Gdy mówimy o dyni, mamy zwykle na myśli dynię zwyczajną Cucurbita pepo lub dynię olbrzymią Cucurbita maxima. Czasami pamiętamy, że odmianami tej pierwszej są nie kojarzone zwykle z dynią cukinie, kabaczki i patisony. Także coraz popularniejsza ostatnio dynia makaronowa jest odmianą dyni zwyczajnej. Prócz tych dwóch gatunków są jeszcze inne, mniej nieznane, ale od pewnego czasu pojawiające się w polskich sklepach.
Uprawa
Uprawa dyni piżmowej jest stosunkowo prosta, należy jednak uwzględnić pewne szczególne uwarunkowania. Potrzebuje ona dłuższego niż inne dynie czasu na wzrost, owoce rosną 3-5 miesięcy. Można ją uprawiać zarówno z siewu bezpośredniego w maju, jak też z rozsady, sianej do donic w marcu lub kwietniu, wysadzanej na zagon w maju. Uprawa z rozsady przynosi lepsze efekty. Zaleca się przykrywanie włókniną uprawy w początkowym stadium. Po pewnym czasie osłonę należy usunąć. We wczesnych stadiach uprawy dyni, można obok niej uprawiać szczypiorek lub sałatę jako uprawę towarzyszącą. Po zakwitnięciu należy stosować podpory, aby uniknąć gnicia owoców. Uprawę należy podlewać, przycinać i usuwać nadmiar owoców. Zbiór owoców najlepiej przeprowadzać w październiku. Owoce można przechowywać nawet dwa lata. Im dłużej leżą tym są smaczniejsze. Co ciekawe owoce dyni piżmowej nie kumulują metali ciężkich ze środowiska, można więc ją uprawiać również na terenach skażonych, np., w pobliżu miast, dróg i przemysłu.
Dynia piżmowa – Cucurbita moschata
Jest dużo bardziej znana na Wyspach Brytyjskich niż w Polsce. Jest tam najpopularniejszym gatunkiem dyni. To dlatego wcześniej niż rodacy w kraju zapoznali się z nią Polacy przebywający w Zjednoczonym Królestwie. Ma ono ciekawe właściwości, bardzo przydatne w kuchni. Posiada znacznie więcej miąższu niż dynia zwyczajna i znacznie mniejsze gniazda nasienne. Łatwiejsze jest odłączenie jednej części od drugiej. Problemem jest natomiast twarda skóra. Żeby się jej pozbyć, trzeba najpierw przeciąć owoc wzdłuż na połowy. Potem można obrać z połówek skórkę, z pomocą obieraka do warzyw. Można też usunąć gniazda nasienne i nieobrane połówki dyni podsmażyć w piekarniku. Po uduszeniu łatwo jest oddzielić skórkę od miękkiego miąższu. Miąższ można wykorzystać nie tylko do zup, ciast, dżemów i deserów, jak z dyni zwyczajnej, ale także jako wsad warzywny do dań mięsnych, takich jak gulasz czy chili con carne. Miąższ dyni piżmowej może zastępować pomidory, paprykę, bakłażana czy marchewkę w różnych potrawach. Ma smak bardziej wyrazisty niż dynia zwyczajna i olbrzymia – słodkawy, a zarazem korzenny.
Nasiona dyni piżmowej dają się łatwo prażyć i w tej postaci są gotowe do spożywania, choć na razie mało jeszcze u nas rozpowszechnione.
Z wszystkich dyń można sporządzać przetwory: soki, susze (w tym kandyzowane), dżemy, przeciery i marynaty. Właściwości prozdrowotne dyni piżmowej są podobne do właściwości innych gatunków. Dynie mają sporą wartość odżywczą. Ich owoce zawierają wodę, tłuszcz, białko, węglowodany, błonnik i liczne minerały: wapń, fosfor, żelazo, magnez, potas, sód, cynk, selen, miedź, kobalt, nikiel i chrom. Są przy tym lekkostrawne i niskokaloryczne. Owoce dyni piżmowej, podobnie jak innych gatunków, działają łagodząco i regenerująco na przewód pokarmowy i wątrobę. Bogate źródło karotenoidów, które są jednym z najważniejszych antyoksydantów zawartych w miąższu. Innymi dyniowymi przeciwutleniaczami są polifenole i flawonoidy. Miąższ dyni zawiera też sporo witamin: A (2 mg%), B1 (50 mcg/100 g), B2 (60 mcg/100 g), B6 (0,06 mg%), C (8 mg%), E (1,06 mg%), K (1,1 ug/100 g), tiaminy (0,5 mg%), ryboflawiny (0,11 mg%) i niacyny (0,6 mg%).
Pestki dyni piżmowej, podobnie jak innych dyń, sprawdzają się w profilaktyce i leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego (prostaty).
Takie zastosowanie pestek znamy od niedawna. Warto jednak pamiętać o leczniczym zastosowaniu nasion dyni, wykorzystywanym od wieków, jeśli nie od tysiącleci! Chodzi o działanie robakopędne. Nadto są pomocne w zapaleniach skóry i błon śluzowych. Warto więc jadać nasiona dyni – nie tylko wtedy, gdy się ma problemy z prostatą czy pasożytami. Także profilaktycznie. Miąższ, nasiona i świeży sok działają moczopędnie i nefroprotekcyjnie, mogą być więc stosowane pomocniczo w chorobach układu moczowego. Miąższ wzmaga również przemianę materii i pomaga znosić zaparcia. Potrawy z dyni są zalecane w żywieniu dzieci, chorych i odchudzających się. W tym ostatnim wskazaniu istotna jest niska kaloryczność miąższu.
Nasiona dyni były i są stosowane w zakażeniach tasiemcami, glistą i innymi pasożytami wewnętrznymi.
Badania
Najnowsze badania wskazują, że wyciągi z dyni piżmowej znacząco podnoszą odporność wysiłkową u myszy. W badaniach rosła aktywność fizyczna zwierząt i poprawiały się wskaźniki biochemiczne. Jest więc ona obiecującym środkiem przeciwzmęczeniowym, czyli adaptogenem z perspektywami skutecznego działania również u ludzi. W tym kierunku zalecane jest picie soku z dyni piżmowej. Były również prowadzone badania wskazujące, że olej z nasion dyni piżmowej wykazuje działanie poprawiające profil lipidowy (wzrasta poziom HDL, spada LDL) może więc być z powodzeniem stosowany w profilaktyce miażdżycy. Trwają również badania nad działaniem przeciwbakteryjnym dyni, które dają pozytywne perspektywy zarówno w stosowaniu zewnętrznym (np. w leczeniu ran), jak i wewnętrznym (wspieranie terapii chorób zakaźnych).
Obecnie dynia piżmowa jest obecna w wielu polskich sklepach przez cały rok. Warto więc wzbogacić o nią nasz repertuar kulinarny. Warto spożywać zarówno miąższ, jak sok i nasiona.
Piśmiennictwo dostępne w redakcji
