Bez kategoriiObrzęki powiek mogą być objawem poważnych schorzeń

Obrzęki powiek mogą być objawem poważnych schorzeń

Coraz częściej spotykamy ludzi z podkrążonymi oczyma. Od dawna wiadomo, że w oczach, jak w zwierciadle, odbijają się różne choroby. Dotyczy to również powiek – niezbędnego aparatu ochronnego oka. Obrzęki ostre brzegów powiek w przebiegu zapaleń bakteryjnych, wirusowych czy alergicznych są domeną diagnostyczno-terapeutyczną okulistyki. Jednak przewlekłe obrzęki części obwodowej powiek to już nie jest zadanie dla okulisty. Co gorsza, są one bagatelizowane, traktowane jak przejściowy objaw zmęczenia lub nawet cecha urody. Tymczasem powieki są często pierwszą, najlepiej widoczną, lokalizacją obrzęków uogólnionych.

Obrzęki uogólnione

to stan, w którym dochodzi do zwiększenia objętości płynu pozakomórkowego ECFV (functional extracellular fluid volume), a szczególnie jego składowej śródmiąższowej IF (interstitial fluid) w przebiegu zaburzeń regulacji objętości płynów w ustroju.
Półprzepuszczalna bariera śródbłonka naczyń oddziela dwa podprzedziały ECFV: płyn śródmiąższowy IF od osocza. ECFV stanowi około 20% masy ciała, czyli około 14 l płynu. Z łożyska naczyń przemieszcza się codziennie pozanaczyniowo około 24 l surowicy, a po stronie żylnej reabsorbuje się 21 l. Nadmiar płynu śródmiąższowego IF odprowadzany jest do układu krążenia jako chłonka (około 3 l na dobę). Podczas wymiany wewnątrzustrojowej płyny przekraczają dwie granice o różnej przepuszczalności:

błonę komórkową – wymiana wody następuje dzięki gradientom osmotycznym, kontrolowanym przez osmoreceptory podwzgórza i aktywność hormonu antydiuretycznego ADH, oraz przez przepompowywanie elektrolitów, których odmienny skład po obu stronach błony komórkowej utrzymywany jest dzięki aktywności wysokoenergetycznych pomp błonowych, pochłaniających znaczną część spoczynkowego wydatku energetycznego;

śródbłonek naczyń, który stanowi oszczędną energetycznie barierę, oddzielającą dwa przedziały: płyn śródmiąższowy IF od osocza, ich proporcje 4:1. Przez śródbłonek następuje wymiana płynów i elektrolitów, dzięki gradientom ciśnieniowym, uzależnionym od wydolności pompy sercowej i oporów łożyska naczyniowego, oraz onkotycznym – uzależnionym od zawartości białek w osoczu i w płynie śródmiąższowym. Ściany naczyń włosowatych, wysłane śródbłonkiem, przepuszczają w warunkach fizjologicznych jedynie cząsteczki o masie poniżej 10-15 kDa.

Odpowiedzialnymi za regulację objętości wodnych w organizmie osmoreceptory wpływające na uwalnianie ADH i mechanoreceptory mieszczące się przede wszystkim w obrębie klatki piersiowej, w przedsionkach serca i przy ujściach dużych naczyń żylnych do serca (wolumenoreceptory sercowo-płucne).

Wzrost objętości krwi żylnej doprowadza do uwalniania ANP (peptyd natriuretyczny, produkowany głównie w obrębie prawego przedsionka); BNP (produkowany w mózgu); ANP podobnego peptydu urodylatyny, produkowanej miejscowo w nerkach, mającej działanie sodopędne, podobnie jak ANP, BNP.

W przypadku zmniejszenia objętości płynu pozakórkowego ECFV, impulsacja niskociśnieniowa w aparacie przykłębuszkowym nerki stymuluje receptor ß1 adrenergiczny do uwalniania reniny i uaktywnienia układu renina angiotensyna aldosteron, doprowadzając do retencji sodu. Regulacja objętości płynu pozakomórkowego opiera się na zmianach zawartości sodu (natriureza – ANP, BNP, urodylatyna) lub retencji sodu – angiotensyna II. Presoreceptory, znajdujące się w przydance dużych naczyń tętniczych, są wrażliwe na obniżenie ciśnienia, ich aktywacja wyzwala reakcję hormonalną – podwyższenie poziomu katecholamin (noradrenaliny, adrenaliny), systemowy wzrost aktywności RAA i nieosmotyczne uwalnianie ADH).

Obrzęki uogólnione mogą występować w przebiegu wielu schorzeń, wpływających na komórki organizmu (zaburzenia metabolizmu komórki doprowadzające do obniżenia aktywności wysokoenergetycznych pomp błonowych); śródbłonek naczyń (uszkodzenie śródbłonka, np. w przebiegu chorób metabolicznych cukrzycy, hiperlipidemii, zatrucia endolub egzotoksynami (niewydolność wątroby, toksyny środowiskowe), przeciążenia ciśnieniowego (choroba nadciśnieniowa, wady serca lub naczyń); regulację objętości płynu pozakomórkowego ECFV: zaburzenia aktywności układu neurohormonalnego – podwzgórze, przysadka, nadnercza, tarczyca, gonady, komórki APUD, oraz zaburzenia neurologiczne, wpływające na układ hormonalny – jak dystonia neurovegetativa czy depresja. Zaburzenia fizjologii wymiany płynów i elektrolitów powodujące obrzęki uogólnione występują w niewydolności serca – zmniejszenie rzutu minutowego serca prowadzi do upośledzenia czynności wydalniczej nerek; w niewydolności wątroby – dominuje retencja Na i wody, układowe rozszerzenie naczyń krwionośnych, aktywacja układu RAA; w chorobach nerek (obrzęki nerczycowe) – zwiększona aktywność układu współczulnego – osłabienie reakcji na ANP, hipoproteinemia, nefrytyczne – spowodowane zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych, wzmożoną retencją sodu i wody; w zaburzeniach hormonalnych – hiperkortyzolemii nadczynności lub niedoczynności tarczycy w okresie przedmiesiączkowym, niedoczynności przysadki, przy niedoborze GKS, nadmierne wydzielanie wazopresyny przez tkanki nowotworowe lub ziarniaki, SIADH, mutacje dla receptora wazopresyny; w długotrwałym głodzeniu energetycznym lub jakościowym – anorexia, bulimia; w przewlekłym alkoholizmie lub innych intoksykacjach; w przewlekłych stanach zapalnych w chorobach reumatycznych RZS, LE, łuszczycy, zapaleniu naczyń, zapaleniach przewlekłych jelit, zapaleniu skórno-mięśniowemu (typowe obrzęki heliotropowe; w alergii i nietolerancji pokarmowej – obrzęki immunologiczne; w zaburzeniach autoregulacji autonomicznej mikrokrążenia w przebiegu schorzeń nerwowo- mięśniowych; w niedoborze B1, potasu, żelaza, w zaburzeniach elektrolitowych; w hipoproteinemii – hipoalbuminemia poniżej 20 g/l jest odpowiedzialna za ucieczkę wody z naczyń do przestrzeni pozanaczyniowej [!]; na skutek stosowania niektórych leków lub pokarmów – obrzęki polekowe lub alergiczne; na skutek przewodnienia hipertonicznego – najczęściej występującego u niemowląt (dziecko karmione gęstym pokarmem), u rozbitków statków (picie słonej wody). Hipertonia płynu zewnątrzkomórkowego powoduje odwodnienie komórek i zwiększenie przestrzeni wodnej pozakomórkowej; na skutek przewodnienia hipotonicznego – nadmierna podaż płynów bezelektrolitowych u osób z niewydolnością wydalniczą nerek lub wzmożone wydzielanie wazopresyny, czego efektem jest nadmiar rozcieńczonych płynów ustrojowych w przestrzeni wewnątrz- i zewnątrzkomórkowej, mogące doprowadzić do obrzęku mózgu, drgawek, śpiączki. Gdy obrzęki powiek występują w wyniku przewlekłego zmęczenia, zaburzeń snu, zespołu depresyjnego, zaburzeń odżywiania czy innego nieznanego czynnika, należałoby zrewidować tryb życia, odpocząć, zmienić sposób odżywiania i poddać się diagnostyce, by ustalić przyczyny. Pojawienie się podkrążonych oczu, które nie są uwarunkowane lokalnymi stanami zapalnymi powiek, powinno skłaniać do diagnostyki obrzęku uogólnionego i skutecznego leczenia przyczynowego.

Fitoterapia

jest cennym uzupełnieniem w leczeniu obrzęków powiek. Ze względu na wieloprzyczynową genezę obrzęków uogólnionych, można stosować surowce roślinne o udokumentowanym znaczeniu w leczeniu tych schorzeń. W leczeniu obrzęków uogólnionych mogą mieć zastosowanie surowce roślinne stosowane ogólnie:

kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum zawiera saponinę escynę, zmniejszającą przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych i poprawiającą ich elastyczność. Przyspiesza wchłanianie obrzęków i działa przeciwzapalnie;

ruszczyk kolczasty Ruscus aculeatus – surowcem są wysuszone części kłącza, wraz z częściami korzeni, zawierające sapogeniny steroidowe. Wyciągi z ruszczyka działają przeciwzapalnie, zwiększają napięcie układu żylnego, wykazują działanie moczopędne. Poprawiają odpływ żylny dzięki działaniu ?-adrenergicznemu, wynikającemu z bezpośredniego pobudzenia receptorów postsynaptycznych ?1, ?2 oraz ich pośredniego pobudzenia przez przesunięcie noradrenaliny zmagazynowanej w zakończeniach nerwowych;

aronia czarnoowocowa Aronia melanocarpa ma silne działanie antyoksydacyjne, poprawia elastyczność i uszczelnia nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych, zmniejsza lepkość krwi. Dzięki zawartości antocyjanów, normalizuje krążenie obwodowe, wpływa korzystnie na naczynia włosowate gałek ocznych i przyspiesza regenerację purpury wzrokowej. Dzięki silnym właściwościom antyoksydacyjnym, łagodzi skutki uboczne leków alkilujących;


borówka czernica Vaccinium myrtillus zawiera, podobnie jak owoce aronii i winogron, antocyjanozydy, które uszczelniają ściany naczyń włosowatych, poprawiają ich elastyczność i zmniejszają lepkość krwi. Wyciąg z owoców borówki stosuje się w leczeniu chorób siatkówki, wywołanych zaburzeniami mikrokrążenia. Niebieski barwnik myrtilina działa bakteriobójczo. Liście i owoce borówki mają zastosowanie jako środek przeciwbiegunkowy;

miłorząb japoński Ginkgo biloba ma pozytywny wpływ na mikrokrążenie i parametry reologiczne krwi. Poprawia ukrwienie narządów wewnętrznych (zmniejsza lepkość krwi, hamuje agregację płytek krwi, zwiększa szybkość przepływu krwi, wpływa na napięcie tętniczek i żył, stabilizuje przepuszczalność naczyń włosowatych). Wykazuje działanie przeciwobrzękowe zarówno pochodzenia naczyniowego, jak i cytotoksycznego (np. po RTG terapii). Wyciągi z Ginkgo biloba mają zastosowanie, dzięki swym właściwościom, w wielu dziedzinach medycyny – neurologii, psychiatrii (w osłabieniu pamięci i wydolności intelektualnej, w zaburzeniach krążenia mózgowego, w zawrotach i bólach głowy), okulistyce, laryngologii, flebologii, w chorobach wewnętrznych;

winorośl właściwa Vitis vinifera – surowcem są liście, pędy, owoce i nasiona. Ma działanie moczopędne, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, poprawia mikrokrążenie, wpływając na napięcie i przepuszczalność ścian naczyń – zwiększa przepływ chłonki.

W leczeniu miejscowym obrzęków powiek mają zastosowanie m.in.:

świetlik łąkowy Euphrasia officinalis – surowcem jest ziele herba Euphrasiae, zawierające glikozyd irydoidowy aukubinę, garbniki, kwasy fenolowe, m.in. kawowy, chlorogenowy, kumarynę, sole mineralne Mg, Cu. Świetlik jest stosowany w ostrym i podostrym zapaleniu spojówek, brzegów powiek, w przebiegu urazów oczu. Wyciągi wodne ze świetlika działają przeciwzapalnie, uszczelniająco na naczynia włosowate, hamują uwalnianie histaminy, działają bakteriobójczo i przeciwwirusowo! Stosowany jako odwar do okładów (1 łyżka stołowa ziół na 1 litra wody, gotować 10 minut) lub jako napar wewnętrznie.

berberys zwyczajny Berberis vulgaris – surowcem jest kora, korzeń i owoc. Ma działanie żółciopędne, bakteriobójcze. Działa skutecznie przy zapaleniu powiek i w przebiegu przewlekłego, alergicznego zapalenia spojówek. Chlorowodorek berberyny podaje się do worka spojówkowego 2-3 x dziennie po 1-2 krople;

kora dębu – zawiera garbniki, które działają silnie ściągająco na błony śluzowe i skórę oraz bakteriobójczo, hamują drobne krwawienia i zmniejszają przepuszczalność drobnych naczyń włosowatych. Dobry efekt przynoszą mokre przymoczki z kory dębu, bardziej cenione niż przymoczki z rumianku, mogącego drażnić spojówki! Jeszcze łagodniej działają przymoczki z kopru włoskiego, stosowane głównie dla „wzmocnienia” oczu.

liść babki lancetowatej Plantaginis lanceolatae folium wykazuje działanie przeciwzapalne, bakteriostatyczne i ściągające, zmniejszające przekrwienie;

kwiat nagietka lekarskiego Calendulae flos ma działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze i grzybobójcze, ochronne i immunopobudzające;

ziele serdecznika pospolitego Leonuri herba ma działanie ściągające, słabiej działa przeciwbakteryjnie.

ziele nostrzyka żółtego Meliloti herba poprawia ukrwienie i przepływ chłonki, słabiej działa przeciwzapalnie; koszyczek rumianku pospolitego Chamomillae anthodium wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne;

Można stosować okłady rozgrzewające na powieki:

kwiat chabru bławatka Cyani flos 30 g + kwiat krwawnika pospolitego Millefolii flos 30 g lub ziele świetlika łąkowego Euphrasiae herba 30 g + koszyczek rumianku pospolitego Chamomillae anthodium 30 g;

ziele ogórecznika lekarskiego Boraginis herba – zastosowane po rozdrobnieniu do okładów;

kwiat słonecznika zwyczajnego Helianthi flos – stosowany dla przyspieszenia wchłaniania obrzęku, wysięków lub krwiaków pourazowych.

Nie lekceważmy przewlekłych obrzęków powiek, gdyż są one często pierwszym, łatwo widocznym objawem rozwijającego się, groźnego dla całego organizmu, poważnego schorzenia.

Autor

  • lek. med. Tadeusz Liczko

    Lek. med. Tadeusz Liczko ukończył Śląską Akademię Medyczną (1983). Prowadzi gabinety lekarza rodzinnego i flebologiczny w Naprawie (od 2000). Jest znany jako specjalista od trudno gojących się ran nóg i obrzęków. Zajmuje się też kompresjoterapią, immunologią i nietolerancjami pokarmowymi, zasadami optymalnego biologicznie żywienia chorych, zapobieganiem schorzeniom, wykorzystaniem potencjału biologicznego pacjentów, poszukiwaniem środowiskowych przyczyn chorób.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej