Czarnuszka siewna Nigella sativa pochodzi z Azji. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od łacińskiego niger – czarny, ze względu na kolor jej nasion. Nazywana też bywa czarnym kminkiem, czarnuszką ogrodową, czarnuchą, panną w zieleni, kąkolnicą. Znana od tysięcy lat, wspominają o niej Sumerowie i egipskie hieroglify. Dwa dzbany z nasionami czarnuszki znaleziono w grobie Tutenchamona, co wskazuje na znaczenie tej rośliny w starożytnym Egipcie.
Wzmiankę o czarnuszce znajdujemy też w Księdze Izajasza. Zalicza się więc do roślin biblijnych, które w ostatnich latach budzą duże zainteresowanie i są przedmiotem wielu publikacji.
Starożytni medycy
– egipscy, greccy i rzymscy – zalecali czarnuszkę w osłabieniu, przeciwko nadpobudliwości, miejscowo na przedwczesne siwienie.
Współcześnie
czarnuszka rośnie dziko na obszarach o klimacie suchym, subtropikalnym i w strefach umiarkowanych Eurazji. W Polsce uprawy spotkać można w południowej części kraju. Jest rośliną jednoroczną, dorasta do 40 cm, delikatnie ulistniona w pierzaste listki. Kwitnie między czerwcem a wrześniem, kwiaty przybierają barwę od białej do jasnobłękitnej. Najcenniejsze są czarne nasiona. Charakteryzuje je początkowo gorzki smak, z czasem dojrzewania przechodzący w smak ostry, korzenny, w zapachu przypominają gałkę muszkatołową.
Od tysięcy lat czarnuszka stosowana jest przez Arabów i Hindusów jako przyprawa, do pieczywa, mięs, przetworów warzywnych, jako zamiennik pieprzu u osób wrażliwych, gdyż jej nasiona nie drażnią błony śluzowej żołądka.
Nasiona czarnuszki
to prawdziwy róg obfitości. Zawierają duże ilości substancji biologicznie czynnych. Są to saponiny (melantyna, hederakozyd C i hederagenina), melanina, węglowodany (32%), proteiny (zawierające 8 z 9 niezbędnych aminokwasów) ß-karoten, witaminy B1 i B6, związki mineralne (sole wapnia, magnezu, żelaza, sodu, potasu, selenu i cynku). Ważny jest olejek eteryczny, w którego składzie jest anetol (38,3%), limonen (4,3%), p-cymen (14,8%), karwon (4,0%), a-pinen, tymol, tymohydrochinon, ditymochinon, nigellon. Istotne wartości lecznicze posiadają zwłaszcza anetolem, 4-terpineol, karwakrol, tymochinon (24-25%). W skład czarnuszki wchodzą też alkaloidy, fitosterole, monoterpeny i związki fenolowe.
Na wszystko prócz śmierci…
Taka zawartość substancji biologicznie czynnych sprawia, że czarnuszkę stosuje się od wieków do leczenia wielu dolegliwości. Egipcjanie uważali, że leczy ona wszystko prócz śmierci… Nasiona i wyciągi z nich działają moczopędnie, żółciopędnie, wiatropędnie. Tymochinon ma działanie antybakteryjne i przeciwrobaczne. Ekstrakty alkoholowe działają przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, hamują kaszel. Nasionka działają przeciwcukrzycowo – na zasadzie kilku mechanizmów. Poprzez obniżenie czynnika biorącego udział w powstawaniu cukrzycy (stresu oksydacyjnego), dochodzi do zahamowania peroksydacji lipidów. Wzrasta aktywność enzymatyczna trzustki (peroksydazy glutationowej, dysmutazy ponadtlenkowej i katalazy). Nasiona wpływają na regenerację wysp trzustkowych ß-Langerhansa, stymulują wydzielanie insuliny, obniżają wchłanianie glukozy w jelitach. Czarnuszka pomaga też astmatykom, gdyż ma właściwości spazmolityczne. Nasiona regulują cykl menstruacyjny i pobudzają laktację. Substancje aktywne w roślinie dostają się do mleka matki a z nim do organizmu dziecka, w którym działają podobnie do anyżu lub kopru włoskiego. Spożywanie czarnuszki w okresie karmienia piersią i ciąży należałoby jednak skonsultować z lekarzem. Liczne badania dowodzą, że czarnuszka może działać antynowotworowo.
Złoto faraonów
Z nasion czarnuszki pozyskuje się cenny olej, nazywany złotem faraonów – w wyniku tłoczenia na zimno. Ma brązową barwę i charakterystyczny gorzkawy smak. W skład oleju wchodzą nienasycone kwasy tłuszczowe (linolowy, oleinowy, a-linolenowy i rzadki w przyrodzie eikozadienowy), olejek lotny (głównym składnikiem jest tymochinon), białko, alkaloidy, flawonoidy i saponiny. Dzięki takiemu składowi, olej z czarnuszki ma silne właściwości antyoksydacyjne, hamuje też powstawanie stanów zapalnych. Stosowanie tego oleju zaleca się w chorobie wrzodowej żołądka. Jest w stanie zniszczyć bakterię Helicobcter pylori, odpowiedzialną za powstawanie tej choroby. Wykazano również, że zmniejsza ilość nadżerek w błonie śluzowej, zwiększa w niej ilość mucyny. Zastosowany zewnętrznie wspomaga leczenie łuszczycy, trądziku, łupieżu, atopowego zapalenia skóry, wyprysków, egzemy, poparzeń słonecznych. Stosowany do masażu, łagodzi bóle stawów. Wpływa korzystnie na wygląd skóry i poprawia jej stan. Poprawia kondycję skóry suchej i dojrzałej, nawilża ją. Jest stabilny i może być długo przechowywany.
* * *
Choć czarnuszka znana jest od tysięcy lat, w Polsce jest dopiero „odkrywana”. Maleńkie ziarenka panny czarnuszki mają moc kojącą, nie do pogardzenia w świecie zbolałym od przeróżnych schorzeń cywilizacyjnych.
