Występuje w Europie południowo-wschodniej, na Kaukazie, w Azji Mniejszej, jego formy zdziczałe można spotkać w wielu krajach śródziemnomorskich i w Afryce Płn. W Polsce uprawa jest możliwa, ale udaje się głównie na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim, gdzie zimy są łagodniejsze. Drzewo nie toleruje niskiej temperatury. Spotykany w ogrodach botanicznych, w parkach i w przydomowych ogrodach. Może być traktowany jako roślina ozdobna lub użytkowa, ze względu na jadalne, cenione owoce. Od wielu lat rośnie m.in. w ogrodzie botanicznym we Wrocławiu.
Kasztan jadalny Castanea sativa Mill.
jest drzewem długowiecznym, rosnącym kilkaset lat. Nieliczne egzemplarze dożywają nawet tysiąca lat! Ze względu na owoce, gatunek był uprawiany już w starożytności. Obecnie wyhodowano liczne szlachetne odmiany, zwane maronami, o dużych, smacznych owocach.
Owocem
kasztana jadalnego są spłaszczone brązowe orzechy długości do 3 cm w średnicy, gęsto pokryte ostrymi i rozgałęzionymi kolcami. Kolczasta okrywa może sięgać nawet do 10 cm w średnicy. Owoce dojrzewają w październiku i w listopadzie, dojrzałe okrywy pękają i rozpadają się na 4 części.
Liście dekoracyjne, ciemnozielone, blaszka liściowa do 25 cm długości, ząbkowana, w okresie jesiennym przebarwia się na żółto. Dekoracyjne kwitnienie przypada na czerwiec i lipiec.
W Polsce
kasztany jadalne nie należą do popularnych przysmaków. Nie zawsze tak było. W XIX w. Lucyna Ćwierczakiewiczowa, słynna autorka książek kucharskich, podawała przepisy z wykorzystaniem kasztanów, popularyzowała je jako przysmak Maria Disslowa. Przed wojną kasztany były u nas popularne, nazywano je marronami. Francuskie marron oznacza odmianę kasztana jadalnego. Trudno dostać u nas dobre kasztany. Należy wybierać owoce o świecącej, niepopękanej i gładkiej łupinie. Każdy owoc należy wziąć do ręki i lekko nacisnąć. Jeśli wyczujemy pustą przestrzeń pod łupiną, to mamy do czynienia z psującym się owocem, który po obraniu może mieć widoczną pleśń lub przebarwienie. Świeży kasztan jadalny po upieczeniu i obraniu jest jednolity kolorystycznie i ma lekko słodkawy zapach, z wyczuwalną nutą wanilii.
Najlepsze kasztany
występują nad Morzem Śródziemnym, w Azji mniejszej i na Kaukazie. Sezon na nie rozpoczyna się jesienią. Owoc ma błyszczący, ciemnobrązowy kolor. Należy go przechowywać w suchych i szczelnych opakowaniach. Sekret tkwi w charakterystycznym smaku – mącznym, słodkawym, lekko orzechowym. Nie każdemu przypada do gustu, ale trudno powstrzymać się przed spróbowaniem kolejnych owoców w coraz to nowych aranżacjach.
Przysmak św. Hildegardy
Kasztany jadalne ceniła św. Hildegarda, niemiecka mniszka i uzdrowicielka. Pisała, że wszystko, co pochodzi z drzewa kasztanowca Maroni jest zdrowe, a owoc ten jest dobry przeciw każdej słabości, która powstaje w człowieku. Przy szwankującej wątrobie radziła, by 3 łyżki stołowe zgniecionego miąższu z kasztanów zmieszać ze 100 g miodu i jeść, a wątroba zostanie uzdrowiona. Owoce miały działać zbawiennie na śledzionę, miały leczyć białaczkę i dobrze wpływać na system nerwowy i pamięć. Także w schorzeniach układu oddechowego, stwardnieniu piersi i zalegającym w nich mleku u kobiet karmiących. Współczesne lecznictwo używa najczęściej liści i kory kasztana jadalnego.
Tradycyjna chińska medycyna
uważa kasztany jadalne za ważne źródło ożywczej energii. Ze względu na kształt nazywane są owocami nerek i rzeczywiście odbudowują energię nerek. Owoce pomagają wzmacniać odporność i przeciwdziałać infekcjom, są wskazane przy zwalczaniu chorób serca i krążenia, zmniejszają kruchość naczyń krwionośnych, działają przeciwzapalnie. Świeżymi wyciągami z niedojrzałych owoców leczy się zakrzepy i zastoje żylne, nadmierną przepuszczalność naczyń, są stosowane w stanach zapalnych i nieżytach żołądka, wpływają dodatnio na perystaltykę jelit. Spożywa się je w celu wzmocnienia kości i stawów. Zaleca się spożywanie kasztanów w okresach stresu i przemęczenia.
Dziś ekskluzywny…
Owoce mają słodkawy smak i mogą być spożywane w różnej formie, na surowo i po przetworzeniu. Są dziś uznawane za jeden z ekskluzywnych dodatków do dań i deserów w kuchni europejskiej. To raczej paradoksalne, ponieważ w krajach, gdzie rosną, stanowiły kiedyś podstawę wyżywienia ludzi… ubogich, zwłaszcza na przednówku. Należały do podstawowych produktów spożywczych, tak jak dziś ziemniaki. Podczas wojen ludzie ratowali się przed głodem owocami kasztanów, liśćmi karmiono trzodę i drób, a łupin używano na podpałkę lub robiono z nich napar do picia. Pieczone kasztany były też wykorzystywane jako substytut kawy.
Z suszonych kasztanów wytwarzano od wieków mączkę, z której wypiekano chleb. Z mąki kasztanowej do dziś smaży się racuchy, placki, wypieka ciasta i przyrządza desery. Z ugotowanej na gęsto w mleku lub wodzie, uzyskuje się polentę – popularną potrawę włoską. Na Węgrzech i Słowacji z kasztanów wyrabia się masę gotową do bezpośredniego spożycia bądź dodawaną do słodkich wypieków i mięs. W Niemczech wytwarza się z nich zupę kasztanową.
Owoce – gotowane, pieczone lub prażone – mają dużą wartość odżywczą. Gotować należy w wodzie około 20’, do momentu, gdy skorupka pęknie. Prażone przyrządzamy na patelni pod przykryciem przez około 10’, pieczone przygotowujemy w piekarniku do momentu, aż pęknie skorupka. Gorące kasztany są dobrze przyswajalne przez organizm.
Prażone
Kasztany myjemy w ciepłej wodzie i wycieramy do sucha. Każdy owoc należy naciąć nożem w górnej części i ułożyć nacięciem w dół w garnku lub na patelni. Tak przygotowane, delikatnie zalewamy wrzątkiem. Gotujemy przez 15’. Następnie odcedzamy, studzimy i przekładamy na blachę. Pieczemy w temperaturze 220°C przez 15’.
Popularny jest miód kasztanowy, o silnym, ostrym zapachu i gorzkim smaku. Jest zasobny w związki mineralne. Zaleca się go osobom anemicznym, przemęczonym i pragnącym przybrać na wadze.
Kasztan krzepi
W owocach kasztana jadalnego występuje sacharoza, kwas cytrynowy, jabłkowy, lecytyna, magnez, żelazo i potas. Owoce są źródłem witamin B1, B2, E, K i C, są zasobne w skrobię i błonnik pokarmowy, białka i tłuszcze (aż 2/3 to tłuszcze nienasycone, wskazane przy zwalczaniu chorób serca i krążenia). W skład surowych owoców kasztanowca wchodzi około 50% skrobi; 2,34% błonnika; 5,58% białka; 5,39% tłuszczów; 2,14% popiołu.
Warto wykorzystać właściwości lecznicze owoców, polecanych zwłaszcza w okresach stresu i przemęczenia. Owoce są pozbawione glutenu i mogą być spożywane przez chorujących na celiakię. Są kaloryczne, zawierają około 180 kcal na 100 g. Ta porcja zawiera jednak tyle samo witaminy C, co 100 g cytryny. W nasionach znajdują się liczne związki o właściwościach leczniczych, w tym kumaryny, saponiny (escyna i eskulina), fenolokwasy, flawonoidy i garbniki.
W kosmetyce
wyciągi z kasztanów mają zastosowanie w produkcji kremów, maseczek kosmetycznych i odżywek do włosów. Skórki z owoców i liście są składnikami szamponów koloryzujących włosy na złotawy kolor, kwiaty stosuje się do aromatyzowania. Mielona skórka ma właściwości tonizujące.
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
