Pasożyty, należące obecnie do domeny Protista, dawniej zwane pierwotniakami, oraz robaki płaskie i obłe, czyli płazińce i obleńce, zakażają wszystkie zwierzęta.
Ich cykle rozwojowe zachodzą w zależności od rodzaju i sposobu odżywiania u wielu żywicieli (od mięczaków do ssaków) w przypadku protistów i płazińców, a w przypadku większości obleńców u jednego żywiciela. Zwierzęta w środowisku naturalnym radzą sobie z nimi, wyszukując i zjadając zioła i grzyby, wykazujące działanie przeciwpasożytnicze. Na przykład na podstawie zachowania łosi, które wybierają w lesie muchomora czerwonego jako dodatek do swojej diety stwierdzono, że zawiera on muskarufinę – antybiotyk, który temu ssakowi pozwala eliminować pasożyty, takie jak płazińce i obleńce.
Ötzi – człowiek lodu
O długiej historii wykorzystywania surowców naturalnych, jako środków leczniczych o działaniu przeciwpasożytniczym, świadczy zastosowanie owocników z rodzaju Polyporus, które posiadał przy sobie słynny Ötzi.
W 1991 roku turyści znaleźli w Alpach, na wysokości ponad 3000 m n.p.m., ciało człowieka, początkowo uznane za tragicznie zmarłego turystę. W wyniku badań okazało się jednak, że szczątki mają około 5300 lat! Ich zaskakująco dobry stan wynikał z tego, że zamarzły w lodowcu. Odkrycie wywołało sensację na skalę światową, a znalezionego człowieka nazwano Ötzi, czyli człowiek lodu. Przy jego zwłokach stwierdzono, prócz broni, obecność gatunku grzyba nadrewnowego Fomitopsis oficinalis (białoporek brzozowy). Ötzi na podstawie wyników badań naukowych, przeprowadzonych na próbkach pochodzących z jego organizmu, cierpiał na bardzo wiele schorzeń. Był też zakażony włosogłówką – pasożytniczym gatunkiem nicienia, wywołującym bóle brzucha i anemię. F. oficinalis wykazuje wszystkie działania, które były skuteczne w leczeniu przypadłości człowieka lodu i z tego powodu stosował go jako remedium, które miało leczyć towarzyszące mu choroby. Historia ta jest dowodem na to, że owocniki F. oficinalis (uznanego obecnie za gatunek leczniczy), były prawdopodobnie najstarszym z surowców naturalnych o działaniu przeciwpasożytniczym.
Uważa się, że w obecnych czasach problem zakażeń człowieka pasożytami jest marginalny. Tymczasem stały dostęp do wody nieokreślonego pochodzenia (przede wszystkim w podróżach) oraz różnego rodzaju środków higieny wcale nie eliminuje zakażeń pasożytniczych.
Przypuszcza się też, że wynikają one z zaburzenia równowagi w organizmie człowieka, spowodowanego rozwojem cywilizacyjnym. Szybkie tempo życia, nadmiar sytuacji stresowych, żywność bogata w substancje chemiczne i wysoce przetworzona, brak błonnika wspierającego mikrobiotę jelitową zwiększającą ich szczelność. To wszystko sprawia, że układ odpornościowy człowieka jest coraz słabszy. W efekcie jesteśmy bardziej narażeni na zakażenie pasożytami i ich przedostawanie się do osłabionego organizmu.
Na podstawie badań naukowych szacuje się, że większość naszego społeczeństwa jest zakażona jakimś gatunkiem pasożyta. Problem ten dotyka zwłaszcza najmłodszych członków naszych rodzin (gdyż dzieci są szczególnie narażone na zakażenia robakami) oraz wracających z podróży – zakażenia protistami zwierzęcymi (dawniej pierwotniaki).
Pasożyty są bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia, a na podstawie aktualnych badań i danych można stwierdzić, że znaczna część społeczeństwa jest zarażona, w tym przede wszystkim dzieci.
Larwy
Oxyuris vermicularis (owsik) lub Trichuris trichiura (włosogłówka) są obecne w jelitach około 80% populacji, Ascaris lumbricoides (glista ludzka) występuje u prawie 20% populacji polskiej, zaś co dziesiąty z nas jest nosicielem pasożyta z gromady Cestoda (tasiemce).
W jednym organizmie człowieka może mieszkać nawet do 300 gatunków pasożytów!
Odrobaczenie na nic…
Do zakażenia dochodzi często natychmiast po odrobaczeniu, ponieważ formy przetrwalnikowe niechcianych gości dostają się do naszego organizmu wraz z pokarmem – za sprawą brudnych rąk albo zanieczyszczonych larwami produktów spożywczych – oraz na wiele innych sposobów. Te robaki stanowią prawdziwe zagrożenie. Pobierają ważne substancje odżywcze, w efekcie narażają żywiciela na niedobory substancji odżywczych, w tym przede wszystkim aminokwasów, witamin i biopierwiastków. Pasożyty zatruwają też człowieka produktami ubocznymi, toksycznymi, wynikającymi z własnej przemiany materii, między innymi, ze względu na sposób oddychania beztlenowego – kwasem mlekowym, co skutkuje zakwaszeniem organizmu oraz jeszcze większym osłabieniem układu immunologicznego. Chociaż większość pasożytów to organizmy zasiedlające jelita, niektóre z nich mogą też kolonizować mięśnie, stawy, skórę, wątrobę, a nawet krew.
Dzieci
są szczególnie narażone na pasożyty z powodu częstego przebywania z rówieśnikami, zabaw na dworze oraz aktywności wakacyjnych. Do zakażenia pasożytami często dochodzi w przedszkolu, szkole, w piaskownicy, gdzie również znajdują się larwy pasożytów. Osoby dorosłe mają styczność z pasożytami podczas zabaw ze zwierzętami domowymi – psy i koty są częstymi ich nosicielami.
W latach 70. i 80. powszechne było stosowanie różnych profilaktycznych metod odrobaczania dzieci, w celu usunięcia pasożytów. Obecnie nie ma takich zaleceń lekarskich, problem jest lekceważony.
Wieloletni kolonizatorzy
Larwy pasożytów mogą się znajdować także w surowej żywności (surowe mięso wołowe, np. w postaci „tatara”) oraz niedostatecznie umytych przed spożyciem warzywach. Szczególna podatność na nie może wywoływać osłabienie organizmu, zwłaszcza podczas kuracji antybiotykowej, w tym przy braku stosowania pre- i probiotyków uszczelniających przepuszczalność jelitową.
Pasożyty kolonizujące organizm człowieka często żyją w organizmie latami, nie dając żadnych jednoznacznych objawów.
Typowe objawy
Jeśli już jakieś objawy występują, niekoniecznie kojarzone są z zakażeniem pasożytniczym. Do objawów charakterystycznych, występujących w przebiegu zakażeń pasożytami, należą problemy jelitowe (ból brzucha, zaparcia, biegunki, wzdęcia);częste infekcje, bóle mięśni, migreny, alergie; problemy skórne: przesuszenie skóry, wysypka, wypryski, zmiany trądzikowe, białe cienie na dziąsłach, podkrążone oczy. Co najbardziej charakterystyczne i niszczące organizm:
Anemia
Ta dolegliwość i objawy jej towarzyszące są częstą przyczyną zmęczenia, problemów ze strony układu krążenia, biegunek. Mogą wywoływać takie choroby, jak cukrzyca oraz w skrajnych przypadkach mogą być przyczyną nowotworów. Dowiedziono, że pasożyty w organizmie człowieka mogą powodować dysfunkcje układu: oddechowego (płuca), krążenia (serce), pokarmowego (wątroba), nerwowego (mózg, oczy), wydalniczego (nerki) oraz skóry czy narządów płciowych, powodując objawy złego samopoczucia oraz liczne problemy zdrowotne.
Oprócz oczywistych zaleceń związanych z zachowaniem higieny, najsensowniejszym sposobem ustrzeżenia się przed zagrożeniem wydają się dawne profilaktyczne sposoby, wspomagające obecnie organizm człowieka, czyli zioła oczyszczające i przeciwpasożytnicze. Można je stosować regularnie, poddając się kuracjom odrobaczającym i zapobiegającym rozwojowi pasożytów. Są bezpieczniejsze, ich stosowanie nie obciąża wątroby.
Zioła o działaniu przeciwpasożytniczym
Jedną z popularniejszych i zarazem skutecznych metod przeciwdziałania zakażeniom pasożytami jest stosowanie ziołowych kuracji odrobaczających. Zioła wykazujące działanie przeciwpasożytnicze, stosowane wspólnie z lekami, są w stanie skutecznie pomóc pozbyć się pasożytów oraz zapobiegać ich nawrotowi.
W czasie trwania kuracji warto stosować kilka zasad, by przyniosła ona najbardziej satysfakcjonujące rezultaty. Trzeba przyjąć reżim higieniczny: często myć ręce, regularnie zmieniać pościel i ręczniki, gotować i prasować bieliznę. Jeśli u jakiegoś członka rodziny stwierdzono pasożyty, kuracji powinni poddać się wszyscy jej członkowie, gdyż tylko w ten sposób uda się całkowicie wyeliminować problem robaków oraz zapobiec jego nawrotowi w przyszłości.
W przypadku zakażenia powinniśmy zadbać o zdrową i zrównoważoną dietę, przeciw pasożytom świetnie się ona sprawdza, np. włączenie do codziennego jadłospisu kiszonych ogórków, czosnku, kapusty, pora, cebuli, pestek z dyni, buraków; przypraw: kopru włoskiego, goździków, pieprzu kajeńskiego, szałwii, imbiru, kurkumy, chrzanu i tymianku. Najważniejsze jest profilaktyczne oczyszczanie organizmu przez zastosowanie surowców naturalnych, zawierających olejki i garbniki, takich jak wymienione poniżej.
Krwawnik pospolity Achillea millefolium L.
Z rodziny Asteraceae (astrowate). To bylina występująca w Europie, Azji i Ameryce Płn., w Polsce występuje pospolicie w suchych miejscach. Surowcem farmaceutycznym jest ziele krwawnika (Millefolii herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, kwitnące wierzchołki pędów o zawartości nie mniej niż 2 mL/kg olejku eterycznego oraz minimum 0,02% proazulenów, w przeliczeniu na chamazulen. Do celów leczniczych ścina się górne części pędów od czerwca do września.
W medycynie XX w., w większości krajów zaczęto polecać oficjalnie krwawnik jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, jelitowego, trzustkowego i żółci. Potwierdzono naukowo działanie bakteriobójcze, przeciwpasożytnicze i przeciwzapalne wyciągów krwawnikowych oraz samego olejku krwawnikowego. Według zaleceń, powinno się stosować napar z 1 łyżki ziela, którą należy zalać 1,5 szklanki wrzącej wody; odstawić na 15’ pod przykryciem, następnie przecedzić i pić.
Czosnek pospolity Allium sativum L.
– lub czosnek zwyczajny. To gatunek byliny (w uprawie jako roślina jednoroczna lub dwuletnia), należący do rodziny Amarylidiaceae (amarylkowate), podrodziny (Alliaceae) czosnkowe. Jednym z bardzo ciekawych i wszechstronnie działających surowców farmaceutycznych są świeże cebule lub ząbki czosnku Allii sativi bulbus, czosnek sproszkowany Allii sativi pulvis lub olejek czosnkowy. Czosnek jest surowcem, który stanowi swoiste panaceum na wiele chorób cywilizacyjnych. Najprostszym i najłatwiejszym sposobem jest spożywanie świeżych ząbków czosnku – około 4 g dziennie (ewentualnie równoważną ilość w przetworach). Ludzkość od najdawniejszych czasów wykorzystuje przeciwpasożytnicze właściwości Allium sativum. W starożytności, jak i w czasach bardziej współczesnych, stosowano cebule czosnku w przypadku różnego rodzaju zakażeń, głównie robakami jelitowymi. Wiele z tradycyjnych medykamentów, np. w medycynie Dalekiego Wschodu, stosowanych w zakażeniach przewodu pokarmowego, opiera się na wyciągach z tej rośliny.
Allicyna bardzo skutecznie hamuje wzrost i rozwój wielu pasożytów z grupy Protista, m.in. gatunków takich jak Giardia lamblia, Leishmania major, Leptomonas colosoma, Crithidia fasciculata.
Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki), ludzki pasożyt jelitowy, jest bardzo wrażliwy na działanie allicyny, która już w stężeniu 30 μg/mL hamuje wzrost kultur tego protista zwierzęcego. W badaniach wykazano, że stężenia allicyny rzędu 5 μg/mL, hamują wirulencję trofozytów Entamoeba histolytica.
Co ciekawe, obserwowana dla wysokich stężeń allicyny toksyczność, w stosunku do komórek ssaków w hodowlach tkankowych, nie była obserwowana, jeśli inkubację prowadzono w obecności trofozytów Entamoeba histolytica, co sugerowałoby, że to komórki pasożytów stają się głównym celem dla allicyny.
Mechanizm przeciwpasożytniczego działania allicyny oraz innych organicznych związków siarki, zawartych w cebulach Allium sativum, opiera się na reakcji z enzymami zawierającymi w swojej strukturze ugrupowania tiolowe.
U pasożytów dochodzi do zahamowania aktywności m.in. proteinazy cysteinowej, dehydrogenazy alkoholowej, reduktazy tioredoksynowej, które pełnią podstawową rolę w regulacji procesów redukcji i utleniania. Inhibicja wyżej wymienionych enzymów jest obserwowana już przy bardzo niskich stężeniach allicyny. Komórki pasożytów posiadają niższe rezerwy glutationu czy też spełniającego tę samą funkcję trypanotionu i nie są w stanie reaktywować enzymów, których funkcje zostały zablokowane przez allicynę.
Olej czosnkowy
wykazuje szerokie spektrum działania wobec wielu ludzkich oraz zwierzęcych pasożytów. Dla trisiarczku diallylu (DAT) oraz ajoenów wykazano zdolność hamowania wzrostu Giardia lamblia, Leishmania major, Leptomonas colosoma, Crithidia fasciculata, Cryptosporidium baileyi, Tetratrichomonas gallinarum, Histomonas meleagridis, Plasmodium berghei, Trypanosoma brucei brucei, Trypanosoma brucei rhodesiense, Trypanosoma brucei gambiense, Trypanosoma brucei congolense, Trypanosoma evansi, Trypanosoma equiperdum oraz Trypanosoma cruzi. Ajoeny hamują podziały Trypanosoma cruzi najprawdopodobniej wskutek blokowania biosyntezy fosfatydylocholiny.
Na ogólny efekt przeciwpasożytniczy preparatów otrzymywanych z Allium sativum wpływ mają dwa mechanizmy. Pierwszy, związany z inaktywacją enzymów, to bezpośredni efekt, jaki związki aktywne wywierają na komórki pasożytów. Efekt immunomodulujący jest drugim istotnym aspektem działania surowca. Ekstrakty otrzymane z cebul czosnku oddziaływają na wiele komórek układu odpornościowego, m.in. limfocyty typu T oraz makrofagi. Wpływ na makrofagi skutkuje zmianami w syntezie tlenku azotu(II) (NO), zaangażowanego w eliminację pasożytów.
Bylica piołun Artemisia absinthium L.
Doskonały przykład sprawdzonego, naturalnego produktu na pasożyty: ziele bylicy piołunu z rodziny Asteraceae (astrowate). Surowiec stanowi ziele piołunu (Absinthii herba) i liść (Absinthii folium). Surowiec ten zawiera laktony seskwieterpenowe (gorycze) typu gwajenolidów
(artabsyna, absyntyna, anabsyntyna), niegorzkie laktony typu palenolidów (arabsyna, artabina), 0,5% olejku (główne składniki: tujol, tujon, estry tujolu, chamazulen, bisabolen, kadinen, felandren), flawonoidy (artemetyna – pochodna flawonu), garbniki, alkohol cukrowy – kwebrachitol.
Ziele zbiera się ze stanu naturalnego od lipca do września, przed całkowitym rozwojem kwiatów i suszy, w warunkach naturalnych: w cieniu i w przewiewie lub w suszarniach, w temperaturze do 35°C. Od lat używany jest jako środek na pasożyty jelitowe i pomaga pozbyć się obleńców, płazińców oraz pierwotniaków. Jego spożywanie w formie naparu świetnie wpływa na pracę układu pokarmowego oraz pozwala dodatkowo pozbyć się dolegliwości trawiennych.
Napar z piołunu, w postaci lewatywy, jest również pomocny w zwalczaniu owsików i glisty jelitowych u dzieci, a także (wcieranie i obmywanie) w przeciwdziałaniu świerzbowi i wszawicy. Piołun podaje się także pod postacią ekstraktu w płynie, ziołowej herbaty lub w kapsułkach. Należy pamiętać, że ziele piołunu w zbyt dużych dawkach jest szkodliwe, więc surowiec powinien być stosowany zgodnie z zaleceniami producenta.
Wrotycz pospolity Tanacetum vulgare L.
Należy do rodziny Asteraceae (astrowate). Ziele jest skuteczne w zwalczaniu robaków obłych (w tym glisty ludzkiej i owsików), robaków płaskich oraz roztoczy pasożytniczych.
Surowce zielarskie to kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae) i olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty zawierają 1-1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
Do zwalczania pasożytów najlepiej nadaje się wrotycz w formie naparu, który należy regularnie wypijać na czczo. Najlepiej sporządzić go z 3 łyżek surowca zalanych 2 szklankami wrzątku. Zaleca się, aby napar wypijać od 2 do 4 razy dziennie po 1 szklance.
Dąb spp. Quercus spp. L.
Szypułkowy i bezszypułkowy. Rodzina Fagaceae (bukowate), gatunki powszechnie występujące w Polsce i w całej Europie. Surowcem farmaceutycznym jest kora dębu, otrzymywana z młodych pni i gałęzi. Zbiór przypada na marzec i kwiecień, gdy jeszcze nie nastąpił rozwój liści (korę suszy się, podobnie jak wszystkie surowce zielarskie, w zacienionym pomieszczeniu, w temperaturze do 35°C).
Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 3% garbników skondensowanych, w przeliczeniu na pirogalol. Wyizolowano również inne związki, m.in. katechiny (dimery i trimery różnych izomerów), elagotaniny i protoantocyjanidyny (katalgina, weskolagina, pedmolagina, pentagaloiloglukoza), wolne kwasy (kwas galusowy, kwas elagowy), żywice fenolowe (m.in. kwercytol), trójterpeny, flawonoidy (kwercetyna), fitoncydy, pektyny.
Doustnie w postaci odwarów stosuje się dawki jednorazowe: 3 g sproszkowanej kory dębu na dobę. Garbniki występujące w korze mają właściwości bakteriobójcze. Spożywane doustnie niszczą drobnoustroje jamy ustnej i przewodu pokarmowego, m.in. pałeczki okrężnicy, duru, czerwonki (ameba), nawet prątki gruźlicy. Niszczą także bakterie oporne na działanie antybiotyków.
* * *
Profilaktyczne włączenie ziół działających przeciwpasożytniczo – efektywnych w eliminowaniu objawów towarzyszących zakażeniu pasożytami – jest celowe i pożyteczne. Trzeba jednak pamiętać, że one same nie są w stanie skutecznie usunąć pasożytów z organizmu.
