Objawy przeziębienia ustępują samoistnie w ciągu 4-10 dni. Leki stosujemy w celu złagodzenia objawów.
Przeziębienie, często nazywane katarem, jest ostrym zakażeniem układu oddechowego, przebiegającym z zapaleniem dróg oddechowych. Zmiany chorobowe obejmują błonę śluzową nosa i gardła, często także krtań, tchawicę i oskrzela. Powodowane są najczęściej przez pikornawirusy, koronawirusy, adenowirusy i reowirusy. Przeziębienia charakteryzują się nagłym początkiem, uczuciem drapania w gardle i nosie, następnie kichaniem, obfitą i wodnistą wydzieliną z nosa (zmiana charakteru wydzieliny na śluzowo-ropną może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym), kaszlem, złym samopoczuciem. Temperatura zwykle nie przekracza 380C. Objawy przeziębienia ustępują samoistnie w ciągu 4-10 dni. Leki stosujemy w celu złagodzenia objawów.
Zakażenia dróg oddechowych najczęściej wywołane są wirusami. Ich przyczyną mogą być również bakterie, grzyby i pierwotniaki. Do zakażeń wirusami dochodzi nawet kilka razy w ciągu roku. Jedynie zakażenia bakteryjne są wskazaniem do leczenia antybiotykami.
Stosowanie antybiotyku u chorego z „tylko” wirusowym zakażeniem dróg oddechowych, prowadzi często do powstania oporności wśród bakterii.
W okresie jesienno-zimowym łatwo dochodzi do przenoszenia zarazków z człowieka na człowieka, głównie drogą kropelkową (kaszel, kichanie) oraz drogą kontaktów bezpośrednich (uścisk dłoni, wspólne ręczniki). Nagłe oziębienie organizmu, przebywanie w dużych skupiskach ludzkich (środki komunikacji, przedszkole, szkoła, kino, teatr, koszary) oraz ogrzewanie i klimatyzacja pomieszczeń sprzyjają infekcji.
Szczególnie narażone na zakażenia i ich powikłania są małe dzieci i osoby powyżej 65 roku życia, pacjenci chorujący na przewlekłe choroby układu oddechowego i krążenia, osoby z upośledzoną odpornością, z cukrzycą, kobiety w ciąży.
Odrębnymi jednostkami chorobowymi, o podobnych objawach początkowych, są
grypa i angina
Należy je odróżnić, ponieważ wymagają innego postępowania. Zakażenie organizmu wirusami grypy charakteryzuje się nagłym początkiem, wysoką gorączką (nawet 400C) i dreszczami, bólami gałek ocznych i głowy, stawów i mięśni. U dzieci dodatkowo mogą wystąpić nudności i wymioty, a u niemowląt biegunka. Zakażenie wirusem grypy można rozpoznać wyłącznie na podstawie badań wirusologicznych i (lub) serologicznych. Angina dotyczy głównie błony śluzowej gardła i migdałków, ale należy zróżnicować anginę w przebiegu mononukleozy zakaźnej (wywołuje ją wirus EBV), anginę paciorkowcową, wywołaną przez paciorkowce hemolizujące grupy A, i anginę PlantaVincenta, wywołaną przez krętki (Borrelia Vincenti) oraz pałeczki wrzecionowate (Fusobacterium Planti-Vincenti). W terapii roślinnej stosuje się następujące surowce:
Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea)
Pochodzi z Ameryki Pn. Indianie leczyli nią choroby zakaźne, schorzenia przewodu pokarmowego, choroby skóry, ukąszenia węży i owadów, a także nosaciznę u koni. W Europie i Azji jest uprawiana. W lecznictwie wykorzystujemy jej ziele i korzeń. Stosowane są m.in. w zakażeniach dróg oddechowych, ponieważ wzmagają naturalną odporność organizmu. Właściwości te potwierdzono m.in. badaniem przedklinicznym, w którym zastosowano preparat Echinerba (zawiera ziele jeżówki purpurowej). W badaniu tym wykazano działanie immunomodulujące na komórki układu odpornościowego (na limfocyty, granulocyty, makrofagi) oraz silną stymulację aktywności chemokinetycznej limfocytów. Wskazano również, że preparat Echinerba, ze względu na zdolność hamowania angiogenezy nowotworowej, może być pomocniczo stosowany w chorobach nowotworowych.
Wierzba purpurowa (Salix purpurea)
W terapii warto stosować korę wierzby purpurowej, ponieważ zawiera ona dużo związków salicylowych (ok.10%), wykazujących działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Występują również flawonoidy (naturalne antyoksydanty), warunkujące działanie przeciwzapalne i prawdopodobnie wspomagające działanie związków salicylowych oraz garbniki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym. Kora wierzby wchodzi m.in. w skład mieszanek ziołowych (np. Zioła przeciwgorączkowe – Species Antipyreticae FP VI) oraz tabletek (np. preparatu Salicortex).
Czosnek pospolity (Allium sativum)
Nazywany jest „antybiotykiem starożytności”. Jako środek zwalczający choroby zakaźne znany był już w starożytnym Egipcie, a jego uprawą mogli zajmować się tylko kapłani. Wykazuje wielokierunkowe działanie – przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, obniża ciśnienie tętnicze krwi, hamuje agregację płytek krwi, obniża poziom cholesterolu w surowicy. Podnosi również odporność naturalną organizmu (m.in. stymuluje produkcję przeciwciał) i ta zdolność wykorzystywana jest w zwalczaniu infekcji wirusowych dróg oddechowych. Zawiera także witaminy (A, B1, B2, C, PP) oraz makro- i mikroelementy (m.in. magnez, cynk, żelazo, selen, miedź).
Lipa (Tilia)
– w dwóch podstawowych odmianach: lipa drobnolistna i szerokolistna (Tilia cordata et platyphyllos).
Bez czarny (Sambucus nigra)
W fitoterapii przeziębień stosujemy kwiat i owoc bzu czarnego. Kwiaty zawierają związki śluzowe, flawonoidy (pochodne kemferolu i kwercetyny), kwasy fenolowe, olejek, garbniki. Wykazują działanie napotne, przeciwzapalne, wzmagające wydzielanie oskrzelowe oraz lekko moczopędne. Mechanizm działania napotnego polega na obniżeniu progu pobudzenia ośrodków termoregulacji i dlatego nawet niewielkie podniesienie temperatury ciała jest wystarczające do wywołania pocenia się. Owoce, ze względu na zawartość witaminy C i witamin z grupy B, są cennymi składnikami wzmacniającymi. Wykazują słabsze działanie napotne, ale działają również przeciwbólowo. Należy pamiętać o ich słabym działaniu przeczyszczającym.
Szałwia lekarska (Salvia officinalis)
Stosowany jest liść szałwii. Działa antyseptycznie i grzybobójczo, ściągająco i przeciwzapalnie. Bywa stosowany pojedynczo, wchodzi też w skład mieszanek i preparatów stosowanych do płukania jamy ustnej i gardła (np. Zioła do płukania gardła – Species ad Gargarisma FP VI).
Rumianek pospolity (Chamomilla recutita)
Wykorzystujemy koszyczek rumianku. Napary działają przeciwzapalnie, powodują zmniejszenie obrzęku zmienionej zapalnie błony śluzowej i dlatego służą do płukania jamy ustnej i gardła.
Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis)
W terapii stosujemy jego korzeń oraz liść. Zawierają one związki śluzowe (ok.10%), które działają powlekająco, osłaniająco i przeciwzapalnie. Preparaty stosowane są w stanach zapalnych gardła i krtani oraz jako przeciwkaszlowe.
Róża dzika (Rosa canina)
Jej owoc zawiera duże ilości witaminy C (10 razy więcej niż czarna porzeczka, 20-30 razy więcej niż cytryna, 100 razy więcej niż jabłka). Zawiera również karotenoidy (beta-karoten, likopen), witaminy z grupy B, witaminę E, K, PP, a także flawonoidy, cukry, kwas jabłkowy i cytrynowy, mikro- i makroelementy. Jest cennym surowcem dostarczającym witaminy C, odgrywającej ważną rolę – szczególnie w początkowym okresie przeziębienia. Kwiat róży wykazuje działanie ściągające i przeciwzapalne na zmienioną zapalnie błonę śluzową górnych dróg oddechowych.
Mieszanki ziołowe
– o dokładnie określonym składzie – do stosowania w stanach zapalnych dróg oddechowych, wskazuje Farmakopea Polska VI. Są to Zioła przeciwkaszlowe, Zioła wykrztuśne, Zioła do płukania gardła, Zioła przeciwgorączkowe.
Pożytki fitoterapii
Nie należy lekceważyć przeziębień, ponieważ niewłaściwe postępowanie może być przyczyną powikłań: nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych; zapalenia ucha środkowego, zatok przynosowych, płuc, opon mózgowordzeniowych; nasilenia objawów chorób już istniejących.
Piśmiennictwo
Apteka Braci Bonifratrów. Wyd. Edipresse Polska S.A., W-wa 2003; Dzierżanowska D., Semczuk K. Zakażenia górnych dróg oddechowych i ucha środkowego. "Lekarz Rodzinny", 12/2003; Endres P. Pneumonologia praktyczna. Via Medica, Gdańsk; Farmakopea Polska VI. W-wa 2002; Gładysz A., Juszczyk J. Diagnostyka różnicowa chorób zakaźnych. PZWL, W-wa; Herold G. Medycyna wewnętrzna. PZWL, W-wa 2002; Kohlmünzer S. Farmakognozja. PZWL, W-wa 2000; Majda-Stanisławska E. Grypa i jej powikłania. "Lekarz Rodzinny", 11/2003; Mayer J. G. i wsp. Zioła Ojców Benedyktynów. Wyd. Świat Książki, W-wa 2004; Osińska E. Róża dzika, lecz oswojona.... "Panacea", 4/2004; Roszkowska-Blaim M., Brydak L. i wsp. Zachorowania na grypę w pierwszych trzech latach życia, wśród dzieci hospitalizowanych w sezonie epidemicznym 2000-2001. "Pediatria Polska", 8/2003; Samochowiec L. Kompendium ziołolecznictwa. Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2002; Skopińska-Różewska E. Działanie biologiczne wodnego ekstraktu ziela jeżówki purpurowej (preparat Echinerba). "Panacea", 2/2004; [red.] Strzelecka H., Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, W-wa 2000; The Merck Manual - Podręcznik diagnostyki i terapii. Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2001.
