Niektóre substancje naturalne wykazują zdolność pochłaniania promieniowania ultrafioletowego. Z reguły mają niski współczynnik pochłaniania lub występują w małych stężeniach, dlatego nie stosuje się ich w preparatach o wysokich wartościach wskaźnika ochrony. Nie nadają się do intensywnej ochrony plażowej. Są jednak bardzo skuteczne w produktach pielęgnacyjnych codziennego stosowania i stanowią doskonałe uzupełnienie filtrów syntetycznych.
Tłuszcze roślinne
należą do najważniejszych filtrów naturalnych. Najwyższą zdolność pochłaniania promieniowania UV mają masło kakaowe, olej sezamowy i olej awokado. Słabsze działanie wykazują oleje wytłaczane z migdałów, pestek moreli i wiśni oraz z nasion pomidorów i bawełny. Typowe oleje kosmetyczne, takie jak oliwa z oliwek, olej słonecznikowy i sojowy, absorbują promieniowanie UV w nieznacznym stopniu. Oleje roślinne, przy niskim współczynniku absorpcji, pochłaniają szeroki zakres UV, stosuje się je w wysokich stężeniach, wykorzystując jako bazy kosmetyków emulsyjnych.
Produkty ziołowe
wykazują także własności promieniochronne. Do takich należą glikolowy ekstrakt z aloesu, zawierający szereg substancji antrachinonowych, pochłaniających przede wszystkim promieniowanie UVA. Praktyczne zastosowanie znalazły też ekstrakty z kocanek włoskich i rumianku. Obydwie rośliny zawierają substancje promieniochronne o maksimum pochłaniania w zakresie UVB i krótkofalowej wysokoenergetycznej części UVA. Dają ochronę, umożliwiając powolne opalanie.
W organizmach żywych
produkowane są substancje, które chronią przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego. Jako filtry wykorzystuje się karotenoidy, kwas urokainowy, melaninę. Zaletą karotenoidów, poza szerokim zakresem pochłaniania promieniowania UV, jest działanie przeciwrodnikowe. Są stosowane zarówno w ochronnych kosmetykach pielęgnacyjnych, jak i w preparatach plażowych. (Karotenoidom poświęciłam artykuł w Panacei nr 4/2014). Kwas urokainowy jest składnikiem potu ludzkiego, wykazuje własności promieniochronne. Produkuje się go metodami biotechnologicznymi, z użyciem mikroorganizmów. Jest składnikiem kosmetyków promieniochronnych, również plażowych. Czynnikiem ograniczającym jego stosowanie jest cena.
Melanina pochłania promieniowanie UV w szerokim zakresie. Otrzymuje się ją z materiału zwierzęcego. Ostatnio również produkuje się biotechnologicznie. Wprowadzanie melaniny do kosmetyków jest trudne, dopiero niedawno opracowano formy nadające się do stosowania w kremach. Jest obiecującym naturalnym filtrem, przydatnym zarówno w codziennej pielęgnacji, jak i w kosmetykach plażowych.
Substancje Promieniochronne w surowcach roślinnych
Rumianek Matricaria L.
Rośnie w całej Europie, w wielu rejonach Azji, w Ameryce Płn. i w Australii. W Polsce jest pospolitym chwastem. Do celów leczniczych i kosmetycznych wykorzystuje się koszyczki rumianku. Zawierają chamazulen, alfa-bisabolol, substancje śluzowe, flawonoidy, kumaryny i związki mineralne. Wyciąg alkoholowy z koszyczków rumianku (azulan) stosuje się w postaci okładów w stanach zapalnych skóry. Napar, wybiela i działa gojąco na skórę. Kąpiele z dodatkiem naparu z rumianku działają przeciwzapalnie i oczyszczająco, pomocne są w przypadku łojotoku.
Kocanki włoskie Helichrysum Italicum Roth, G. Don
Kocanki są krzewem o drobnych żółtych kwiatach, charakterystycznym dla Europy. Kwiatostany kocanek wykazują niezwykłą trwałość. Jeszcze kilka miesięcy po zasuszeniu utrzymują intensywną żółtą lub rdzawą barwę, są wykorzystywane w suchych bukietach. Stąd potoczna nazwa kocanek: nieśmiertelnik (ang. everlasting). Ale kocanki to nie tylko efektowna „suszka”. Mają właściwości wykorzystywane w kosmetologii. Kwiat kocanek spotykany jest przede wszystkim w formie olejku eterycznego i hydrolatu. Olejek z kocanek włoskich należy do najdroższych. Wyciąg z kocanek ma korzystny wpływ na naczynka, ma właściwości regeneracyjne, sprzyja gojeniu i zabliźnianiu ran pourazowych, minimalizuje blizny, sprzyja redukcji już istniejących blizn, rozstępów i śladów potrądzikowych. Stosowany zewnętrznie stymuluje odbudowę naskórka i tworzenie nowych, zdrowych komórek skóry. Jest polecany w sytuacjach wymagających regeneracji skóry, np. po zabiegach złuszczających. W przypadku drobnych zranień, hamuje krwawienie i uśmierza ból. Wykazuje intensywne działanie przeciwzapalne i łagodzące. Przypomina działaniem witaminę K, od której w zastosowaniu zewnętrznym jest skuteczniejszy i pozbawiony skutków ubocznych. Polecany dla cery z poszerzonymi naczynkami, z trądzikiem różowatym, podrażnionej, na okolice oczu w przypadku cieni, obwódek i opuchnięć.
Aloes Aloe L.
Jest byliną o grubych, szablastych i mięsistych liściach, z kolcami na brzegach. Rośnie na suchych piaszczystych i kamienistych obszarach Afryki, na Półwyspie Arabskim i na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W Polsce uprawiany jako roślina doniczkowa, a na potrzeby przemysłu farmaceutycznego w szklarniach.
Miąższ liści zawiera wiele cennych dla lecznictwa substancji, m.in. biostymulatory pobudzające odporność organizmu. Świeżych, rozciętych liści używa się jako skutecznego środka gojącego powierzchniowe zranienia skóry, odleżyny i ukąszenia owadów.
Przemysł kosmetyczny wykorzystuje aloes do produkcji preparatów kosmetycznych, pomocnych przy oparzeniach słonecznych. Bakteriobójcze działanie aloesu wykorzystywane jest przy produkcji kosmetyków dla skóry z trądzikiem. Dzięki zawartości enzymów proteolitycznych, aloes usuwa martwe komórki naskórka, tworząc miejsce dla nowych. Działa regenerująco i przyspiesza wytwarzanie kolagenu. Dzięki dużej zawartości wody w liściach, wspaniale nawilża skórę. Wyciągi z aloesu znajdujemy w kosmetykach na rozstępy, blizny, dla skór podrażnionych i spierzchniętych. Wykorzystywany jest jako dodatek do szamponów dla włosów tłustych i z łupieżem. Szampon aloesowy odżywia włosy i skórę owłosioną głowy.
Przypomnijmy przy okazji, że substancje zawarte w liściach aloesu były wykorzystywane w czasach starożytnych do produkcji pachnideł i do balsamowania ciał, do czego nawiązał Juliusz Słowacki w Testamencie moim i w Lambro: Ożywię ogień, jeśli jest w iskierce. Tak Egipcjanin w liście z aloesu obwija zwiędłe umarłego serce…
Masło kakaowe Butyrum cacao
Nazywane potocznie olejem kakaowym. Wytłaczane z nasion kakaowca, drzewa kakaowego Theobroma L. z tropikalnych regionów Ameryki Płdn., uprawianego powszechnie w klimacie tropikalnym. Masło kakaowe wykorzystywane jest przez przemysł spożywczy, głównie do produkcji czekolady. Odtłuszczone i zmielone ziarna (nasiona) kakaowca służą do produkcji kakao.
Ze względu na zawartość we frakcji niezmydlanej substancji działających jak filtr słoneczny (szczególnie na promieniowanie UV-B) oraz obecność glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych, masło kakaowe jest doskonałym surowcem kosmetycznym. Wykazuje całkowitą biozgodność ze skórą, nie powodując uczuleń. Używane jest w kosmetykach dla dzieci. Wprowadzone do kremów, zapewnia im doskonałą rozsmarowywalność (temperatura topnienia niższa niż temperatura ludzkiego ciała). Stosowane jest w kremach do opalania, do pielęgnacji cery wrażliwej, skłonnej do uczuleń i podrażnień oraz do wyrobu tzw. kosmetyków tłustych: szminek, różu i cieni do powiek.
Olej awokado
Drzewo awokado Persea Gratissima rośnie w ciepłych rejonach Ameryki, obecnie spotykane także w Hiszpanii i w Izraelu. Owoce zawierają dużą pestkę i zielony, jadalny miąższ, który nie jest słodki, ale zawiera komplet witamin, minerałów i niezbędnych kwasów tłuszczowych. Są to nietypowe owoce, bogate w zdrowe tłuszcze, a nie węglowodany.
Olej z awokado jest odżywczy i regenerujący. Zawiera komplet witamin z grupy B (B1, B2, B3, B5, B6, B9 – kwas foliowy), witaminę A w postaci karotenów, witaminy E, C, D i K. Ma również komplet minerałów (magnez, mangan, żelazo, fosfor, potas, sód, cynk). Bogaty w kwasy tłuszczowe Omega-9 i Omega-6, frakcje niezmydlające bogate są w sterole, które wzmacniają naturalną barierę ochronną skóry, dzięki czemu skóra sucha i zniszczona ulega regeneracji i nie traci wilgoci. Zielony kolor olej z awokado zawdzięcza wysokiej zawartości chlorofilu. W pielęgnacji skóry chlorofil działa antyoksydacyjnie, wykazuje również działanie antybakteryjne i gojące, działa przeciwzapalnie i gojąco na skórę.
Olej sezamowy
Otrzymywany jest z nasion sezamowych Sesamum indicum. Ma orzechowy, łagodny zapach i smak. Pochodzi z Chin, Indii, Egiptu, Afryki Środkowej, Azji Południowo- -Wschodniej. Bogaty w nasycone kwasy tłuszczowe: olejowy, linolowy, palmitynowy, stearynowy, linolenowy. Używany jest jako olejek do ciała, do masażu i do kąpieli. Stosowany w kremach i mleczkach dla skóry suchej, mieszanej, dojrzałej, źle ukrwionej i wrażliwej, dla skóry palaczy. Wykorzystywany w kosmetykach przeciwsłonecznych (ma naturalny współczynnik ochronny przed słońcem, około 3-4), w preparatach do pielęgnacji suchych włosów i suchej skóry głowy. Ma właściwości rozgrzewające, oczyszczające (odtruwające), reguluje pracę gruczołów łojowych. Masaż całego ciała ciepłym olejem sezamowym oczyszcza organizm z toksyn, nadaje skórze blask i jedwabistą gładkość.
