Rośliny leczniczeLukrecja - słodkie remedium

Lukrecja – słodkie remedium

Korzenie lukrecji stosowano w lecznictwie krajów Wschodu i Zachodu od dawna. Najstarsze papirusy z opisami właściwości słodkiego leku odkryto w grobowcach faraonów starożytnego Egiptu. Niektóre pochodzą z 3. tysiąclecia p.n.e. Teofrast i Hipokrates, sławni lekarze starożytnej Grecji i Rzymu, zalecali lukrecję w leczeniu niepłodności i owrzodzeń w ustach oraz w astmie i w suchym kaszlu. W tradycyjnej medycynie chińskiej lukrecja, zwana Gan Cao, jest jednym z najdawniej stosowanych leków roślinnych, głównie jako środek tonizujący i zwiększający wytrzymałość. W Europie wieków średnich lukrecję uprawiano w celach medycznych w ogrodach klasztornych. Dokładny opis surowca i jego właściwości zamieścił w Kanonie medycyny słynny średniowieczny lekarz arabski Awicenna. W XVI w. lukrecję opisał niemiecki botanik Leonard Fuchs. W XVIII w. chemik i filozof z Neapolu, Giuseppe Donzelli, uzupełnił opis rośliny i nadał gatunkowi nazwę stosowaną obecnie.
Nazwa rodzaju Glycyrrhiza wywodzi się z greki, od słów glykos – słodki i rhiza – korzeń. Oznacza więc słodki korzeń. W języku łacińskim nazwa brzmi liquirita.

Surowcem leczniczym

są korzenie i rozłogi lukrecji Glycyrrhizae radix (syn. Liquiritiae radix), otrzymywane z roślin gatunku Glycyrrhiza glabra L. – lukrecja gładka, z rodziny Fabaceae (Papilionaceae) – bobowate (motylkowate), zbierane z roślin 3-, 4-letnich jesienią lub wczesną wiosną, okorowane i suszone w warunkach naturalnych. Lukrecja gładka to wieloletnia roślina zielna, pochodząca z terenów Azji Mniejszej i z basenu Morza Śródziemnego.

Chemizm

O właściwościach surowca decydują głównie saponozydy tritepenowe typu oleananu (2-15%), z głównym związkiem: kwasem glicyryzynowym – glicyryzyną, której aglikonem jest kwas glicerytynowy. Glicyryzyna jest bardzo słodka (50 razy słodsza od sacharozy) i nie hemolizuje krwinek czerwonych. Kwas glicerytynowy nie ma słodkiego smaku, działa hemolizująco. Pozostałe saponiny to kwas glabrykowy, gliceretol, glabrolid i izoglabrolid oraz kwas likwirycjowy. Flawonoidy, których wyizolowano z surowca ponad 300, nadają korzeniom lukrecji żółty kolor. Należą do różnych typów: flawanonu – likwirytygenina i jej 4’-O-glukozyd (likwirytyna), neolikwirytyna; chalkonu – izolikwirytygenina i jej 4’-O-glukozyd (izolikwirytyna), neoizolikwirytyna; izoflawonu – glabrydyna, glabren, likoizoflawony A i B, formononetyna. Kumaryny: umbeliferon, herniaryna, likumaryna, glabrokumaron A i B, glicyryna. Węglowodany (10%): glukoza, mannitol, sacharoza, skrobia. Kwasy tłuszczowe (C2-C16). Fenol i gwajakol oraz sterole.

Preparaty

z korzeni lukrecji stosuje się tradycyjnie w leczeniu nieżytów dróg oddechowych oraz choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Lek syntetyczny karbenoksolon, zalecany także w chorobie wrzodowej, to bursztynian kwasu glicyretynowego. W Japonii wyciąg z korzeni lukrecji od 60 lat zalecany jest w terapii przewlekłego zapalenia wątroby.

W farmacji

surowiec wykorzystuje się do poprawy smaku leków. W przemyśle używany jest do barwienia i słodzenia produktów spożywczych, napojów oraz w produkcji wyrobów tytoniowych.

Prowadzone w ostatnim 30-leciu badania uzasadniły tradycyjne wskazania do stosowania korzenia lukrecji. Wiele wyników wskazuje na znacznie szersze możliwości wykorzystania tego surowca w lecznictwie.

Przeciwwrzodowe i przeciwzapalne

Leczniczy wpływ lukrecji w chorobie wrzodowej warunkują różne mechanizmy, w których biorą udział saponiny i flawonoidy. Wyciąg z Glycyrrhizae radix w badaniach in vitro zwiększał poziom prostaglandyn w błonie śluzowej żołądka, hamując aktywność enzymów zmieniających te związki w formy nieaktywne: dehydrogenazy 15-hydroksyprostaglandynowej i reduktazy delta 13-prostaglandynowej. Zwiększenie poziomu prostaglandyn pobudzało wydzielanie śluzu i proliferację komórek błony śluzowej żołądka. Wyciąg metanolowy z korzenia lukrecji, hamując uwalnianie gastryny, zmniejszał u szczurów i psów wydzielanie soku żołądkowego. Standaryzowany wyciąg z korzenia lukrecji, u szczurów z owrzodzeniem żołądka wywołanym przez indometacynę oraz zimno, zmniejszał indeks wrzodowy i powodował wzrost pH soku żołądkowego w stopniu zależnym od dawki, działał także antyoksydacyjnie. Działanie rozkurczające flawonoidów lukrecji, głównie likwirytygeniny, łagodzi dolegliwości powodowane przez chorobę wrzodową. W badaniach in vivo likwirytygenina nie tylko działała spazmolitycznie, ale wpływała na motorykę żołądka i jelit w sposób zależny od dawki. W małych hamowała pasaż żołądkowo-jelitowy, w dużych przyspieszała.

Likwirytygenina wpływa także na kurczliwość innych narządów. W stopniu zależnym od dawki, rozkurczała izolowane macicę szczura oraz mięśnie gładkie tchawicy świnki morskiej. Wskazuje to na możliwość nowych zastosowań dla spazmolitycznego działania flawonoidów lukrecji.

Glabrydyna i glabren, izolowane z surowca, hamowały wzrost Helicobacter pylori, bakterii powodującej uszkodzenie śluzówki żołądka, zapobiegając powstawaniu owrzodzeń.

Działanie przeciwzapalne korzenia lukrecji to efekt wielu mechanizmów, w których biorą udział różne związki. Najistotniejszym jest zwiększanie poziomu glikokortykoidów, głównie kortyzolu, w wyniku hamowania aktywności enzymów dezaktywujących te związki. Inny mechanizm to hamowanie wytwarzania przez makrofagi myszy stymulowane endotoksyną LPS prozapalnie działających cytokin i prostaglandyny E2. Działanie przeciwzapalne korzenia lukrecji to także efekt hamowania aktywności oksygenazy i lipooksygenazy, zmniejszającego w mysich makrofagach i ludzkich neutrofilach syntezę mediatorów stanu zapalnego. Wyciąg z surowca i glabrydyna zmniejszały powstawanie prostaglandyny E2 oraz tromboksanu na szlaku oksygenazy i leukotrienu na szlaku lipooksygenazy. Izolikwirytygenina hamowała tylko aktywność lipooksygenazy, glicyryzyna nie wpływała na aktywność żadnego enzymu.

W chorobach układu oddechowego

Saponiny korzeni lukrecji, stosowane w chorobach układu oddechowego, zwiększają wydzielanie śluzu, łagodzą podrażnienia gardła i krtani, przynosząc ulgę w suchym kaszlu. Zmniejszają napięcie powierzchniowe w pęcherzykach płucnych przez obniżenie lepkości śluzu, co przy zwiększonej sekrecji ułatwia odkrztuszanie. Frakcja polisacharydowa, izolowana z korzeni lukrecji, podawana świnkom morskim, zmniejszała liczbę ataków kaszlu indukowanych przez kwas cytrynowy, w stopniu silniejszym niż kodeina.

Przeciw patogenom

W starożytnych manuskryptach Chin, Indii i Grecji zalecano stosowanie lukrecji w leczeniu chorób, o których obecnie wiadomo, że są wywoływane przez wirusy.

Stwierdzono, że wyciągi z korzeni lukrecji hamują replikację wirusów powodujących infekcje układu oddechowego, koronawirusów wywołujących tzw. syndrom SARS, wirusów zapalenia wątroby typu B, wirusów Epstein-Barr i HIV-1 oraz pęcherzykowatego zapalenia jamy ustnej. Wyciąg z korzeni lukrecji, podawany zwierzętom jako premedykacja, zmniejszał śmiertelność w zakażeniu wirusem Herpes i wirusem grypy A. Związki czynne korzeni lukrecji działają także przeciw bakteriom chorobotwórczym. Wyciąg wodno-etanolowy z surowca hamował wzrost bakterii E. coli, B. subtilis, E. aerogenes, K. pneumonieS. aureus. Glabrydyna przeciwdziałała wzrostowi szczepów H(937)Ra i H(937)Rv Mycobacterium tuberculosis. Glabrydyna i kwas 18ß glicerytynowy skutecznie hamowały namnażanie Candida albicans.

Hepatoprotekcja

Wiele badań udowodniło ochronny wpływ związków czynnych korzeni lukrecji na komórki wątroby. W hodowli szczurzych hepatycytów glicyryzyna i jej pochodne działały przeciw wolnym rodnikom i hamowały peroksydację lipidów indukowaną przez CCl4. Kwas glicyretynowy silniej niż inne związki przeciwdziałał negatywnym efektom działania CCl4. Glicyryzyna zmniejszała oksydatywne uszkodzenia powodowane przez nadtlenek tetrabutylu, indukujący apoptozę i śmierć komórek wątroby.

W badaniach na myszach główna saponina surowca zmniejszała toksyczne działanie CCl4, obniżając poziom aminotransferazy asparaginianowej i dehydrogenazy mleczanowej – enzymów, których zwiększone uwalnianie świadczy o uszkodzeniu wątroby. Podawanie glicyryzyny myszom, które przez wiele miesięcy piły wodę z dodatkiem 10% etanolu, chroniło zwierzęta przed powstaniem zmian, typowych dla tak długiej ekspozycji na działanie alkoholu.

Lukrecja i pamięć

Badania prowadzone w ostatnim 10-leciu wskazują na nowe możliwości stosowania lukrecji. Stwierdzono, że wyciągi z Glycyrrhizae radix i flawonoidy surowca zwiększały możliwości poznawcze i pamięć zwierząt doświadczalnych. Wodny wyciąg, podawany szczurom przez 1 do 4 tygodni, poprawiał pamięć przestrzenną zwierząt, zmniejszał okres utajenia dla poszukiwania drogi ucieczki i zmniejszał dystans konieczny do osiągnięcia platformy w labiryncie wodnym. Glabrydyna podawana myszom poprawiała pamięć i zdolność uczenia się oraz pamięć długoterminową. Hamując aktywność cholinoesterazy w mózgu zwierząt doświadczalnych, zwiększała poziomu acetylocholiny, w efekcie możliwości poznawcze. 2,2´,4´-trihydroksychalkon izolowany z Glicyrrhizae radix hamował aktywność proteazy lizozomalnej, biorącej udział w syntezie białka amyloidowego ß, głównego składnika tarczek amyloidowych, powstających w procesie degeneracji mózgu w chorobie Alzheimera.

Przeciw otyłości

Wyciąg olejowy, zawierający flawonoidy lukrecji, u otyłych myszy z doświadczalną cukrzycą zmniejszał odkładanie się tłuszczu w jamie brzusznej i poziom glukozy. Może to zapobiegać syndromowi metabolicznemu. 2% dodatek flawonoidów lukrecji do wysokotłuszczowej karmy powodował znaczne obniżenie wagi tkanki tłuszczowej oraz poziomu triglicerydów. Jest to efekt wpływu na aktywność karboksylazy acetylo-Co i syntazy kwasów tłuszczowych, kontrolujących reakcje syntezy kwasów tłuszczowych oraz dehydrogenazy acetylo – CoA, kontrolującej utlenianie kwasów tłuszczowych w wątrobie.
Innym mechanizmem, zapobiegającym odkładaniu się tłuszczu, jest hamowanie aktywności lipazy trzustkowej i zmniejszenie przyswajania tłuszczów.

Badania kliniczne

W końcu ubiegłego wieku wykonano pięć badań klinicznych skuteczności preparatów z korzeni lukrecji – w terapii choroby wrzodowej. We wszystkich pracach leczenie okazało się efektywne, ale żadne z badań nie odpowiadało obowiązującym obecnie standardom. W roku 2012 opublikowano wyniki przeprowadzonych, zgodnie z GCP, badań standaryzowanego wyciągu z korzeni lukrecji, zawierającego związki flawonoidowe. Brało w nich udział 54 pacjentów z dyspepsją. Leczenie w znaczącym stopniu zmniejszyło nasilenie objawów dyspepsji, w porównaniu z grupą placebo. Preparat okazał się lekiem skutecznym, bezpiecznym i dobrze tolerowanym przez pacjentów.

Bezpieczeństwo stosowania

Glicyryzyna hamując aktywność dehydrogenazy 11ßhydroksysteroidowej, zmniejsza dezaktywację kortyzolu. Prowadzi to do wzrostu poziomu glikokortykoidów i może powodować pseudoaldosteronizm. Wysoki poziom tych hormonów powoduje zatrzymanie sodu, chlorków i wody, zwiększone wydalanie potasu i zmniejszenie diurezy, obrzęki, nadciśnienie oraz zaburzenia kurczliwości mięśni. Niebezpieczne działania występują tylko przy stosowaniu dużych dawek i znacznym przedłużaniu leczenia lub w przypadkach kumulacji glicyryzyny, przyjmowanej w różnych produktach spożywczych.

Na podstawie badań in vivo i obserwacji klinicznych przyjęto za całkowicie bezpieczną dawkę glicyryzyny od 0,015 do 0,229 mg na kilogram masy ciała dziennie. Ważnymi składnikami surowca są lipofilne flawonoidy. W badaniach klinicznych z udziałem zdrowych ochotników ustalono, że dawka do 1200 mg na dobę wyciągu olejowego z surowca jest całkowicie bezpieczna.

Tradycja i perspektywy

Rozwój metod badawczych i powszechne zainteresowanie naukowców roślinnymi surowcami leczniczymi daje obiecujące efekty. Doskonałym przykładem jest korzeń lukrecji, od tysięcy lat znany lek, przynoszący ulgę pacjentom z infekcjami układu oddechowego i chorobą wrzodową. Tradycyjne zastosowania w coraz większym stopniu znajdują uzasadnienie w wynikach badań, pozwalających na określenie, chociaż w części, mechanizmów aktywności leczniczej. Stosowanie różnych modeli doświadczalnych umożliwiło odkrycie nowych, ważnych właściwości farmakologicznych. Być może, dzięki tym odkryciom, lukrecja stanie się cennym lekiem w terapii chorób, będących poważnym i jak dotąd nierozwiązanym problemem: otyłości i choroby Alzheimera.

Piśmiennictwo: 
Ahn J., Lee H., Jang J., Kim S., Ha T. Anti-obesity effects of glabridin-rich supercritical carbon dioxide extract of licorice in high-fat-fed obese mice. Food and Chemical Toxicology 2013, 51; 439-45; Aoki F., Nakagawa K., Kitano M., Mae T. Clinical safety of licorice flavonoid oil (LFO) an pharmacokinetics of glabridin in healthy humans. J. Am. Coll. Nutr. 2007, 26(3); 209-18; Biriari R.B., Gupta S., Mohan C.G., Bhutani K.K. Antiobesity and lipid lowering effects of Glycyrrhiza chlcones: experimental and computational studies. Phytomedicine 2011, 18(8-9); 795- 801; Bruneton J. Pharmacognosy, phytochemistry medicinal plants. Lavoisier 1999, Paris, New York; Cassano N., Mantegazza R., Battaglini S., Loconsole F., Vena G.A. Adjuvant role of a new emollient cream in patients with palmar and/or plantar psoriasis: a pilot randomized open-label study. G. Ital. Dermatol Venerol. 2010, 145(6); 789-92; Celik M.M., Karakus A., Zeren C., Duru M., Al M. Licorice induced hypokalemia, edema, and thrombocytopenia. Hum. Exp. Toxicol. 2012, 31(12); 1295-98; Chu X., Wei M., Cao Q., Deng Y., Feng H., Deng X. Licochalcone a inhibits lipopolysaccharide-induced inflamatory response in vitro and in vivo. J. Agric. Food Chem. 2012, 18; 60(15); 3947-54; Chen G., Zhu L., Zhou Q., Chen H., Yang J. Isoliquiritigenin, a flavonoid from licorice, plays a dual role in regulating gastrointestinal motility in vitro and in vivo. Phytother. Res. 2009, 23(4); 498-506; Cui Y.M., Ao M., Li W., Yu L. Effect of glabridin from Glycyrrhiza glabra on learning an memory in mice. Planta Med. 2008,74; 377-80; European Medicines Agency: Assesment report on Glycyrrhiza glabra L. and/or Glycyrrhiza inflata Bat. and /or Glycyrrhiza uralensis Fisch., radix. 2012 HMPC; Fatima A., Gupta V.K., Negi A.S., Kumar J.K., Srivastava S., Darokar M.P., Khanuja S.P. Antifungal activity of Glycyrrhiza glabra extracts and its active constituent glabridin. Phytother. Res. 2009, 23(8); 1190-92; Fiore C., Eisenhut M., Krausse R., Ragnazzi E., Armanini D., Bielenberg J. Antiviral effects of Glycyrrhiza species. Phytother. Res. 2008, 22(2); 141-48; Gupta V.K., Fatima A., Faridi U., Negi A.S., Lugman S., Sisodia B.S., Saikia D., Darokar M.P., Khanuja S.P. Antimicrobial potential of Glycyrrhiza glabra roots. J. Ethnopharmacol. 2008, 116(2); 377-80; Honda K., Kamisoyama H., Tominaga Y., Yokota S., Hasegawa S. The molecular mechanism underlying the reduction in abdominal fat accumulation by licorice flavonoid oil in high fat diet - induced obese rats. Anim. Sci. J. 2009, 80(5); 562-69; Isbrucker R.A., Burdock G.A. Risk and safety assessment on the consumption of Licorice root (Glycyrrhiza sp.), its extract and power as a food ingredient, with emphasis on the pharmacology and toxicology of glycyrrhizin. Regulatory Toxicology and Pharmacology 2006, 46; 167-92; Kamisoyama H., Honda K., Tominaga Y., Yakota S., Hasegawa S. Investigation of the anti-obesity action of licorice flavonoid oil in diet-induced obese rats. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2008, 72(12); 3225-31; Liu B., Yang J., Wen Q., Li Y. Isoliquiritigenin, a flavonoid from licorice, relaxes guinea-pig tracheal smooth muscle in vitro and in vivo: role of cGMP/ PKG pathway. Eur. J. Pharmacol. 2008, 587(1-3); 257-86; Matławska I. Farmakognozja. AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, 2005; Monograph: Glycyrrhiza glabra. ????????????????Alterntive Medicine Review 2005, 10(3); 230-37; Mukheriee M., Bhaskaran N., Srinath R., Shivaprasad H.N., Allan J.J., Agarwal A. Anti-ulcer and antioxidant activity of Gut Gard. Indian J. Exp. Biol. 2010, 48(3); 269-74; Nakagawa K., Kishida H., Arai N., Mae T. Licorice flavonoids suppress abdominal fat accumulation and increase in blood glucose level in obese diabetic KK-A mice. Biol. Pharm. Bull. 2004, 27(11); 1775-78; Nassiri M., Hosseinzadeh H. Review of pharmacological effects of Glycyrrhiza glabra sp. and its bioactive compounds. Phytother. Res. 2008, 22; 709-24; Pellati D., Fiore C., Armanini D., Rassu M., Bertoloni G. In vitro effects of glycyrrhetinic acid on the growth of clinical isolates of Candida albicans. Phytother. Res. 2009, 23(4); 572-74; Rackova L., Jancinova V., Petrikova M., Stefek M., Ponayova N.B., Kavacova M. Mechanizm of anti-inflamatory action of liquirice extract and glycyrrhizin. Nat. Prod. Res. 2007, 21(14); 1234-41; Raveendra K.R., Jajachandra, Srinivasa V., Suhsma K.R., Agarval A. An extract of Glycyrrhiza glabra (GutGard) alleviates symptoms of functional dyspepsia: a randomized, double - blind, placebo-controlled study. Evidence - Based Complementary and Alternative Medicine 2012, Article ID 216970; Sharifzadeh M., Shamsa F., Karimfar M.H., Miri A.H., Ghotizadeh S., Salar F., Tabrizian K. A time course analysis of systematic administration of aqueous licorice extract on spatial memory retention in rats. Planta Med. 2008, 74(5); 485-90; Shibata S. A drug over the millennia: pharmacognosy, chemistry, and pharmacology of licorice. Yakugaku Zasshi 2000, 120(10); 849-62. Pub. Med. abstract PMID: 11082698; Tripathi M., Singh B.K., Kakkar P. Glycyrrhizic acid modulates t-BHP induced apoptosis in primary rat hepatocytes. Food Chem. Toxicol. 2009, 47(2); 339-47; Wittscher N., Faller G., Hensel A. Aqueous extracts and polysaccharides from liquorice roots (Glycyrrhiza glabra L.) inhibit adhesion of Helicobacter pylori to human gastric mucosa. J. Ethnopharmacol. 2009, 125(2); 218-23.

Autor

  • dr n. farm. Jadwiga Nartowska

    Dr n. farm. Jadwiga Nartowska wieloletni adiunkt w Katedrze Farmakognozji i Molekularnych Podstaw Fitoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Była członkini Polskiego Towarzystwa Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej, Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

    Pokaż wszystkie artykuły

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej