W ostatnich latach rośnie zainteresowanie naturalnymi metodami profilaktyki i leczenia, zwłaszcza lekami pochodzenia roślinnego. Dotyczy to nie tylko medycyny człowieka, także medycyny zwierząt, czyli weterynarii. Ziołolecznictwo weterynaryjne sprawdza się szczególnie dobrze u koni, dla których rośliny stanowią przecież naturalny pokarm. Preparaty ziołowe są chętnie zjadane przez konie, a substancje zawarte w preparatach fitoterapeutycznych są dobrze tolerowane i przyswajane przez ich organizm. Dodatkową zaletą stosowania tych postaci leków jest minimalizacja niekorzystnych działań na procesy metaboliczne, jakie towarzyszą stosowaniu leków syntetycznych, oraz często dodatkowe działanie osłaniające i immunostymulujące substancji zawartych w wielu surowcach roślinnych. Bezpieczeństwo stosowania, brak działań ubocznych oraz dodatkowe działania prozdrowotne mają szczególne znaczenie w przypadku konieczności stosowania długotrwałej terapii, np. podczas przewlekłych, często dożywotnich, schorzeń układu oddechowego.
Szacuje się, że w naszym klimacie ponad połowa koni powyżej 8. roku życia cierpi z powodu chronicznych chorób dróg oddechowych.
Uwarunkowania anatomiczne, specyfika pracy dla człowieka i warunki chowu sprawiają, że konie są stale narażone na działanie czynników patogennych i stresogennych oraz są szczególnie predysponowane do schorzeń oddechowych. Terapia chorób oddechowych stanowi jedno z głównych zagadnień w lecznictwie internistycznym koni. Długoterminowe leczenie zwierząt wyniszczonych, chorujących przewlekle oraz leczenie koni sportowych nadal stanowią wyzwanie dla lekarzy weterynarii.
Na polskim rynku farmaceutycznym, w regularnej sprzedaży, wciąż jest dostępna niewielka tylko ilość preparatów zarejestrowanych dla koni. Ponadto restrykcje w zakresie przestrzegania przepisów antydopingowych niemal wykluczają stosowanie tradycyjnych leków syntetycznych i z tego powodu wiele koni pracujących wyczynowo, które cierpią z powodu dolegliwości oddechowych, jest eliminowanych ze sportu.
Ważnym działaniem wspomagającym standardowe lecznictwo weterynaryjne staje się fitoterapia.
Preparaty roślinne, pochodzące z ekologicznych, certyfikowanych upraw, stosowane według zaleceń i wytycznych farmakopealnych, są bezpieczniejszą i skuteczną postacią leku. Ze względu na naturalną formę, dobrą przyswajalność, smak i łatwość podawania z paszą, są chętnie zjadane przez konie i łatwiej zadawane przez ich właścicieli. Mieszanki ziołowe, sporządzane ze standaryzowanych na zawartość substancji czynnych terapeutycznie surowców, produkowane z użyciem innowacyjnej technologii mikronizacji, zachowują pierwotne proporcje związków farmakologicznie czynnych, zapewniając optymalne efekty terapeutyczne.
Wykrztuśne i przeciwkaszlowe
Obecnie stosuje się dwa rodzaje weterynaryjnych mieszanek ziołowych, wspomagających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego. W zależności od stadium choroby, można stosować kompozycję ziół wykrztuśnych (według Farmakopei Polskiej Species expectorantes FP) lub zioła przeciwkaszlowe (Species antibechicae FP).
Unikalna kompozycja ziół o działaniu wykrztuśnym wpływa kompleksowo na prawidłowe działanie układu oddechowego, regulując czynność wydzielniczą, osłaniając i łagodząc podrażnienia błon śluzowych gardła, oskrzeli, dodatkowo wpływa korzystnie na błony śluzowe i funkcje układu pokarmowego.
O jej efektywności decydują starannie dobrane surowce.
Ziele tymianku Thymi herba ma zastosowanie w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Działa przeciwkaszlowo i sekretolitycznie, rozrzedzając zgęstniałą wydzielinę oddechową. Zawarte w surowcu flawonoidy i fenole ułatwiają jej wykrztuszanie, poprzez pobudzanie ruchu rzęsek nabłonka oddechowego, i działają spazmolitycznie.
Olejek eteryczny i garbniki wykazują działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne.
Owoc anyżu Anisi fructus działa synergistycznie z zielem tymianku, wykazując właściwości wykrztuśne, przeciwkaszlowe, przeciwastmatyczne, rozkurczające oskrzela oraz antybakteryjne. Jest stosowany u pacjentów z nieżytem górnych dróg oddechowych, cierpiących z powodu kaszlu z obfitą wydzieliną i tendencjami do infekcji.
Liść prawoślazu Althaeae folium – związki śluzowe zawarte w tym surowcu działają powlekająco, łagodząco, wykrztuśnie.
Korzeń lukrecji Liquiritiae radix wykazuje działanie wykrztuśne, przez stymulację wydzielania śluzu w tchawicy, spazmolityczne, przeciwalergiczne i moczopędne. Zmniejsza stan zapalny, działa antybakteryjnie i przeciwwirusowo.
Liść mięty pieprzowej Menthae piperiate folium wykazuje działanie rozkurczowe odkażające. Synergistyczne działanie substancji czynnych mieszanki wykrztuśnej pozwalana na osiągnięcie efektów terapeutycznych: udrożnienie i osłonę dróg oddechowych; rozrzedzenie zalegającej wydzieliny i ułatwienie jej odkrztuszania; działanie przeciwkaszlowe, rozkurczające oskrzela; antyseptyczne, przeciwalergiczne; regulowanie procesów trawiennych i działanie powlekające przewód pokarmowy.
Taka kompozycja ziół u koni znajduje zastosowanie przede wszystkim w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, zwłaszcza w ich początkowej fazie, przebiegającej z kaszlem mokrym i odkrztuszaniem gęstniejącej wydzieliny tchawiczo-oskrzelowej; w przebiegu zakażeń wirusowych; w zapalnej chorobie dróg oddechowych; w syndromie kaszlu koni, często przebiegającym z grudkowym zapaleniem gardła i krtani. Wspomagająco polecana przy alergiach, nawracającej obturacji dróg oddechowych, zakażeniach bakteryjnych oraz infekcjach mieszanych w układzie oddechowym. W mieszance ziołowej, przeciwkaszlowej, stosowanej głównie w dolegliwościach przebiegających z suchym, bolesnym kaszlem, znajdują się surowce o działaniu przeciwkaszlowym, łagodzącym, przeciwzapalnym, ułatwiającym odkrztuszanie oraz osłaniającym i powlekającym śluzówki układu oddechowego i pokarmowego.
Oprócz korzenia prawoślazu, ziela tymianku i liści ślazu Malvae folium, preparat zawiera liść babki lancetowatej Plantaginis lanceolatae folium, której substancje czynne działają bakteriostatycznie, przeciwzapalnie w obrębie błon śluzowych, hepatoprotekcyjnie.
Działanie wspomagające układ oddechowy ma również kolejny składnik kompozycji przeciwkaszlowej – owoc kopru włoskiego Foeniculi fructus. Surowiec ten pobudza produkcje śluzu w górnych drogach oddechowych.
Trudność leczenia chorób układu oddechowego u koni polega m.in. na tym, że rzadko wynikają one z jednej przyczyny.
Zazwyczaj przebiegają jako syndrom chorobowy, z powikłaniami w postaci infekcji mieszanych i produkcją gęstej wydzieliny oddechowej o zmienionym składzie, z tendencją do nawrotów lub przechodzenia w stan przewlekły, z trwałymi zmianami funkcjonalnymi i morfotycznymi w układzie oddechowym. Z tego powodu należy podchodzić do każdego pacjenta indywidualnie, stosować terapię wielokierunkową, będącą konsekwencją oceny wyników badań diagnostycznych. Poza doborem odpowiednich leków syntetycznych czy naturalnych, należy pamiętać o optymalizacji warunków środowiskowych, odpowiednim karmieniu, zapewnieniu spokoju i systematycznej kontroli chorego zwierzęcia. Długofalowa terapia koni cierpiących z powodu przewlekłej lub nawracającej choroby dróg oddechowych – przy zastosowaniu preparatów zielarskich – ma głównie na celu stabilizację stanu pacjenta i zapobieganie rozwojowi schorzenia. W tym celu, oprócz standardowej farmakoterapii oraz wspomagającej fitoterapii, należy zapewnić choremu zwierzęciu odpowiednie warunki utrzymania i karmienia (dobra wentylacja pomieszczeń, unikanie ekspozycji na kurz, amoniak i pyły, pasza podawana na mokro) oraz leczenie przyczynowe i objawowe, mające na celu zahamowanie patomechanizmów pogłębiających stan zapalny.
Fitoterapia w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych u koni jest działaniem nie tylko profilaktycznym. Pozwala na skuteczną, długotrwałą i praktycznie samodzielną terapię, przy zapewnieniu podstawowych zasad higieny w stajni. W przypadkach ostrych faz chorobowych, fitoterapia powinna być stosowana jako kontynuacja leczenia, dopiero po wyhamowaniu silnych objawów przy użyciu standardowej farmakoterapii weterynaryjnej.
