Mniszek pospolity

Taraxacum officinale Weber ex Wigg., radix cum herba

1. Nazwa

Mniszek pospolity Taraxacum officinale Weber ex Wigg.

2. Występowanie

Mniszek pospolity, zwany popularnie dmuchawcem lub mleczem, jest byliną z rodziny astrowatych (Asteraceae). Występuje w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce jest pospolitym chwastem.

3. Pokrój

Liście rośliny tylko odziomkowe, lancetowate, głęboko wcięte, o długości do 15 cm, ułożone w rozetę. Pędy kwiatowe dorastają do wysokości 50 cm, puste w środku, bezlistne, wzniesione. Koszyczek kwiatowy ma średnicę do 2,5 cm. Kwiaty są żółte, języczkowate, osadzone na płaskim dnie kwiatostanu. Owoc stanowi niełupka opatrzona puchem. Korzeń jest gruby, palowy, słabo rozgałęziony.

4. Część rośliny stosowana w celach leczniczych

Korzeń z zielem.

5. Zbiór

Korzeń z zielem mniszka zbiera się przed okresem kwitnienia rośliny. Korzenie po oczyszczeniu suszy się razem z zielem, w całości lub pocięte, w warunkach naturalnych (w cieniu i przewiewie) lub mechanicznie, w suszarniach, w temperaturze do 30°C.

6. Skład fitochemiczny

Korzeń zawiera gorzkie związki seskwiterpenowe, triterpeny (ß-amyrynę, taraksasterol, taraksakozyd), inulinę, fitosterol oraz sole potasu. Liście oprócz związków triterpenowych zawierają przede wszystkim flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny), a także fenolokwasy (kwas kawowy), karotenoidy, związki potasu, magnezu i krzemu.

7. Jakość

Powinna odpowiadać aktualnym wymaganiom Farmakopei Europejskiej dla tej substancji roślinnej. W celu prawidłowej identyfikacji substancji roślinnej, wykonuje się badania makroskopowe i mikroskopowe oraz przeprowadza się badanie identyfikujące, z zastosowaniem cienkowarstwowej chromatografii cieczowej (TLC). Wykonuje się również badanie zawartości substancji ekstrahowalnych etanolem oraz oznacza się wskaźnik goryczy.
Dawniej w Farmakopei Polskiej VI zamieszczone były osobne monografie dla korzenia mniszka i ziela mniszka oraz dla obu substancji roślinnych wymagane było oznaczanie zawartości fenolokwasów w przeliczeniu na kwas kawowy.

8. Rodzaje stosowanych przetworów roślinnych

Substancja roślinna
Nie ma zastosowania.
Przetwory roślinne
> Rozdrobnione, wysuszone korzenie z zielem.
> Wyciąg suchy (DER 5,6-8,4:1), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 60% V/V.
> Wyciąg płynny (DER 1:0,9-1,1), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 30% V/V.
> Wyciąg płynny (DER 0,75:1), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 30% m/m.
> Sok wyciśnięty (DER 1:0,5-0,8) ze świeżego korzenia z zielem mniszka z okresu kwitnienia.

9. Postać farmaceutyczna

Rozdrobniona substancja roślinna w postaci ziół do zaparzania, do stosowania doustnego. Przetwory roślinne w stałych lub płynnych postaciach farmaceutycznych, do stosowania doustnego.

10. Zastosowanie

I. Tradycyjny produkt leczniczy roślinny stosowany w celu złagodzenia objawów związanych z łagodnymi zaburzeniami trawienia (takimi jak: uczucie pełności w żołądku, wzdęcia i zbyt wolne trawienie) oraz w przejściowym braku apetytu.
II. Tradycyjny produkt leczniczy roślinny stosowany jako środek zwiększający ilość wydalanego moczu w celu przepłukania dróg moczowych oraz pomocniczo w niewielkich dolegliwościach układu moczowego.
Produkt jest tradycyjnym produktem leczniczym roślinnym, stosowanym w określonych wskazaniach, opartych wyłącznie na podstawie długotrwałego stosowania.

11. Dawkowanie i droga podania

Młodzież, dorośli i osoby w wieku podeszłym
Wskazanie I
a. Rozdrobnione, wysuszone korzenie z zielem w postaci ziół do zaparzania:
Dawka pojedyncza: 3-4 g w postaci odwaru lub 4-10 g w postaci naparu, do 3 razy dziennie.
b. Wyciąg suchy (DER 5,6-8,4:1), etanol 60% V/V.

c. Wyciąg płynny (DER 1:0,9-1,1), etanol 30% V/V.
Dawka pojedyncza: 90 kropli (co jest równe 3,15 ml lub 3,31 g), 3 razy dziennie.
d. Wyciąg płynny (DER 0,75:1), etanol 30% m/m.
Dawka pojedyncza: 35 kropli (co jest równe około 1 ml lub 1g), 3 razy dziennie.
e. Sok wyciśnięty (DER 1:0,5-0,8) ze świeżego korzenia z zielem mniszka.
Dawka pojedyncza: 10 ml, 3 razy dziennie.

Wskazanie II a. Rozdrobniona substancja roślinna w postaci ziół do zaparzania:
Dawka pojedyncza: 3-4 g w postaci odwaru lub 4-10 g w postaci naparu, do 3 razy dziennie. Zastosowanie u dzieci poniżej 12 roku życia nie jest zalecane.
Czas stosowania
Jeśli objawy utrzymują się podczas stosowania leku dłużej niż 2 tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.
Droga podania
Podanie doustne.
Stosowanie w celu zwiększenia ilości wydalanego moczu wymaga uzupełniania płynów podczas leczenia.

12. Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na substancję czynną lub rośliny z rodziny Asteraceae (Compositae), niedrożność lub zapalenie dróg żółciowych, choroby wątroby, kamica żółciowa, czynna choroba wrzodowa i inne choroby dróg żółciowych.

13. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania

Należy unikać stosowania u pacjentów z niewydolnością nerek, i/lub cukrzycą i/lub niewydolnością serca z powodu możliwego zagrożenia hiperkaliemią. Stosowanie u dzieci poniżej 12 lat nie zostało ustalone ze względu na brak odpowiednich danych. Jeśli podczas stosowania produktu leczniczego Monografie roślin leczniczych wystąpią dolegliwości lub objawy, takie jak: gorączka, trudności w oddawaniu moczu, skurcze lub obecność krwi w moczu, należy skonsultować się z lekarzem lub innym wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia. Nalewki i wyciągi płynne, w związku z obecnością etanolu, muszą być oznakowane zgodnie z wytyczną w sprawie oznakowania zawartości substancji pomocniczych na etykiecie i w ulotce produktu leczniczego.

14. Interakcje z innymi produktami leczniczymi i inne rodzaje interakcji

Brak doniesień.

15. Wpływ na płodność, ciążę i laktację

Bezpieczeństwo stosowania w okresie ciąży i laktacji nie zostało ustalone.

Z powodu braku wystarczających danych, stosowanie w okresie ciąży i laktacji nie jest zalecane.

16. Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn

Nie przeprowadzono badań dotyczących wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

17. Działania niepożądane

Mogą wystąpić bóle w nadbrzuszu i nadkwaśność. Częstotliwość nie jest znana.
Mogą wystąpić reakcje alergiczne. Częstotliwość nie jest znana.
Jeśli pojawią się działania niepożądane, należy skonsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.

18. Przedawkowanie

Nie zgłoszono żadnego przypadku przedawkowania.

Piśmiennictwo: 
Community herbal monograph on Taraxacum officinale Weber ex Wigg., radix cum herba, EMA/HMPC/212895/2008, Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). Strzelecka H., Kowalski J. [red.], Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2000, str. 347.