Nostrzyk zółty Melilotus officinalis to niepozorna roślina zielna z rodziny bobowatych Fabaceae. Surowcem leczniczym jest ziele, którego głównymi składnikami o działaniu leczniczym są związki kumarynowe (0,9% kumaryny, 0,2% melilotyny, wolny kwas o- i p-kumarynowy, kwas kumarowy), dikumarol, melilotozyd (naturalny prekursor kumaryny), alantoina, także flawonoidy, garbniki, fenolokwasy, kwasy o-dihydrokumarynowy, kawowy i salicylowy oraz saponiny trójterpenowe (meliloigenina i soyasapogenol B).
Najwięcej kumaryn zawiera nostrzyk zebrany w takcie kwitnienia ze stanowisk słonecznych, rosnący na glebach suchych. Powinien on być suszony przy dużej wilgotności, niewielkiej cyrkulacji powietrza i w temperaturze pokojowej. Wtedy część kumaryny jest przekształcana w dikumarol, który stosowany jest jako środek przeciwzakrzepowy. W trakcie suszenia nostrzyk wydziela przyjemny „łąkowy” zapach, przypominający siano. Źródłem tego zapachu jest m.in. kumaryna. Dawniej suszone ziele stosowano jako środek odstraszający na mole.
Składniki aktywne
Najważniejszy związek to kumaryna, która przechodzi do naparu tylko w wysokiej temperaturze. Zalanie surowca chłodną wodą nie uwolni kumaryny. Bardzo dobrze rozpuszcza się w alkoholach.
Działa moczopędnie, uspokajająco, rozkurczowo, wpływa na poprawę krążenia obwodowego, działa też przeciwobrzękowo, znieczulająco i przeciwgorączkowo. Najskuteczniej będzie działał intrakt (świeża roślina zalana alkoholem w stosunku 1:5).
Dikumarol, czyli melitoksyna, działa antagonistycznie do witaminy K, więc przeciwdziała procesom krzepnięcia krwi. Mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy protrombiny w wątrobie oraz na hamowaniu wytwarzania prokonwertyny (czynnik VII krzepnięcia) oraz czynnika X (Stuarta-Prowera) i IX (Christmasa).
Wśród kwasów fenolowych należy wymienić przede wszystkim kwas kawowy i jego ester – kwas chlorogenowy. Ich obecność w roślinie powoduje odporność na zakażenia grzybicze. Obecnie związki te są intensywnie badane pod kątem ich zastosowania jako środków chwastobójczych.
Flawonoidy (kemferol i glikozyd kwercetynowy) nadają kolor płatkom kwiatów nostrzyka i są silnymi antyoksydantami. Ta właściwość interesuje naukowców: czy nostrzyk może być surowcem przeciwdziałającym mutacjom genów i efektom rakotwórczym? Flawonoidy zapobiegają ponadto procesom starzenia. Trwają również intensywne badania nad zastosowaniem flawonoidów nostrzykowych w terapii malarii i AIDS.
Wyciągi
z ziela nostrzyka stosowane są – ze względu na swe właściwości przeciwzakrzepowe – w leczeniu zapalenia żył, zastojów żylnych i limfatycznych, w kruchości naczyń krwionośnych, także w leczeniu żylaków i hemoroidów. Nostrzyk działa uspokajająco i spazmolitycznie na przewód pokarmowy i oddechowy. Pobudza wydzielanie żółci. Herbatka może być stosowana w przeziębieniu i w towarzyszącemu mu nadmiernemu wydzielaniu śluzu w drogach oddechowych. Napar z suszonego ziela zwiększa też laktację.
Stosowany zewnętrznie
w postaci okładów, kataplazmów i plastrów, łagodzi obrzmienia, zmniejsza stany zapalne tkanki podskórnej, przyspiesza gojenie ropni, czyraków, zmniejsza opuchliznę węzłów chłonnych.
Zdrowie i uroda
Wraz z rozwojem medycyny estetycznej, zwiększyło się zainteresowanie możliwością zastosowania surowców roślinnych dla poprawienia urody i stanu skóry całego ciała. Także nostrzyk znalazł zastosowanie w medycynie estetycznej, zwłaszcza w mezoterapii igłowej. Najczęściej łączony jest z rutyną, co potęguje działanie.
Szczególną aktywność przypisuje się kumarynie, która redukuje przepuszczalność naczyń (hamowanie leukotrienów LTB4), działa antyoksydacyjnie i tym samym ogranicza przewlekłe zapalenia.
W połączeniu z rutyną, w preparatach upiększających, ogranicza powstawanie obrzęków, wzmacnia ściany naczyń kapilarnych, zwiększa elastyczność skóry oraz hamuje działanie reduktazy i hialuronidazy. Jest to często wykorzystywane w mezoterapii cellulitu, w celu poprawy mikrokrążenia i w usprawnieniu przepływu limfy. Wyciągi z nostrzyka są również stosowane w mezoterapii bezigłowej, gdzie składniki aktywne przenikają do głębszych warstw skóry dzięki impulsom elektrycznym. Wyciągi z nostrzyka są coraz częściej wykorzystywane w kosmetyce estetycznej, ponieważ ich stosowanie daje szybkie efekty, nawet już po pierwszym zabiegu.
Niepozorne, nieco zapomniane ziele, ale w wielu przypadkach bywa niezastąpione, więc warto o nim pamiętać i go używać.
