Mniszek lekarski Taraxacum officinale Wiggers – pospolicie nazywany dmuchawcem, brodawnikiem, mleczem – jest wieloletnią rośliną z rodziny astrowatych Asteraceae. Prawdopodobnie pochodzi z Europy, skąd rozprzestrzenił się na inne kontynenty.
Jest to popularny chwast, występujący na całej Półkuli Północnej. Spotykany zwłaszcza na łąkach i w miejscach porośniętych trawą – od nizin, po wysokie piętra gór. Ma wiele podgatunków i odmian, między którymi różnice morfologiczne są nieznaczne i dostrzegalne jedynie dla botaników zajmujących się systematyką roślin. Mniszek jest byliną. Osiąga wysokość od 5 do 50 cm. Ma mięsisty korzeń, który jest walcowaty, prosty i słabo rozgałęziony. Roślina wytwarza rozetę bezogonkowych, żywo zielonych liści. Blaszki liściowe są podługowato- lancetowate, powcinane na brzegach. Ze środka rozety wyrastają puste w środku pędy kwiatostanowe, zakończone dużym, żółtym koszyczkiem, złożonym z samych kwiatów języczkowatych. Po przekwitnięciu powstaje z nich puszysta kula owocków, które po zdmuchnięciu łatwo się osypują. Owoc stanowi silnie wydłużona niełupka, opatrzona puchem.
Jest rośliną miododajną, pozyskiwaną głównie ze stanowisk naturalnych. Surowiec zielarski stanowią liście, korzeń i kwiaty (Folium, Radix, Flos Taraxaci). Zbiór korzeni mniszka przypada na marzec oraz wrzesień-październik. Zebrane korzenie myje się dokładnie, przecina wzdłuż i suszy w temperaturze do 50°C. Ziele zbiera się przed kwitnieniem roślin, a kwiaty w kwietniu i w maju. Ziele i kwiaty suszy się w temperaturze do 30°C, wysuszony surowiec przechowuje się w suchym i chłodnym pomieszczeniu, w szczelnie zamkniętych opakowaniach.
W kuchni
młode liście mniszka, zebrane jeszcze przed kwitnieniem roślin (zawierają wtedy najmniej goryczy), dodawane są do sałatek, zup, gotowanej jarzynki – podobnie jak potrawka ze szpinaku. Dla uzyskania lepszego smaku potraw, liście można wybielać, podobnie jak cykorię, nakrywając roślinę naczyniem lub ciemną folią. Słoneczne, żółte kwiaty mniszka mają charakterystyczny słodko-gorzki smak. Im kwiaty są młodsze, tym bardziej słodkie. Z kwiatów mniszka przygotowuje się syrop i konfitury. Syrop z kwiatów nabiera konsystencji płynnego, gęstego miodu. Nadaje się jako dodatek do herbaty, również do smarowania pieczywa. Kwiaty mniszka można smażyć w cieście. Prawdziwy kulinarny rarytas stanowią smażone na maśle pączki kwiatowe. Młode koszyczki kwiatowe można przyrządzać podobnie jak kapary, a z rozwiniętych kwiatów sporządzać wyśmienite i ciekawe w smaku wino.
W Wielkiej Brytanii z fermentujących korzeni mniszka i łopianu przygotowywany jest naturalnie musujący napój. Wysuszone i uprażone korzenie stanowią namiastkę kawy.
WINO Z KWIATÓW. 2,5 l kwiatów mniszka (bez zielonych przylistków), łyżka rodzynek, łyżeczka zmielonego imbiru, 1,2 kg cukru, sok z 2 pomarańczy i 1 cytryny, drożdże winne i 4 l przegotowanej wody. Kwiaty należy zalać 1 l wrzącej wody i odstawić na 2-3 dni. Zlać płyn i uzupełnić pozostałą ilością podgrzanej wody z rozpuszczonym cukrem. Do letniego płynu dodać sok z cytryny i pomarańczy, rodzynki, imbir i drożdże. Pozostawić na 2 dni do fermentacji, w naczyniu owiązanym płótnem lub gazą. Ściągnąć wino wężem i kontynuować fermentację w dużej butli opatrzonej korkiem, z rurką fermentacyjną. Przelać wino do butelek i pozostawić na 3 do 6 miesięcy.
KONFITURA Z PŁATKÓW. 1,5 l wody, 440 g cukru, 1,5 kg płatków mniszka lekarskiego, pomarańcza i cytryna, 25 g pektyny, przyprawy (odrobina wanilii, cynamonu i tartego imbiru). Z wody i cukru gotujemy gęsty syrop, którym zalewamy płatki kwiatowe mniszka, dodajemy skórkę z pomarańczy i sok z połówki pomarańczy i całej cytryny. Gotujemy minimum 40 minut na bardzo małym ogniu, aż kwiaty zmiękną. Na 2 minuty przed końcem gotowania dodajemy pektynę, przyprawy i dokładnie mieszamy. Gorącą marmoladę należy przełożyć do wyparzonych słoiczków, szczelnie zakręcić i odwrócić do góry dnem.
SYROP Z KWIATÓW (MIODEK). 250 g kwiatów mniszka, 1,5 l wody, pomarańcza, cytryna, 1,5 kg cukru. Z kwiatów usunąć zielone przylistki, opłukać i zalać wrzącą wodą. Odstawić pod przykryciem na dzień, następnie odcedzić przez gazę. Do otrzymanego płynu dodajemy obrane i pokrojone w kostkę pomarańczę i cytrynę bez nasion i cukier. Mieszając gotujemy aż do zgęstnienia. Ciepły syrop wlewamy do słoiczków i zakręcamy. Pasteryzacja jest zbyteczna. Słoiczki ustawiamy w chłodnym i ciemnym miejscu.