Pietruszka korzeniowa Petroselinum hortense Hoffm. to warzywo z rodziny selerowatych Apiaceae. Jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku uprawy tworzy rozetę pierzastodzielnych liści i wydłużony korzeń spichrzowy. W drugim roku kwitnie i owocuje. Korzeń powstaje ze zgrubiałej części nadliścieniowej (epikotyl), podliścieniowej (hipokotyl) i z nasady korzenia palowego. Epikotyl i hipokotyl stanowią górną część zgrubienia długości 1-2 cm, tzw. głowę. Na głowie powstałej z epikotylu tworzą się pączki, a z nich w drugim roku wegetacji wyrastają pędy kwiatostanowe. Brzeg główki niektórych odmian jest fioletowy. Znaczną częścią korzenia spichrzowego jest korzeń palowy, z którego wyrastają w 4 rzędach korzenie boczne. Większość z nich nadmiernie grubieje, co prowadzi do rozwidlenia korzenia. Korzeń spichrzowy jest wydłużony, zwęża się ku dołowi i przechodzi w korzeń palowy. Na przekroju poprzecznym korzenia wyróżniamy dwa pierścienie, wewnętrzny (walec osiowy – rdzeń) i zewnętrzny (kora).
Odmiany pietruszki
różnią się zabarwieniem i powierzchnią walca, kory i skórki oraz zawartością miąższu, składników odżywczych i przydatnością do przechowywania. Walec stanowi większą część korzenia spichrzowego – od 1/2 do 3/4 średnicy. Może być biały z żółtą obwódką albo żółtawy. Otoczony jest wąskim paskiem kory. Skórka korzenia może być biała, szara, lekko żółtawa, także z żółtawymi lub czerwonawymi, poprzecznymi pręgami. Powierzchnia jest gładka lub chropowata (brodawki, zgrubienia).
Liście
w pierwszym roku uprawy tworzą rozłożystą lub wzniesioną rozetę. Są gładkie, nieowłosione, błyszczące, mają długie ogonki liściowe i potrójną, pierzastodzielną blaszkę liściową, która jest trójkątna w zarysie. Odcinki potrójne liścia są osadzone na długich ogonkach. Ogonki pierwszego rzędu są długie, przez co liść wydaje się być złożony, jakby składał się z trzech osobnych liści. Odcinki trzeciego rzędu są jajowato-eliptyczne, prawie trójdzielne i głęboko ząbkowane. W rozecie znajduje się od 13 do 40 liści. Na pędzie kwiatostanowym, który wyrasta w drugim roku wegetacji, liście mają krótsze ogonki i blaszkę innego kształtu. Znajdują się również liście pierzastodzielne, lecz ich odcinki stopniowo przekształcają się w całobrzegie i równowąskie.
Występuje zmienność liścia, tzw. heterofilia, która związana jest z nagromadzeniem związków organicznych i mineralnych w roślinie. Zawartość węglowodanów wpływa na kształt liścia. Im jest ich więcej, tym bardziej odbiega od kształtu typowego dla młodych roślin, przypomina liść uproszczony, typowy dla górnej części pędu kwiatostanowego.
Kwiaty
zebrane są w złożone baldachy zielonkawożółte. Pietruszka jest obupłciowa i obcopylna. Owocem jest rozłupka, która po osiągnięciu dojrzałości rozpada się na dwie niełupki, stanowiące materiał siewny.
Znad Morza Śródziemnego
Pietruszka pochodzi z południa Europy. Występowała od Hiszpanii po Grecję, także w Macedonii, na Krymie i w Algierze. W stanie dzikim pojawia się w Europie, Ameryce, Afryce, Nowej Zelandii, Australii i w Japonii – najczęściej na skałach wapiennych. To dlatego jej nazwa pochodzi od łacińskiego petra = skała. Uprawiali ją starożytni Grecy i Rzymianie – jako roślinę leczniczą i ozdobną.
Do Polski
sprowadzona przez królową Bonę (1518). Obecnie zbiory pietruszki korzeniowej stanowią około 5% wszystkich warzyw zbieranych w Polsce. Według danych GUS (2009) powierzchnia naszej uprawy pietruszki to około 10 tysięcy ha – na poziomie upraw kalafiora i fasoli szparagowej.
Chemizm
Pietruszka to bogactwo substancji biologicznie czynnych. Korzeń zawiera białko, tłucze, węglowodany, flawonoidy, związki śluzowe, furanokumaryny, składniki mineralne wapnia, fosforu, żelaza, magnezu, witaminy A, C, PP, B1 i B2. Owoce zawierają 7% olejku eterycznego, flawonoidy, furanokumaryny, fitosteroloe, olej tłusty, żywice i sole mineralne. Ziele jest bogate w karotenoidy, związki flawonowe, witaminy, kwas foliowy oraz w sole mineralne żelaza, wapnia i fosforu.
W przekazach ludowych
zawarte jest intuicyjne przekonanie, że spożywanie pietruszki zwiększa płodność i pożądanie seksualne. Zważywszy na bogactwo substancji czynnych, jest ono uzasadnione. Zachował się też uroczy zabobon: zakochanym nie wolno przekroić korzenia, bo może to spowodować przecięcie związku… Warzywo było też kojarzone w tradycyjnych przekazach ze śmiercią i ze złem.
Dobroczynny lek
Dziś pietruszka to klasyczne polskie warzywo. Jednak pierwotnie pietruszka korzeniowa była u nas uprawiana przede wszystkim w celach leczniczych. Korzenie i owoce działają oczyszczająco z toksyn, moczopędnie, przeciwzapalnie, rozkurczająco, antyseptycznie, wiatropędnie, pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, ułatwiają trawienie. Zmniejszają wzdęcia i kolki. Przetwory z pietruszki, podawane doustnie, pomagają w obrzękach, anemii, anoreksji oraz w artretyzmie i reumatyzmie.
Medycyna niekonwencjonalna
korzysta z wiedzy naszych przodków. Dawniej stosowano napar z korzenia w chorobach dróg moczowych, zaburzeniach trawienia, takich jak wzdęcia i bóle brzucha, jako środek moczopędny, rozkurczowy i antyseptyczny.
Napar z korzenia i owoców
Jedną łyżeczkę suchych rozdrobnionych korzeni zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 10 minut. Potem przecedzić i pić 3 razy dziennie po 1/3 szklanki.
Napary z owoców stosowano jako środek wiatropędny, antyseptyczny, rozkurczowy, moczopędny oraz w bólach brzucha, wzdęciach, na brak apetytu. Należy wziąć 1/2 łyżki owoców i zalać szklanką wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem przez 15 minut. Po zaparzeniu przecedzić i pić po 2-3 łyżki, 2-3 razy dziennie. Naparu nie wolno podawać kobietom w ciąży.
Weryfikacje naukowe
Dobroczynne właściwości pietruszki zostały potwierdzone współczesnymi badaniami. Udowodniono, że przetwory z pietruszki polepszają przesączanie w kłębkach nerkowych i zwiększają ilość wydalanego moczu. Stosowanie pietruszki jako leku w kłopotach z drogami moczowymi, obrzękach na tle nerwowym, przy zmniejszonym wydalaniu moczu i kamicy moczowej jest więc uzasadnione.
Badania potwierdziły również słuszność przestróg podawanych w przepisach co do stosowania przetworów z pietruszki. Powinny być stosowane ostrożnie zwłaszcza przez kobiety. Mogą powodować kurcze i bóle macicy, wzmagać krwawienia miesięczne. Nie wolno ich podawać kobietom w ciąży i małym dzieciom.
W kuchni
pietruszka jest rośliną znaną od wieków. A jednak nie odróżniamy na ogół pietruszki korzeniowej od pasternaka zwyczajnego. Jest to warzywo z tej samej grupy systematycznej, niezwykle podobne do pietruszki. Obie rośliny mają biały korzeń i podobną nać. Pasternak jest słodszy, mniej aromatyczny. Dawniej służył jako zamiennik ziemniaków. Producenci warzyw sprzedają czasem pasternak zamiast pietruszki, bo jest tańszy i łatwiejszy w uprawie. Warto zwrócić uwagę na kilka różnic pomiędzy tymi roślinami. Korzenie są podobne, ale pasternak w miejscu naci ma lekkie wgłębienie i czarną obwódkę. Korzeń pietruszki w miejscu naci jest wypukły i nie ma obwódki. Korzeń pietruszki jest mniejszy i drobniejszy. Liście pasternaka są jaśniejsze i pokryte od spodu włoskami. Pietruszkę korzeniową stosujemy w kuchni głównie dla podkreślenia smaku, nie zdając sobie sprawy z jej niezwykłego działania leczniczego. Ze względu na to działanie, nie dajmy się nabierać na pasternaka…
