Bez kategoriiLawenda - nie tylko pachnidło

Lawenda – nie tylko pachnidło

Miły zapach lawendy towarzyszył ludziom od najdawniejszych czasów. W starożytnej Grecji i w Rzymie kwiaty lawendy były ulubionym dodatkiem do kąpieli, stąd jej nazwa: łacińskie lavo, lavare znaczy myć się, kąpać się.
W XVI wieku lawenda, jako ulubiony zapach królowej Elżbiety, córki Henryka VIII, stała się narodowym pachnidłem Anglików, a woda lawendowa lavender water znana jest od tamtych czasów na całym świecie.

Lawenda lekarska

Właściwości lecznicze lawendy wykorzystywano od dawna. Już w średniowieczu – gdy Arabowie wprowadzili do Europy sztukę destylacji olejków eterycznych z parą wodną – woda nasycona olejkiem, pozostająca po zakończeniu procesu, zalecana była przez św. Hildegardę z Bingen jako lek sedatywny. W czasach późniejszych takie samo wskazanie do stosowania pozostawił w swoich pismach Paracelsus. Jak głosi legenda, kaletnik z miasta Grasse we Francji uchronił się od zarazy, dzięki perfumowaniu swoich wyrobów olejkiem lawendowym.
W lecznictwie i w przemyśle kosmetycznym stosuje się kwiaty i otrzymywany z nich olejek z odmian gatunku Lavandula angustifolia Miller – lawendy wąskolistnej, zwanej też lawendą lekarską Lavandula officinalis Chaix. Gatunek należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), zwanej dawniej wargowymi (Labiatae). W perfumerii bywa też używany surowiec z gatunku Lavandula latifolia (Lf) Medikus – lawenda szerokolistna. Oba gatunki pochodzą prawdopodobnie z Persji, przeniesione już w czasach starożytnych na tereny wokół Morza Śródziemnego, występują tam w stanie naturalnym w niskich górach regionu, ale uprawiane są w licznych krajach Europy. Lawenda to niewysoka krzewinka o silnym, aromatycznym zapachu, osiągająca 20-60 cm wysokości, o liściach siedzących, lancetowatych lub równowąskich, całobrzegich, silnie owłosionych. Kwiaty zebrane w kwiatostany w nibyokółkach, na szczycie nieulistnionego pędu, grzbieciste, dwuwargowe, drobne, do 8 mm długości, o kielichu niebieskim i koronie fioletowoniebieskiej lub szarobrunatnej.
W lecznictwie stosowane są kwiaty lawendy Lavandulae flos i destylowany z tego surowca olejek Lavandulae aetheroleum.
Surowiec stanowią kwiaty lawendy, niecałkowicie rozwinięte, wysuszone w cieniu i w przewiewie lub w suszarni, w temperaturze nie wyższej niż 35°C. Olejek lawendowy otrzymywany jest z kwiatów lawendy, w procesie destylacji z parą wodną.

Kwiaty lawendy

zawierają około 3% olejku, z głównymi składnikami: monoterpenowymi alkoholami linalolem (do 30%) i octanem linalolu (do 60%), występują też limonen, ß-ocymen, 1,8-cyneol (eukaliptol), kamfora, ?-terpineol, borneol, tlenek kariofilenu oraz pochodne nieterpenowe, związki alifatyczne 3-octanon, 3-octanol i 1-okten- 3-octan; około 12% kwasy fenolowe: rozmarynowy i jego pochodne, tzw. garbniki Labiatae; triterpeny kwas ursolowy i oleanolowy; kumaryny umbeliferon i herniaryna; flawonoidysterole.
Kwiaty lawendy i olejek lawendowy wykazują różnorodne właściwości farmakologiczne i od wieków stosowane są jako leki uspokajająceułatwiające zasypianie oraz spazmolityczne w dolegliwościach jelitowych i zaburzeniach trawienia.
Olejek lawendowy jest szeroko wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym do wyrobu perfum, wód kolońskich i do nadawania zapachu wielu produktom kosmetycznym. Obszerne badania właściwości farmakologicznych dotyczą głównie olejku lawendowego, mniej kwiatów lawendy.

Wpływ na OUN

Długa historia tradycyjnego stosowania lawendy jako środka anksjolitycznego, sedatywnego i uspokajającego znalazła potwierdzenie w wynikach licznych badań na zwierzętach i badań klinicznych.
Mechanizm tego działania nie jest w pełni wyjaśniony, ale w badaniach z udziałem zwierząt uzyskano wyniki wskazujące, że ta aktywność może wynikać z wpływu linalolu na receptory GABA-A, powodującego hamowanie aktywności neuronów, podobnie jak w przypadku benzodiazepin. Może też być zależna od hamowania przez linalol uwalniania acetylocholiny i zmieniania w ten sposób funkcjonowania kanałów jonowych w komórkach neuronów.
Oceniano działanie sedatywne i anksjolityczne wyciągów z kwiatów lawendy i olejku lawendowego w licznych testach farmakologicznych, stosując badane preparaty per os i w postaci inhalacji. Działanie sedatywne olejku podawanego myszom wykazano w testach gorącej płytki, labiryntu i przedłużania snu po barbituranach. Inhalacje olejkiem lawendowym i jego głównymi składnikami, linalolem i octanem linalolu, powodowały zmniejszenie ruchliwości myszy w stopniu zależnym od czasu inhalacji. Po wstrzyknięciu zwierzętom kofeiny obserwowano ich zwiększoną aktywność, redukowaną do prawie normalnej przez inhalacje ze stosowanych substancji.
Podawanie myszom wyciągu metanolowego z kwiatów lawendy per os powodowało sedację i działało nasennie w stopniu porównywalnym z diazepamem, podobnie działał wyciąg wodny. Jednorazowe inhalacje olejkiem lawendowym u gerbili (suwaków) zmniejszało uczucie lęku, obserwowane w teście labiryntu. Podobne wyniki uzyskano po 7 kolejnych dniach inhalacji u szczurów, w teście labiryntu, oraz stwierdzono działanie przeciwdepresyjne w teście forsownego pływania.
W modelu padaczki, wywołanym u myszy przez wstrzyknięcie nikotyny, obserwowano hamowanie drgawek przez wyciąg wodno-alkoholowy z kwiatów lawendy, w stopniu zbliżonym do diazepamu. Najsilniejsze działanie obserwowano 30-60 minut po podaniu. Ta właściwość lawendy może się okazać ważna w terapii epilepsji – choroby, na którą cierpi prawie 1% ludzi, a do leczenia której brak jest bezpiecznych leków naturalnych.

Równie ciekawe wyniki wpływu na OUN wykazano w dwóch pracach, które ukazały się w latach 2011 i 2012. Wyciąg wodny z kwiatów lawendy u szczurów, ze sztucznie wywołanym modelem choroby Alzheimera, zmniejszał deficyt pamięci przestrzennej, znacznie skracając czas poszukiwania platformy w teście labiryntu wodnego. Także stosowanie wielokrotnych inhalacji z olejku zmniejszało deficyt pamięci przestrzennej u szczurów z demencją, spowodowaną wstrzyknięciem skopolaminy. Badania kliniczne wpływu lawendy na OUN dotyczyły działania uspokajającego, przeciwdepresyjnego i przeciwlękowego.

W porównaniu skuteczności lawendy i imipraminy w łagodzeniu słabej i średnio nasilonej depresji wykazano, że nalewka z kwiatów lawendy działa słabiej przeciwdepresyjnie niż imipramina, ale połączenie imipraminy z preparatem z lawendy okazało się skuteczniejsze niż sama imipramina.
Efekt uspokajający u osób z demencją obserwowano, stosując u wiekowych Chińczyków i starszych pacjentów z Nowej Zelandii inhalacje z olejku lawendowego. Pobudzenie zachowania, agresja i krzyki były wyraźnie łagodzone w wyniku stosowanego leczenia. Obszerna metaanaliza z roku 2012 obejmuje 15 wybranych prac klinicznych, dotyczących działania anksjolitycznego lawendy. Tylko jedna z tych prac, w której stosowano codzienną 10-minutową kąpiel z dodatkiem olejku lawendowego przez 14 dni, dała wynik negatywny. Pozostałe, w których stosowano olejek głównie w postaci inhalacji lub doustnie w kapsułkach, wykazały działanie zmniejszające stres i lęk pacjentów w różnych sytuacjach życiowych. W niektórych pracach pozytywny efekt obserwowano tylko w przypadkach lęku o niewielkim nasileniu. Badania wykonane w latach 2008-11 dotyczyły m.in. pacjentów w poczekalni u dentysty, czekających na operację w sali przedoperacyjnej, uczniów w klasie przed egzaminem. We wszystkich przypadkach inhalacje z olejku lawendowego dawały pozytywny efekt. W jednej z prac, poza oceną stanu klinicznego ochotników, oznaczano także w ślinie poziom tzw. markerów stresu kortyzolu i chromograniny A. Poziom kortyzolu w grupie poddanej inhalacji olejkiem lawendowym i w grupie placebo nie różnił się, natomiast poziom chromograniny A w grupie badanej był zdecydowanie niższy niż w grupie placebo.

Tradycja i nauka

Tradycyjne stosowanie lawendy jako leku przeciwskurczowego znalazło uzasadnienie w wynikach badań na zwierzętach.
Mechanizm spazmolitycznego działania lawendy zależy prawdopodobnie od wpływu związków czynnych surowca na poziom wewnątrzkomórkowego c-AMP. W badaniach wpływu rozkurczającego stosowano izolowane jelito cienkie świnki morskiej i macicę szczura, pobudzane do skurczu przez acetylocholinę, histaminę, noradrenalinę lub przez elektryczną stymulację. Olejek lawendowy hamował skurcze izolowanego jelita o 50%. Czysty linalol dawał podobny efekt. Wyciąg z liści lawendy, frakcja polifenoli tego wyciągu i olejek w stosowanych testach działały przeciwzapalnie i znieczulająco. Olejek w dawce 200 mg/kg hamował obrzęk łapy szczura w teście karageninowym. Olejek i frakcja polifenoli wyciągu z liści lawendy w istotnym stopniu zmniejszały liczbę skrętów myszy po zastrzyku z kwasu octowego, a więc zmniejszały odczuwanie bólu. Olejek eteryczny, octan linalolu i linalol, stosowane miejscowo, działały znieczulająco w stopniu zależnym od dawki, zmniejszając liczbę skurczów izolowanych fragmentów przepony szczura, stymulowanych elektrycznie oraz powodowały, także w stopniu zależnym od dawki, zwiększenie liczby stymulacji koniecznych do powodowania odruchu mrugania w teście spojówkowym u królików.

Działanie przeciwbólowe olejku lawendowego okazało się skuteczne w łagodzeniu dolegliwości menstruacyjnych. Wykazano to w dwóch badaniach klinicznych, w których leki stosowano miejscowo, masując brzuch. W pierwszej pracy stosowano do masażu dwie krople olejku lawendowego, rozpuszczonego w oleju migdałowym, w drugim maść zawierającą 3% mieszaniny olejków lawendowego, szałwiowego i majerankowego – w proporcjach 2:1:1. W obu badaniach wykazano skuteczność leczenia, znacznie zmniejszającego nasilenie dolegliwości i czas ich trwania.

Przeciw patogenom

Olejek lawendowy w wielu pracach wykazał zdolność hamowania rozwoju szczepów bakterii chorobotwórczych, np. Escherichia coli, Bacillus subtilis, Candida albicans i Staphylococcus aureus. W pracy porównującej hamowanie wzrostu przez olejek tymiankowy i lawendowy 30 klinicznych szczepów Escherichia coli, izolowanych od pacjentów, oba olejki wykazały aktywność, hamując wzrost szczepów opornych na działanie leków, ale olejek lawendowy działał słabiej niż tymiankowy. W porównaniu aktywności olejków z roślin leczniczych, stosowanych w żywieniu, i ich głównych składników przeciw szczepom bakterii patogennych dla człowieka – olejek lawendowy w porównaniu z innymi działał dość słabo. Badania porównawcze hamowania wzrostu C. albicans przez olejki tymiankowy, lawendowy i rozmarynowy nie wykazały dużej siły działania olejku z lawendy.
Ocena hamowania wzrostu Helicobacter pylori przez wyciągi metanolowe z kwiatów lawendy, gałki muszkatołowej, kłączy imbiru, także wskazywała na dość słabą aktywność wyciągu z lawendy.

Poprawa odporności

W badaniach przeprowadzonych w Polsce przez prof. Ewę Skopińską-Różewską stwierdzono silne działanie przeciwbakteryjne olejku lawendowego i olejku z drzewa herbacianego, hamujących wzrost bakterii Gram(+) i Gram(-) oraz stymulujących procesy odporności komórkowej i humoralnej. U myszy, po zastosowaniu 5-dniowych inhalacji olejkiem lawendowym, obserwowano zwiększoną produkcję przeciwciał oraz aktywność granulocytów.
Badanie kliniczne z udziałem kilku chorych z przewlekłym zapaleniem oskrzeli wykazało, że inhalacje z olejku lawendowego dały poprawę stanu klinicznego i negatywny posiew plwociny oraz istotną poprawę odporności. Pacjenci chorujący zwykle na infekcje dróg oddechowych, 4 do 5 razy rocznie, nie zachorowali ani razu w ciągu rocznego okresu obserwacji.

Wciąż niedoceniana

Lawenda znana jest głównie jako źródło pięknego zapachu. Jest zbyt rzadko stosowanym tradycyjnym lekiem uspokajającym i spazmolitycznym. Posiada właściwości, które szerzej wykorzystywane mogą pomagać pacjentom przetrwać stresujące sytuacje. Wyniki niektórych badań wskazują też na celowość poszukiwania nowych możliwości stosowania lawendy w leczeniu zaburzeń odporności, choroby Alzheimera i epilepsji, ograniczających funkcjonowanie pacjentów. Do leczenia tych chorób brak ciągle skutecznych i bezpiecznych leków naturalnych.

Piśmiennictwo: 
Alnamer R., Alaoui K., Bouidia El H., Benjouad A., Cherrah Y. Sedative and hypnotic activites of methanolic and aqueous extract of Lavandula officinalis from Marocco. Advances in Pharmacological Sciences 2012/ID270824; Akhondzadeh S., Kashani L., Fotouhi A., Jarvandi H., Mobaseri M., Moin M., Khani M., Baghalian K., Taghizadeh M. Comparison of Lavandula angustifolia Mill. tincture and imipramine in the treatment of mild to moderate depression: a double- blind, randomized trial. Progress in Neuro-Psychofarmacology & Biological Psychiatry 2003/27, 123-27; Arzi A., Ahamehe M., Sarahroodi S. Effect of hydroalcoholic extract of Lavandula officinalis on nicotine- induced convulsion in mice. Pak. J. Biol. Sci. 2011/14(11), 634-40; Bruneton J. Pharmacognosy, phytochemistry medicinsal plants. Lavoisier - Paris, London 1999 ; Bradley B.F., Starkey N.J., Lea R.W. Anxiolytic effects of Lavandula angustifolia odour on the Mongolian gerbil elevated plus maze. J. of Ethnopharmacology 2006/111(3), 517-25; Buchbauer G., Jager W., Plank C. Aromatherapy: evidence for sedative effects of the essential oil of lavender after inhalation. Z. Naturforsch C. 1991/46(11- 12), 1067-72; Cavanagh H.M., Wilkinson J.M. Biological activites of lavender essentials oil. Phytother. Res. 2002/16(4), 301-08; Hajhashemi V.Ghannadi A., Sharif B. Anti-inflamatory and analgesic properties of the leaf extracts and essential oil of Lavandula angustifolia Mill. J. of Ethnopharmacology 2003/89, 67-71; Hamady G.B., Wendland S., Hamill F.A., Fabricant D., Dietz B.M., Chadwick L.R. In vitro susceptibility of Helicobacter pylori to botanical extracts used traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytother. Res. 2005/19(11), 988-91; Han S.H., Hur M.H., Buckle J., Choi J., Lee M.S. Effect of aromatherapy on symptoms of dysmenorrhea in college students: A randomized placebo-controlled clinical trial. J. Altern. Compement Med. 2006/12(6), 535-41; Hritcu L., Cioanca O., Hancianu M. Effects of lavender oil inhalation on improving scopolamine- induced spatial memory impairment in laboratory rats. Phytomedicine 2012/19(6), 529-34; Ghelardini C., Galeotti N., Salvatore G., Mazzanti G. Local anaesthetic activity of the essential oil of Lavandula angustifolia. Planta Med. 1999/65(8), 700-03; Giordani R., Regli P., Kaloustian J., Mikail C., Abou L., Portugal H. Antifungal effect of various essentialoils against Candida albicans. Potentation of antifungal action of amphotericin B by essential oils from Thymus vulgaris. Phytother. Res. 2004/18(12), 990-05; Guillemain J., Rousseau A., Delaveau P. Neurodepressive effects of the essential oil of Lavandula angustifolia Mill. Ann. Pharm. Fr. 1989/47(6), 337-43; Kashani M.S., Tavirani M.R., Talaei S.A., Salami M. Aqueous extract of lavender (Lavandula angustifolia) improves the spatial performance of a rat model of Alzheimer´s disease. Neurosci. Bull. 2011/27(2), 99-106; Kohlmünzer S. Farmakognozja. PZWL, Wwa 1998; Kubo I., Muroi H., Kubo A. Antibacterial activity of long -chain alkohols against Streptococcus mutans. J. Agric. Food Chem. 1993/41, 2447-50; Lis- Balchin M., Hart S. Studies on the mode action of the essentials oil of lavender (Lavandula angustifolia P. Miller). Phytother. Res. 1999/13(6), 540-02; Matławska I. Farmakognozja. AM w Poznaniu 2005; Muszyński J. Farmakognozja. PZWL, Wwa 1957; Ou M.C., Hsu T.F., Lin Y.I. Pain relief assessment by aromatic essential oil massage on outpatients with primary dysmenorrheal: A randomized, double-blind clinical trial. J. Obstet. Gynecological Res. 2012/38(5), 817- 22; Perry R., Terry R., Watson L.K., Ernst E. Is lavender an anxiolytic drug! A systematic review of randomized clinical trials. Phytomedicine 2012 - doi:10.1016/j.phymed.2012.02.013; Pleog E., Eppingstall B., O Conor D. The study protocol of a blinded randomised- controlled crossover trial of lavender oil a treatment of behavioural symptoms in dementia. BMC Geriatrics 10, 49; Robu S., Spac A., Cioanca O., Hancianu M., Stanescu U. Studies regarding chemical composition of lavender volatile oils. Rey Med. Cir. Soc. Med. Nat. 2011/115(2), 584-89; Setzer W.N. Essential oils and anxiolytic aromatherapy. Nat. Prod. Commun. 2009/4(9), 1305- 16; Sienkiwicz M., Kalemba D., Wasiela M. Sensitivity assessment of thyme and lavender Essentials ols agains clinical strains of Escherichia coli for their resistance. Med. Dośw. Mikrobiol. 2011/63(3), 273-81; Skopińska-Różewska E. Immunotropowe i przeciwdrobnoustrojowe właściwości olejków eterycznych. Terapia 2001/3, z. 2:105; Soković M., Glamoclija J., Marin P.D., Brkić D., van Griensven L.J. Antibacterial effects of the essential oils of commonly consumed medicinal herbs using an in vitro model. Molecules 2011/15(11), 7532-46.

Autor

  • dr n. farm. Jadwiga Nartowska

    Dr n. farm. Jadwiga Nartowska wieloletni adiunkt w Katedrze Farmakognozji i Molekularnych Podstaw Fitoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Była członkini Polskiego Towarzystwa Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej, Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

    Pokaż wszystkie artykuły

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej