Malwa czarna Althea rosea var. nigra Cav. ma też inne, powszechnie znane nazwy: prawoślaz ogrodowy, malwa lekarska, ślaz czarny, ślaz ogrodowy, czarna róża, ślazowa róża, topolówka. Należy do rodziny ślazowatych Malvaceae. Charakterystyczną cechą gatunków należących do tej rodziny jest duża zawartość śluzów. Malwa czarna pochodzi z obszaru Morza Śródziemnego i tam można ją spotkać w stanie zdziczałym.
Jej uprawa była rozpowszechniona już w starożytnej Grecji i Rzymie. Obecnie uprawiana jest w całej Europie i na innych kontynentach, często w ogrodach ozdobnych. W Polsce na plantacjach zielarskich uprawiana jest odmiana Czarna Mańka, hodowli Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu. Malwa jest byliną niedrewniejącą, w uprawie traktowaną jako roślina 2- lub 3-letnia. W pierwszym roku wegetacji wytwarza rozetę dużych, w zarysie okrągłych, krótkoogonkowych i siedmioklapowych liści. W drugim roku z rozety liściowej wyrasta pęd kwiatostanowy, osiągający wysokość 200-300 cm. Łodyga i liście pokryte są gęsto krótkimi włoskami, mogącymi wywoływać uczulenia.
Kwiaty malwy czarnej są duże, wyrastają pojedynczo lub po 2-3 w kątach liści. Korona kwiatowa składa się z 5 płatków koloru ciemnopurpurowego, prawie czarnego. Kwitnienie roślin trwa od czerwca do września, pojedyncze kwiaty rozwijają się stopniowo od dołu pędu kwiatostanowego ku górze, są chętnie odwiedzane przez pszczoły.
Surowcem zielarskim
jest korona kwiatowa z kielichem kwiatu malwy czarnej Flos Malvae arboreae cum calycibus lub korona kwiatowa bez kielicha kwiatu malwy czarnej Flos Malvae arboreae sine calycibus, zbierane w pełni kwitnienia. Kwiaty pozyskuje się stopniowo, w miarę ich zakwitania, i suszy szybko w temperaturze 30-35°C. Po wysuszeniu surowiec powinien posiadać barwę prawie czarną, z odcieniem fioletu. Kwiaty powinny być całe, zdrowe i niepokruszone. Składnikami czynnymi kwiatu malwy czarnej są antocyjany: malwidyna, peonidyna, delfinidyna, fitoestrogeny flawonowe, substancje śluzowe (8-12%), pentozy (cukry), kwasy uronowe, alkohole cukrowe, flawonoidy (kemferol, kwercetyna, mirycetyna), garbniki, fenolokwasy i pektyny.
Wodne wyciągi z kwiatów mogą być stosowane w naturalnej kosmetyce, do pielęgnowania skóry (wpływ nawilżający, osłaniający, przeciwzapalny) oraz błon śluzowych (działają powlekająco, osłaniająco, przeciwzapalnie).
Zmęczone i piekące oczy po okładach z naparu z kwiatów czarnej malwy są nawilżone, wypoczęte i odżywione. Napar łagodzi podrażnienie i stany zapalne skóry. Polecany jest do leczenia objawów pieczenia oczu po dłuższej pracy przy komputerze. Także do leczenia stanów zapalnych naczyniówki i spojówek, przy podrażnieniach po urazach mechanicznych i chemicznych, do leczenia oparzeń oczu przez promienie UV (solaria, lampy ultrafioletowe do sterylizacji), do płukania przy zapaleniu migdałków i dziąseł.
Preparaty z malwy czarnej, podawane doustnie, dzięki zawartych w nich związkach śluzowych, działają osłaniająco i powlekająco na błony śluzowe jamy ustnej i gardła, ułatwiają odkrztuszanie wydzieliny zalegającej w gardle. Znajdują też zastosowanie w nieżytach górnych dróg oddechowych, w leczeniu suchości w gardle i chrypki oraz w zapaleniu błon śluzowych jamy ustnej. Są pomocne w nieżytach żołądka, przy uszkodzeniu błon śluzowych przełyku i żołądka gorącymi lub żrącymi roztworami, schorzeniach pęcherza moczowego.
W medycynie ludowej surowiec malwy zaleca się przy bolesnych, skąpych, jak i nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, a także w nieregularnych miesiączkach, bezpłodności, zapaleniu macicy i przydatków. Uważany jest również za środek poronny. Kwiat czarnej malwy działa estrogenie i może być pomocny w fazie przekwitania.
Flawonoidy i antocyjany malwy działają przeciwzapalnie i stabilizująco na śródbłonki naczyń krwionośnych. Poprawiają krążenie oczne, mózgowe i w kończynach.
Poza wykorzystaniem w medycynie, kwiaty malwy mają zastosowanie kulinarne. Ich smak określany jest najczęściej jako bardzo łagodny, nieco słodkawy. Już starożytni Rzymianie dodawali je do zupy jęczmiennej i farszu do pieczonego prosięcia. Obecnie kwiaty malwy czarnej stosuje się najczęściej jako dodatek smakowy do herbatek i mieszanek ziołowych, a same korony kwiatowe używane są do barwienia środków spożywczych, białego wina i likierów (ekstrakt z kwiatów posiada intensywny, czerwony kolor). Suszonymi koronami kwiatowymi malwy można doprawiać ciasto przeznaczone na pierniki.
Świeże płatki korony kwiatu malwy dodawane są także do sałatek i ciast. W deserach wykorzystywane są zarówno świeże, jak i kandyzowane kwiaty malwy. Świeże płatki mogą być również używane do kanapek, podobnie jak sałata.
Odwar z kwiatów
Jedną łyżkę kwiatów malwy zalać 1,5 szklanki gorącej wody i odstawić do maceracji na 20-30’. Gotować powoli pod przykryciem przez 3’. Odstawić na 15’. Przecedzić. Pić 3 razy po 1/2 szklanki w nieżytach górnych dróg oddechowych oraz stosować do płukania jamy ustnej i gardła.
Herbata z kwiatów
Jeden kwiat malwy zalać szklanką wrzącej wody. Pozostawić pod przykryciem na około 5’, następnie zamieszać, posłodzić miodem i dodać łyżeczkę soku wyciśniętego ze świeżej cytryny.
