotwórczym,
a ekstrakty etanolowe działają przeciwwirusowo,
m.in. przeciw wirusom polio i herpes
[Samuelsen 2000]. Badając wpływ metanolowych
ekstraktów z liści Plantago major na myszy, nie
stwierdzono działań toksycznych na te zwierzęta w
dawce 2 g/kg masy ciała [Atta i EL-Sooud 2004].
Herbatki P. major zawierają, w porównaniu do
czarnej herbaty, mało wolnych rodników. Herbatki
te mają właściwości antyoksydacyjne, jednak
znacznie słabsze w porównaniu do liści zielonych,
nie poddanych procesowi obróbki [Campos i Lissi
1995, Samuelsen 2000].
Werbaskozyd, wyizolowany z liści podgatunku P. major ssp. major, działa przeciwbakteryjnie,
antyoksydacyjnie, analgetycznie i immunosupresyjnie.
Wyizolowany z tego samego podgatunku
plantamajozyd, ma również właściwości antybakteryjne
i antyoksydacyjne, poza tym przeciwzapalne,
hamuje 5-lipooksygenazę i fosfodiesterazę
cAMP [Ravn and Brimer 1988, Samuelsen
2000]. Od dawna wiadomo, że również aukubina,
inny składnik P. major, a właściwie uwolniony
z niej aglikon aukubinogen, działa antybakteryjnie.
Maksjutina [1971] wiąże przeciwzapalne i przeciwmiażdżycowe
właściwości babek zwyczajnej
i lancetowatej z obecnością kwasu chlorogenowego
i neochlorogenowego.
Chiang et al. [2003] badali immunomodulacyjne
działanie składników babki większej na komórki
jednojądrzaste ludzkiej krwi obwodowej. Wyniki
ich badań wskazują, że składniki rozpuszczalne
w wodzie, takie jak aukubina i kwasy chlorogenowy,
ferulowy, p-kumarowy oraz wanilinowy,
wzmagają aktywność proliferacji ludzkich limfocytów
i wydzielanie ?-interferonu. Składniki
nierozpuszczalne w wodzie, z wyjątkiem luteoliny,
baikaleiny i baikaliny, powodują pobudzenie
jednojądrzastych komórek ludzkiej krwi
obwodowej.
Wyizolowany z polisacharydów P. major plantaglucid
(galaktoarabinian i galaktan) badano
na szczurach i psach. Stwierdzono, że plantaglucid
działa spazmolitycznie, hamuje obrzęki
zapalne, wzmaga sekrecję soku żołądkowego.
Składniki flawonoidowe P. major
– baikaleina, hispidulina i plantaginina
– działają jak wymiatacze
wolnych rodników, hamują utlenianie
lipidów. Stwierdzono działanie
przeciwzapalne zarówno baikaleiny,
jak i hispiduliny. Baikaleina osłania
wątrobę szczura w zatruciach CCl4. Flawonoid
ten, a także jego pochodna bajkalina,
chronią wątrobę przed zwłóknieniem w
infekcji HCV. Baikaleina może indukować
śmierć komórek rakowych, powodować
inhibicję wzrostu komórek
ludzkiej hepatomy. Stwierdzono,
że zarówno hispidulina, skutelareina,
jak i baikaleina, działają
antyalergicznie [Krauze-Baranowska
et al. 2007, Malińska
i Kiersztan 2004, Samuelsen
2000]. Baikaleina, baikalina i
skutelareina są inhibitorami
odwrotnej transkryptazy, czym tłumaczy się hamowanie
namnażania wirusa HIV przez te flawonoidy
[Malińska i Kiersztan 2004, Samuelsen
2000]. Uważa się, że działanie przeciwzapalne flawonoidów
wiąże się z hamującym wpływem tych
związków na szlaki cyklogenazy i lipooksygenazy
[Malińska i Kiersztan 2004].
Obecne w babce zwyczajnej triterpenoidy – kwasy
ursolowy i oleanolowy – hamują wzrost nowotworów,
mają właściwości hepatoprotekcyjne i hipolipemiczne.
Kwas ursolowy jest selektywnym inhibitorem
biosyntezy enzymu cyklogenazy-2, katalizującej
biosyntezę prostaglandyny [Ringbom
et al. 1998].
Zastosowanie w lecznictwie
Folium Plantaginis majoris to tradycyjny surowiec
leczniczy, stosowany od niepamiętnych czasów do
dziś w różnych krajach Europy i Azji. W starożytnej
Grecji i Rzymie uważano babkę większą za ziołopanaceum
[Skarżyński 1994], a w średniowieczu
ceniono ją jako lek przeciw zmęczeniu i bezsenności
[Rumińska i Ożarowski 1990]. Znamienna
jest pospolita nazwa norweska i szwedzka P. major
– groblad, czyli ‘lecznicze liście’ [Samuelsen 2000].
Do dziś przykłada się świeże liście babki zwyczajnej
lub stosuje się sok z tych liści na miejsca ukąszeń
owadów i otarć skóry.
W roku 2000 Samuelsen, opierając się na literaturze
z lat 70.-90. XX w., opublikował zestawienie wykorzystania
w lecznictwie babki zwyczajnej w różnych
częściach świata. Z zestawienia wynika, że
roślina okazała się przydatna w leczeniu
układów naczyniowego, oddechowego,
pokarmowego i moczowego,
systemu nerwowego i serca,
a także w różnorodnych schorzeniach
skóry, w chorobach oczu, nowotworach,
robaczycach, malarii, także jako
odtrutka.
|
Znalazły zastosowanie głównie wodne ekstrakty,
napary i odwary z liści czy ziela. Na przykład całą
roślinę P. major używa się w Tanzanii w leczeniu
malarii. Stwierdzono, że IC50 dla dwuchlorometanowego
ekstraktu z tego surowca wynosi 10-49 mg/l,
gdy dla ekstraktu metanolowego z chinowca
IC50 = 0,5 mg/l [Weenen et al. 1990]. W Gwatemali
stosuje się liście i wodne ekstrakty z P. major
jako diuretyk, a w Wietnamie w tym samym celu
używa się nasion i wodnych ekstraktów z nasion tej
rośliny. Wodnymi ekstraktami z babki zwyczajnej leczy się w Birmie nadciśnienie, a indiańskie plemię
Mapuche stosuje je w cukrzycy [Samuelsen
2000]. W Meksyku babkę zwyczajną uważa się za
skuteczną w biegunkach i parazytozach [Ponce-
Macotela 1994].
Również Chiang et al. [2003] z Taiwanu podaje szerokie
zastosowanie P. major w lecznictwie, szczególnie
w schorzeniach skóry, dróg oddechowych,
przewodu pokarmowego, układu naczyniowego, w
stanach zapalnych, wzdęciach i nowotworach.
Wśród ziołowych leków medycyny domowej północno-
zachodniej Argentyny figuruje zawleczony
tam gatunek P. major (miejscowe nazwy liantin
albo lantin), stosowany obok gatunku rodzimego
P. australis. Obie rośliny polecane są na tym obszarze
w leczeniu chorób oczu, skóry, zaparć, napięć
mięśniowych oraz w celu przyspieszenia porodu.
Bardziej ceniona jest P. major [Hilgert (2001].
W Portugalii infuzje z nadziemnych części babki
zwyczajnej stosuje się zewnętrznie jako środki antyseptyczne,
m.in. w zranieniach, a wewnętrznie
w zapaleniu gardła. Świeże liście przykłada się na
miejsca oparzeń. W skład opracowanej w Belgii
mikstury, zalecanej w odzwyczajaniu się od palenia
papierosów, jako czynnik łagodnie uspakajający
wszedł ekstrakt z P. major [Gerrsten 1982, Adrzejewska-
Golec 1994 ].
W litewskiej medycynie ludowej śluzowy odwar z
P. major stosuje się w opuchliźnie nowotworowej
żołądka i jelit, a w nieoficjalnym lecznictwie ukraińskim,
w raku żołądka i płuc [Balickij i Woroncowa
1982, Andrzejewska-Golec1994 ].
Z liści babki zwyczajnej uzyskuje się preparat plantaglucid
(plantaxglucin), zalecany w nieżytach oraz
owrzodzeniach żołądka i dwunastnicy bez nadkwasoty
[Czikow i Łaptiew 1983, Gorin et al. 1964, Andrzejewska-
Golec 1994 ].
W polskiej medycynie ludowej babkę zwyczajną
ceniono od dawna [Skarżyński 1994], ale obecnie
w naszym ziołolecznictwie stosuje się ją stosunkowo
rzadko. Autorzy Fitoterapii i leków roślinnych
zaliczają Folium Plantaginis maioris et lanceolatae
do najczęściej używanych leków roślinnych,
stosowanych zewnętrznie jako dermaticum
[Lamer-Zarawska et al. 2007]. Podkreślają, że w
celu przyspieszenia tworzenia naskórka i gojenia
ran, częściej od liści babki lancetowatej stosowane
są liście babki większej. Wymienia się także P. major
wśród leków śluzowych, stosowanych w fitoterapii
układu oddechowego. W przepisach do sporządzania
odwaru stosowanego w nieżytach górnych
dróg oddechowych, kaszlu, nieżytach jelit i biegunkach,
jak i wykrztuśnego, przeciwkaszlowego syropu,
polecają babkę lancetowatą lub zwyczajną.
W kuchni
Młode liście babki używano dawniej (a i dzisiaj polecane
są przez dietetyków) do sałatek wiosennych,
ponieważ zawierają stosunkowo dużą ilość witamin.
Dawniej spożywano także babkę gotowaną
[Skarżyński 1994].
dr hab. n. farm. Emilia Andrzejewska-Golec, prof. nadzw.
Dr hab. n. farm. Emilia Andrzejewska-Golec jest profesorem Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi, pracownikiem Zakładu Biologii i
Botaniki Farmaceutycznej na Wydziale Farmaceutycznym tej uczelni.
W latach 1991-96 była zastępczynią dyrektora, następnie - do
2002 r. - dyrektorem Instytutu Badania Środowiska i Bioanalizy.
W latach 2002-03 organizowała Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej
Bydgoskiej AM, jako kierownik tej placówki. Jest długoletnią członkinią Zarządu
Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Autorka 53 publikacji z
taksonomii, fitochemii i biotechnologii roślin, z czego 42 to prace eksperymentalne w
pełnej wersji. Od wielu lat zajmuje się roślinami z rodziny Plantaginaceae – ich taksonomią,
składem chemicznym, kulturami in vitro.
|
Piśmiennictwo:
Andary C., Motte-Florac M. E., Gargadenennec A., Wylde R., Heitz A. Les esters caféiques du genre Plantago. Identification et valeur chimiotaxinomique. Plant. Med. Phythoth. 22,17-22/1988; Andrzejewska-
Golec E. [a]. Składniki chemiczne roślin z rodziny Plantaginaceae. Farm. Pol. 50 (15), 711-19/1994; Andrzejewska-Golec E. . Babkowate (Plantaginaceae) - rośliny lecznicze. Farm. Pol. 50 (19), 899-905/1994;
Andrzejewska-Golec E. Taxonomic aspects of the iridoid glucosides occurring in the genus Plantago. Acta Soc. Bot. Pol. 66(2), 201-205/1997; Andrzejewska-Golec E., Świątek L. Badania chemotaksonomiczne rodzaju
Plantago L. Analiza frakcji irydoidów. Herba Polon. 30, 9-16/1984; Atta A. H., Abo E. L., Sooud K. Antinocicceptive effect of some Egyptian medicinal plant extracts. J. Ethnopharmacol. 95, 235-38/2004; Brimer L. Production
of plantamajoside and verbascoside in suspension cell cultures of P. major spp. In Vitro Cell. Develop. Biol. Plant. 24(3), 36/1988; Campos A. M., Lissi E.A. Evaluation of the antioxidant capacity of herbal teas by
a produce based on the bleaching of Abts radical cations. Bol. Soc. Chilena Quim. 40 (4), 375-81/1995; Chiang L. C., Teik Ng L., Chiang W., Chang M. Y., Lin C. C. Immunomodulatory activities of flavonoids, monoterpenoids,
triterpenoids, iridoid glycosides and phenolic compounds of Plantago species. Planta Med. 69, 600-604/2003; Czikow P., Łaptiew J. Rośliny lecznicze i bogate w witaminy. PWRiL, Wwa 1983; Dembińska-Migas
W., Gudyka E., Cisowski W. Zawartość kadmu, ołowiu i rtęci w niektórych roślinach leczniczych. Herba Pol. 40(3), 106-13/1994; Grandi A., Lupattelli M., Paola G. Compositione chimica di alcune essenze destinate all’alimentazione
della chiocciola. Ann. Fac. Agrar. Univ. Studi Perugia 36, 9-24/1982; Handijeva N., Spassov S. S., Bodurova G., Saadi H., Popov S., Pureb P., Zamjansan J. Majoroside, an iridoid glucoside from Plantago major.
Phytochemistry 30(4), 1317-18/1991; Hilgert N. I. Plants used in home medicine in the Zenta River basin, Northwest Argentina. J. Ethnopharmacol. 76, 11-34/2001; Jędrzejko K., Klama H., Żarnowiec J. Zarys wiedzy
o roślinach leczniczych. Śląska AM, Katowice 1997; Kalinowska J. Lecznicze babki. Wiad. Ziel. 44 (5), 6-7/2002; Krauze-Baranowska M., Majdan M., Wilczańska A. Gatunki z rodzaju Scutellaria o potencjalnym znaczeniu
leczniczym. PANACEA 19(2), 14-17/2007; Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Wwa 2007; Long C., Moulis C., Stanislas E., Fouraste I. L‘aucuboside et le catalpol dans
les feuilles de Plantago lanceolata L., Plantago major L. et Plantago media L. J. Pharm. Belg. 50, 484-88/1995; Maksjutina N. P. Oksikoricznyje kisloty Plantago major i Plantago lanceolata. Khim. Prir. Soedin. 7(6), 824-
25/1971; Maksjutina N. P. Polifenolni społuki listkiw podorożnika wielikogo. Farm. Zhurn. 27, 59-63/1972; Malińska D., Kiersztan A. Flawonoidy - charakterystyka i znaczenie w terapii. Post. Bioch. 50(2), 182-196/2004;
Mederos S., Méndez M. Tissue culture studies on Plantago major L.: I. Use of shoot tip explants. In Vitro Cell. Develop. Biol. Plant. 27, 386/1991; Molgaard P. Population genetics and geographical distribution of caffeic
acid esters in leaves of Plantago major in Denmark. J. Ecol. 74, 1127-37/1986; Pailer M., Haschke-Hofmeister E. Inhaltsstoffe aus Plantago major. Planta Med. 17(12), 139-45/1968; Pilger R. Plantaginaceae, w: Das Planzenreich.
Engler A., Diels L. (red.). Vol. 4 Engelmann, Leipzig 1937; Ponce-Macotela M., Navarro-Alegria I., Martinez-Gordillo M.N., Alvarez-Chacon R. Efecto antigiardiasico in vitro de 14 extractos de plantas. Rev. Invest.
Clin. 46(5), 343-47/1994; Ravn H., Brimer L. Structure and antibacterial activity of plantamajoside, a caffeic acid sugar ester from Plantago major subsp. major. Phytochemistry 27(11), 3433-37/1988; Ringbom T.,
Segura L., Norren Y., Perera P., Bohlin L. Ursolic acid from Plantago major, a selective inhibitor of cyclooxygenase-2 catalyzed prostaglandin biosynthesis. J. Nat. Prod. 61(10), 1212-15/1998; Ronsted N., Göbel E., Franzyk
H., Jensen S.R., Olsen C. E. Chemotaxonomy of Plantago. Iridoid glucosides and caffeoyl phenylethanoid glycosides. Phytochemistry 55, 337-48/2000; Rumińska A., Ożarowski A. Leksykon roślin leczniczych. PWRiL,
Wwa 1990; Rymkiewicz A. Badania nad gatunkami z rodzaju Plantago L. z uwzględnieniem karpologii i chemotaksonomii. Monogr. Bot. 57, 71-103/1979; Samuelsen A. B. The traditional uses, chemical constituens and
biological activities of Plantago major L. J. Ethnopharmacol. 71, 1-21/2000; Shipochliev T. Uterotonic action of extracts from a group of medicinal plants. Vet. Med. Nauki 18(4), 94-98/1981; Skarżyński A. Zioła czynią
cuda. Comes, Wwa 1994; Tacik T. Plantaginaceae, w: Flora polska. Pawłowski B. (red.). Vol. 11. PWN, Wwa - Kraków 1967; Taskova R., Handjieva N., Evstatieva L., Popov S. Iridoid glucosides from Plantago cornuti, Plantago
major and Veronica cymbalaria. Phytochemistry 52, 1443-45/1999; Weenen H., Nkunya M. H., Bray D. H., Mwasumbi L. B., Kinabo L. S., Klimali V. A. Antimalarial activity of tanzanian medicinal plants. Planta Med.
56, 368-70/1990; Yamazaki T. Plantaginaceae, w: Flora of Japan. Iwatsuki K. et al. (red.). Vol.3a. Kodansha LTD, Tokyo 1993.
|