Por Allium ampeloprasum L. zaliczany jest do warzyw cebulowych, które należą do rodzaju Allium. Rodzaj obejmuje ponad 500 gatunków. Uprawiany był w starożytnym Egipcie, w Rzymie i w Grecji. Początkowo uważany był za warzywo mało wartościowe, używano go jako dodatek do sałatek lub zagęszczacz. Walory smakowe i właściwości lecznicze pora zostały docenione przez cesarza Nerona. Uważał on, że ugotowane pory, w połączeniu z oliwką, doskonale wzmacniają głos, pomagając w publicznych wystąpieniach. Fascynacja Nerona porem była tak wielka, że zyskał on przezwisko Porrophagus, czyli… pożeracz porów. O ile Neron był medycznym dyletantem, o tyle opinia Hipokratesa godna jest uwagi. Wielki medyk zalecał por kobietom karmiącym. Uważał też, że pomaga on w leczeniu gruźlicy, chorób nerek i hamuje krwawienie z nosa.
W stanie dzikim
por nie występuje. Prawdopodobnie pochodzi od wieloletniej rośliny zielnej Allium ampeloprasum holmense, występującej na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku uprawy wytwarza organy wegetatywne- cebule i liście – które stanowią cześć jadalną warzywa. Łodyga właściwa w pierwszym roku uprawy jest silnie skrócona, zdrewniała, o bardzo krótkich międzywęźlach, tworzy tzw. piętkę. Liście w górnej części są płaskie i lancetowate, w dolnej przechodzą w mięsiste pochwy liściowe, które ściśle zachodzą na siebie, tworząc łodygę rzekomą grubości 5-6 cm i długości do 40 cm. Część dolna pochew liściowych jest biała, górna zabarwiona na zielono. Cebula ma tylko jeden wierzchołek wzrostu. System korzeniowy jest wiązkowy, silnie rozwinięty i wyrasta z dolnej części piętki. Korzenie znajdują się w wierzchniej warstwie gleby, około 20 cm. Nieliczne korzenie mogą sięgać głębokości 125 cm. W drugim roku uprawy pojawiają się nieulistnione pędy kwiatostanowe, wysokości do 2 m. Kwiaty są obupłciowe, barwy jasnopurpurowej, zebrane w główkowate baldachy o średnicy 6-10 cm. Owocem jest torebka, w której mieści się do 6 nasion. W jednym gramie jest około 350- 400 nasion, które zachowują zdolność kiełkowania przez 2-4 lata. Poszczególne odmiany różnią się czasem uprawy, pokrojem roślin, długością, kształtem i barwą liści, długością łodygi rzekomej, wielkością i kształtem zgrubienia cebulowego, przydatnością do przetwórstwa, przechowywania i smakiem. Wszystkie odmiany można podzielić na dwie grupy: letnią i zimową. Do letniej zaliczmy odmiany wczesne, średniowczesne i średniopóźne. Grupę tę charakteryzuje krótszy okres wegetacji, jaśniejsza barwa liści, długa łodyga rzekoma i delikatniejszy smak warzywa. Są to rośliny uprawiane na wczesny zbiór pęczkowy, na zaopatrzenie rynku w okresie letnim i jesiennym oraz jako surowiec dla przemysłu, do przerobu na susz. Grupę zimową obejmują odmiany późne. Mają one ciemnozieloną barwę liści pokrytych warstwą nalotu woskowego, mocno zgrubiałą cebulę i krótszą łodygę rzekomą. Okres wegetacji odmian zimowych mieści się w przedziale 150- 170 dni, są odporne na mrozy do -15°C.
Na surówki i sałatki
W latach 90. por uważany był za warzywo smakowe i przyprawowe Obecnie stosowany jest także jako komponent surówek i sałatek i jako składnik przetworów warzywniczych. W Polsce zainteresowanie produkcją wzrasta. Związane jest to z dużym zapotrzebowaniem na przetwórstwo warzyw, suszarnictwo, zamrażalnictwo, a także na eksport. Por spożywany jest w stanie świeżym i przetworzonym w ciągu całego roku, łatwo się przechowuje przez zimę. Jest cenny w okresach najbardziej ubogich w świeże warzywa, zimą i wczesną wiosną.
W Polsce panują sprzyjające warunki klimatyczne do uprawy pora. Największe uprawy mamy w województwach centralnych, wschodnich i południowych, z przeznaczeniem na eksport i dla przemysłu. W pozostałych województwach produkcja przeznaczona jest przede wszystkim na zaopatrzenie lokalnych rynków. Por uprawiany jest u nas na obszarze ponad 5000 ha, poziom spożycia wynosi 2 kg na mieszkańca rocznie. W Europie Zachodniej uprawy pora obejmują powierzchnię 29800 ha, z tego około 8700 ha przypada na Francję, 7500 ha na Belgię.
Odżywczy i leczniczy
Por jest źródłem wielu witamin: C, A, E, B1, B2, B6 i PP. Zawiera też żelazo, wapń, potas, fosfor, sód i siarkę. Średnia zawartość suchej masy wynosi 12-13%; w tym 1,7% białka; 9,9% węglowodanów; 0,3-0,4% tłuszczów. Wartość energetyczna w 100 g suchej masy wynosi 197 kJ.
Por wykorzystywany jest w leczeniu wielu dolegliwości. Dzięki wysokiej zawartości żelaza, zalecany jest w leczeniu anemii. Obniża poziom złego cholesterolu we krwi i podnosi stężenie dobrego HDL. Dzięki temu zmniejsza ryzyko zawału serca i chorób układu krążenia. Wspomaga usuwanie toksyn z organizmu, działa antyseptycznie i odtruwająco. W zatruciach pokarmowych zaleca się stosowanie wywarów.
Medycyna niekonwencjonalna używa syropu z pora, który łagodzi stany przeziębienia i kaszel, wzmacnia odporność i chroni przed infekcjami.
Stosowany jest też w infekcjach układu moczowego, działa moczopędnie. Zalecany jest jako opatrunek na rany, przyspiesza ich gojenie (na ranę przykłada się biały liść).
Witaminy
zawarte w porze wzmacniają odporność i uszczelniają naczynia krwionośne (C), wspierają prawidłowy wzrost dzieci i zdrową skórę (A), wspomagają leczenie męskiej niepłodności (E), poprawiają pamięć, koncentrację i krążenie krwi (B1), wspierają rozwój układu nerwowego (B2), biorą udział w wytwarzaniu erytrocytów (PP).
Pożytki i przeciwwskazania
Spożywanie pora ogranicza skutki uboczne przyjmowanych leków i wspomaga leczenie… kaca. Wzmacnia układ oddechowy i trawienny oraz stabilizuje poziom cukru we krwi. Zalecany jest dla cierpiących na dolegliwości reumatyczne, gdyż działa alkalizująco.
Por działa wiatropędnie, dlatego jest przeciwwskazany dla stosujących dietę lekkostrawną lub cierpiących na choroby wątroby, bóle jelitowe i wzdęcia. Szczególną ostrożność powinny zachować matki karmiące piersią. Por pobudza laktację i przeciwdziała zastojom mleka, a mleko to ma charakterystyczny smak i zapach, który będzie zniechęcał niemowlę i może być przyczyną kolki jelitowej u dziecka.
Wierzenia i symbolika
Por budzi podobno w człowieku chęć działania, skłania do przemyślanej aktywności i chroni na wszystkich poziomach. Ma moce chroniące miłość… Pomiędzy osobami wspólnie spożywającymi pora wytwarza się więź. Uważany był również za afrodyzjak dla mężczyzn.
Por jest symbolem narodowym Walii. Jedna z legend głosi, że patron Walii św. Dawid doradził wojownikom, szykującym się do bitwy z Sasami, by wpięli pory w nakrycia głowy, dzięki czemu odróżnią przyjaciół od wrogów. Wojownicy postąpili zgodnie z poradami patrona i bitwa zakończyła się zwycięstwem. Według innej legendy rzecz wydarzyła się podczas bitwy z wojskami Henryka V pod Agincourt w 1415. Tradycja przystrajania ubrań porami podczas Dnia Świętego Dawida przetrwała do dziś. Współcześni kibice meczów rugby przynoszą ze sobą pory i wymachując nimi, dopingując swą drużynę do walki.
Warzywa znane nam na co dzień mają swoje tajemnice. Nawet dziś, przy zaawansowanej technologii i możliwości wykonywania wielu badań składu chemicznego, nie jesteśmy w stanie określić wszystkich substancji znajdujących się w roślinach. Wskazówkami do odpowiedzi na wiele ważnych pytań są niekiedy przekazy ludowe, legendy i zabobony…
Syrop na kaszel. Ugotować 5 pokrojonych porów, aż będą się rozpadały. Przecedzić i dodać odrobinę miodu do smaku. Stosować 1 szklanki syropu dziennie.
Listek na rany i skaleczenia. Na drobne zranienia i pęknięcia skóry nałożyć listek białej części pora i owinąć bandażem. W przypadku ran ciężkich lub trudno gojących się, zastosować okłady z zielonych części pora, gotowanych w mleku.
