Zdrowe życieOd chwastu do odżywczej sałaty

Od chwastu do odżywczej sałaty

Warzywa w stanie surowym lub po przetworzeniu wykorzystujemy jako pokarm. Dostarczają organizmowi składników niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Sałata siewna, obok endywii, cykorii sałatowej, szpinaku zwyczajnego, należy do grupy warzyw liściowych. Warzywa te mają dużą wartość odżywczą i dietetyczną, a ich liście są źródłem witamin i składników mineralnych.

Sałata siewna

Lactuca sativa L. wywodzi się od dzikiego gatunku Lactuca scariola L. – sałaty kompasowej, pochodzącego z basenu Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej. Do Polski sprowadzona w XVI w., dzięki królowej Bonie.
Roślina jednoroczna, o grubym korzeniu palowym, liściach różnego kształtu, wielkości i o różnym zabarwieniu, w zależności od odmiany. Roślina tworzy rozetę liściową, osadzoną na krótkiej łodydze, której wydłużanie się związane jest z rozwojem pędu kwiatostanowego. Kwiaty sałaty są obupłciowe, żółte, języczkowate, zebrane w koszyczki. Sałata jest rośliną samopylną. Jej owocem jest niełupka.

Odmiany gatunku

Sałata głowiasta Lactuca sativa L. var. capitata L. Liście starsze tworzą rozetę, młodsze zwijają się do środka. Wyróżnia się dwie formy: masłową o delikatnych i miękkich liściach oraz kruchą o liściach twardszych i kruchych.
Sałata rzymska
Lactuca sativa L. var. romana Garst. ma podłużne, zaokrąglone i dość grube liście, o brzegach falistych, tworzących luźne, wydłużone główki. Barwa liści zielona lub żółtozielona.
Sałata listkowa (rozetowa)
Lactuca sativa L. var. foliosa. Liczne i gęste liście, tworzą rozetę liściową. W zależności od odmiany, odcinki blaszki liściowej między nerwami są skręcone i silnie wcięte (podobne do liści dębu), rozszerzone, z falistym i strzępiastym brzegiem (przypominające endywię), lub małe, całobrzegie, o prawie gładkiej powierzchni. Barwa liści może być zielonawa, żółtawa, lub ze względu na antocyjany także brązowa, czerwonobrązowa, ciemnoczerwona.
Sałata łodygowa
Lactuca sativa L. var. augustana Irish tworzy tuż przy ziemi rozetę wąskich, długich liści, barwy zielonej. Po wytworzeniu liści szybko wybija w pędy kwiatostanowe, nie tworząc główek. Na łodydze liście są ustawione sztywno i lekko skośnie. Zgrubiała łodyga jest częścią jadalną.

Nie lubi upałów

Sałata siewna jest rośliną klimatu chłodnego, przy zbyt wysokiej temperaturze nie tworzy główek, szybko wybijając w pędy kwiatostanowe. Jest rośliną dnia długiego. Ma umiarkowane wymagania wodne, niedobór wody objawia się twardymi i gorzkimi liśćmi, jej nadmiar sprzyja gniciu główek i rozwijaniu się chorób bakteryjnych. Za prawidłowy stan odżywienia roślin odpowiada głównie azot i wapń. Z badań wielu autorów wynika, że wraz ze wzrostem dawki azotu w podłożu wzrasta zawartość białka w roślinie.

W Polsce

dużą powierzchnię zajmuje uprawa sałaty na zbiór wczesnowiosenny, wtedy jest zapotrzebowanie na tzw. nowalijki. Sałata może być uprawiana przez prawie cały rok. Wczesną wiosną najlepiej udaje się uprawa sałaty łodygowej, w maju i później najlepsza do uprawy jest sałata krucha, zwana lodową (potoczna nazwa pochodzi od nazwy odmiany Lodowa Głowa). Sałata rzymska – na zbiór późnojesienny.

Cenne składniki

Warzywa są niezbędne w odżywianiu człowieka, powinny wchodzić w skład każdego posiłku.
Odżywcza wartość sałaty polega na dostarczeniu organizmowi prowitaminy A, witamin z grupy B, witaminy C, E, K oraz witaminy PP. Szczególnie cenne są witaminy o właściwościach bakteriobójczych, niezbędne do wytwarzania ciał odpornościowych, czerwonych ciałek krwi (witamina K), o właściwościach przeciwmiażdżycowych i antynowotworowych (witaminy E i K), wspomagające procesy przyswajania białka, tłuszczów i węglowodanów (witaminy z grupy B).
Liście sałaty dostarczają organizmowi białka, węglowodanów, także ß-karotenu oraz składników mineralnych, głównie magnezu, wapnia, potasu, żelaza, pomagając utrzymać równowagę kwasowo-zasadową w organizmie. Są źródłem błonnika pokarmowego, regulującego pracę przewodu pokarmowego i zapobiegają chorobom jelita grubego.

Sałata często jest wykorzystywana w dietach odchudzających, ze względu na małą wartość kaloryczną. Jej liście w 95% składają się z wody.

Sałata zawiera substancję czynną, działającą uspokajająco, nasennie i łagodząco w bólu. W medycynie ludowej wywar z sałaty używany był do mycia i oczyszczania twarzy przy trądziku. Spożywana regularnie, poprawia proces trawienia i wykazuje słabe działanie moczopędne.

Sałatę zaleca się

– w diecie wspomagającej leczenie naturalne nowotworów żeńskiego układu rozrodczego, zawierającej warzywa bogate w witaminy E, C, A – wsparcie układu odpornościowego, w walce z nowotworem;
– w diecie osób z zespołem przewlekłego zmęczenia (mialgia), którym zaleca się spożywanie zielonych warzyw liściastych o dużej zawartości witamin z grupy B, ß-karotenu, witaminy C i cynku;
– w leczeniu zaćmy, gdzie zalecane jest dostarczanie organizmowi dużej ilości witamin E, C i A;
– w diecie korzystnej dla włosów i paznokci, w leczeniu schorzeń skóry i włosów, w tym łysienia;
– przy bólach oczu zaleca się w diecie ciemnozielone warzywa, np. sałatę, czyli źródło witaminy A;

Niebezpieczne azotyny

Sałata może zawierać związki niepożądane – azotany, które dla zdrowia stają się szkodliwe po przekształceniu się w azotyny. Powstają one podczas niewłaściwego przechowywania i transportu. W świeżo zebranych i zdrowych warzywach nie występują. Wzrost azotanów może być spowodowany niedoborem fosforu, potasu, molibdenu, także zbytnim zagęszczeniem roślin. Z badań wynika, że na obniżenie zawartości azotanów w główkach sałaty wpływa ściółkowanie gleby folią bezbarwną i białą.

Głąbik krakowski z… Chin

Do mniej znanych, ale godnych uwagi odmian botanicznych należy sałata łodygowa, zwana też szparagową lub głąbikiem krakowskim. Została sprowadzona z Chin, gdzie uprawiano ją jako warzywo orientalne, mutację sałaty o krótkiej łodydze. W Polsce stała się popularna w latach 60., zwłaszcza w okolicach Krakowa, stąd jej potoczna nazwa. Obecnie uprawiana amatorsko. Jadalne łodygi spożywa się na surowo, kwasi jak ogórki lub gotuje jak szparagi.

* * *

Początek wielu dzisiejszym, wspaniałym odmianom i formom warzyw, dały niepozorne i niejadalne chwasty, takie jak sałata kompasowa, dzięki której mamy dziś wartościową sałatę liściastą.

Surówka z pieprzycy (rzeżuchy), jabłek i sałaty zielonej. 2 łyżki siekanej rzeżuchy, 2 jabłka, 2 główki zielonej sałaty, 3 łyżki oliwy z oliwek, 1 łyżka jogurtu naturalnego, 1 łyżeczka posiekanych orzechów laskowych, szczypta soli i cukru. Sałatę rozerwać na kawałki, jabłka pokroić w słupki i dodać do sałaty, zalać oliwą wymieszaną z jogurtem, dodać rzeżuchę, orzechy, doprawić solą i cukrem.

Piśmiennictwo dostępne w redakcji.

Autorzy

  • mgr inż. Justyna Meller

    mgr inż. Justyna Meller – absolwentka Akademii Rolniczej w Szczecinie, na Wydziale Kształ towania Środowiska i Rolnictwa, kierunek ogrodnictwo, katedra warzywnictwa (2002-2007). Obecnie doktorantka – Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Katedra Ogrodnictwa, Pracownia Warzywnictwa ZUT w Szczecinie.

  • dr hab. inż. Dorota Jadczak

    Prof. nadzw. dr hab. inż. Dorota Jadczak jest kierownikiem Katedry Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej