Ten Ogród od początku swego istnienia stanowił integralną i niezwykle istotną – dla zadań dydaktycznych i dla pracy naukowej – część Katedry i Zakładu Farmakognozji Akademii Medycznej w Lublinie. Decyzją Senatu lubelskiej UM, został oficjalnie wprowadzony w struktury organizacyjne uczelni od 1 stycznia 2004, jako Pracownia Roślin Leczniczych.
W pierwszych latach istnienia lubelskiej Farmakognozji, ogród znajdował się przy ulicy Lubartowskiej 85. Przed II wojną światową była to siedziba Wyższej Szkoły Rabinackiej (Jeszywas Chachmej Lublin), największej wówczas uczelni talmudycznej na świecie. Po wojnie budynek (nazwany Collegium Maius), wraz z działką, przejęła na kilkadziesiąt lat lubelska Akademia Medyczna.
Jesienią 1959 Ogród Roślin Leczniczych, dzięki staraniom władz ówczesnej Akademii, został przeniesiony w rejon zaplanowanego Miasteczka Zdrowia, czyli zbiegu ulic Północnej i Jaczewskiego. Tam pozostał do dziś. Ogród zajmował pierwotnie większą powierzchnię, ale zmniejszał swój obszar z powodu rozbudowy lubelskiej Alma Mater. Dzisiejszy stan posiadania to tylko cień dawnej wielkości (ledwie 20% pierwotnej powierzchni). Jednak dzięki osobistemu zaangażowaniu obecnego kierownika Katedry i Zakładu Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych, prof. Kazimierza Głowniaka, placówka zwiększyła zarówno zatrudnienie (zwłaszcza o specjalistów), jak i poprawiła swą infrastrukturę – ogrodzenie, system nawadniania, oczko wodne. Jest to tym bardziej istotne, że ogród znajduje się obecnie w centrum miasta, w pobliżu nowo powstałych budynków dawnej Akademii, dziś już Uniwersytetu Medycznego, dla których stanowi piękne tło.
Ogromny wkład w nomen omen rozkwit ogrodu włożyli dr inż. Stanisław Kwiatkowski (z wykształcenia ogrodnik) oraz dr Michał Hajnos, który z powodzeniem kierował Pracownią i Ogrodem, aż do swej tragicznej śmierci (2010). Od października 2010 kierownikiem Pracowni Roślin Leczniczych jest dr Krystyna Skalicka-Woźniak, adiunkt Katedry i Zakładu Farmakognozji UM.
Dydaktyka i badania
Są dwa główne powody, dla których istnienie Ogrodu Roślin Leczniczych w Lublinie jest tak istotne dla funkcjonowania Katedry i Zakładu Farmakognozji, a także całego Wydziału Farmaceutycznego UM. Pierwszy to dydaktyka, drugi to badania naukowe. Trudno wyobrazić sobie nauczanie studentów farmacji bez istnienia ogrodu, który dostarcza większości substancji roślinnych, wykorzystywanych na co dzień w dydaktyce. Kolekcje roślin leczniczych, znanych, ale także rzadkich i chronionych, umożliwiają studentom nie tylko zapoznanie się z nimi w każdej fazie wegetacji, ale i naukę hodowli, uprawy oraz pielęgnacji roślin leczniczych. Odpowiednio zebrany, wysuszony i przetworzony materiał wykorzystywany jest zarówno do ćwiczeń anatomiczno-morfologicznych, gdzie studenci po cechach diagnostycznych uczą się ich rozpoznawania, jak i do ćwiczeń fitochemicznych. Rośliny uprawiane w Ogrodzie stanowią materiał badawczy, niezbędny do przygotowania prac magisterskich, stanowiących ukoronowanie studiów.
Materiał roślinny z Ogrodu Roślin Leczniczych stanowi bazę wyjściową dla wielokierunkowych badań fitochemicznych, prowadzonych w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych. Prace te w dużej części prowadzone są na materiale roślinnym, pozyskanym z własnych upraw, a także poprzez porównanie materiału własnego z pozyskiwanym ze stanu naturalnego lub w ramach współpracy z ośrodkami zagranicznymi.
Ogród Farmakognostyczny pełni poza tym funkcję placówki popularyzującej nowoczesne ziołolecznictwo i fitochemię. Od kilku lat w Ogrodzie odbywają się pokazy w ramach Lubelskiego Festiwalu Nauki. Prezentowane są wówczas najbardziej znane rośliny lecznicze uprawiane w Ogrodzie – zarówno aktualnie rosnące na swoich stanowiskach, jak i przetworzone. Omawiany jest sposób pozyskiwania i pielęgnacji roślin, metody suszenia i rozdrabniania. Pod mikroskopem pokazujemy wiele elementów diagnostycznych. Odwiedzający mogą się dowiedzieć, jak wydestylować olejek eteryczny, jak wykonać ekstrakt, wstępną analizę fitochemiczną i wyizolować substancje o określonym działaniu farmakologicznym, czyli to wszystko, co musi przejść roślina, zanim stanie się lekiem. Pokazywane są przy tym preparaty, które zawierają substancje występujące w omawianych roślinach. Spotkania cieszą się dużym zainteresowaniem zarówno, młodzieży jak i dorosłych mieszkańców Lublina i okolic. Ogród jest miejscem chętnie odwiedzanym przez gości z kraju i z zagranicy, współpracujących z Wydziałem Farmaceutycznym.
Index seminum
W Ogrodzie Farmakognostycznym uprawiamy ponad 500 gatunków roślin. Kolekcja ta jest cały czas wzbogacana. Wiele z uprawianych roślin to gatunki, które szczególnie trudno pozyskać ze stanu naturalnego. Stanowią szczególnie pożądany i poszukiwany materiał badawczy. Z tego względu i z uwagi na potrzebę pozyskiwania nowych gatunków roślin, od roku 2000 pracownicy Ogrodu przygotowują co roku Index Seminum, który jest katalogiem nasion, pozwalającym na wymianę materiału siewnego z innymi jednostkami naukowymi.
Ogród lubelskiej Farmakognozji współpracuje na stałe z ponad 200 ogrodami reprezentującymi kraje znajdujące się na wszystkich kontynentach. Dzięki tej wymianie naukowcy z Lublina – poza innymi pożytkami – pozyskują nasiona, z których wyrośnie przyszły materiał badawczy i źródło nowych leków.
