Badania i NaukaImmunotropowe działanie jeżówek

Immunotropowe działanie jeżówek

Układ odpornościowy rozwinął się po to by chronić nasz organizm przed patogenami. Jego działanie zależy od rodzaju patogenu, a przede wszystkim od tego czy jest to patogen żyjący wewnątrzkomórkowo jak na przykład wirusy, które zakażają poszczególne komórki, czy jest to patogen żyjący zewnątrzkomórkowo np. bakterie, grzyby żyjące i rozmnażające się w tkankach oraz w jamach ciała.

Układ odpornościowy

jest skomplikowaną strukturą, która do walki z czynnikami szkodliwymi uruchomia zarówno  mechanizmy odporności wrodzonej jak i nabytej lub mechanizmy odporności wrodzonej jak i mechanizmy odporności nabytej. Skuteczna obrona jest możliwa dzięki ścisłej komunikacji pomiędzy obydwoma rodzajami odpowiedzi odpornościowej.

Szczególnie ważne jest znaczenie błon śluzowych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Struktury te związane są z tak zwanym układem MALT czyli tkanką limfatyczną towarzyszącą błonom śluzowym. Śluzówka przewodu pokarmowego i śluzówka układu oddechowego są głównym miejscem kontaktu organizmu ze środowiskiem zewnętrznym i stanowią główną drogę penetracji czynników zakaźnych i potencjalnie szkodliwych do organizmu. Dzięki wykształceniu nieswoistych i swoistych mechanizmów obronnych błon śluzowych pełnią one znaczącą rolę w obronie organizmu.

Jest wiele czynników wpływających na funkcje układu odpornościowego. Wiele z nich może osłabiać jego działanie. Należą do nich między innymi czynniki takie jak: stres, uraz operacyjny, choroba nowotworowa, inne wyniszczające choroby a także choroby przewodu pokarmowego, które mogą prowadzić do niedożywienia podobnie jak stosowanie diet eliminacyjnych, choroby metaboliczne, cukrzyca, marskość wątroby, niewydolność nerek. Do osłabienia odporności prowadzi także stosowanie przez człowieka leków takich jak: antybiotyki, leki immunosupresyjne i steroidy.

Odporność mogą osłabiać również niehigieniczne zachowania zdrowotne związane z zaburzeniami odżywiania, przemęczenie fizyczne, przemęczenie psychiczne oraz używki w nadmiarze (kawa, alkohol). Także zanieczyszczenia środowiska mogą prowadzić do osłabienia odporności.

W miesiącach zimowych głównymi czynnikami infekcyjnymi są wirusy grypy, paragrypy, a także koronawirusy; wiosną i jesienią są to: rhinowirusy, adenowirusy, wirusy herpes i wirus Epsteina-Barra (EBV).

Wśród zakażeń bakteryjnych dominują zakażenia wywołane przez paciorkowce beta hemolizujące typu A takie jak Streptococcus pneumoniae, które są przyczyną od 5 do 30% zakażeń zarówno u dorosłych jak u dzieci.

Zapalenie błony śluzowej gardła i górnych dróg oddechowych jest, zwłaszcza w okresach jesienno-zimowych, bardzo częstą przyczyną zgłaszania się pacjentów do lekarzy pierwszego kontaktu czy do laryngologów. Choroba często obejmuje obszar migdałków podniebiennych, zatok nosa, krtani i, ze względu na czas jej trwania, można ją podzielić na zapalenia przebiegające przewlekle oraz zapalenia ostre. Ostre zapalenia najczęściej są efektem zakażenia wirusowego. Objawy tego zakażenia to: wyciek wydzieliny z nosa (śluzowej lub ropnej), uczucie zatkanego nosa, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, suchy lub mokry kaszel, zaburzenia węchu, smaku, ból głowy, uczucie rozpierania w okolicy zatok; pojawia się gorączka, stan podgorączkowy, dreszcze, zaczerwienienie, obrzęk błony śluzowej nosa, tkliwość uciskania zatok, bóle mięśniowo-stawowe, zmęczenie.

Bardzo trudno zróżnicować jest, po tych objawach, jaki czynnik chorobotwórczy spowodował infekcję, zwłaszcza iż ani barwa wydzieliny, ani gorączka nie różnicują etiologii. Istnieją różne skale i schematy diagnostyczne pomagające w rozpoznaniu czy mamy do czynienia z etiologią wirusową czy bakteryjną. W diagnostyce stosuje się także tak zwane szybkie testy antygenowe, pozwalające w kilka minut uzyskać odpowiedź z jakim patogenem mamy do czynienia. Takie testy są dostępne dla diagnostyki bakterii streptococcus, RSV wirusów i wirusów grypy (ostatnio też SARS-Cov-2).

Mechanizm zakażenia wirusowego, bez względu na jego rodzaj, w każdym przypadku jest podobny. Wirus wnika do komórki nabłonka górnych dróg oddechowych, w których dochodzi do jego replikacji; tworzy się obszar lokalnego, miejscowego zapalenia. W obszarze tym dochodzi do poszerzenia naczyń krwionośnych, obrzęku tkanki, zwiększenia wytwarzania wydzieliny, miejscowego uszkodzenia i zniszczenia nabłonka nasilonej sekrecji gruczołów błony śluzowej. Okres wylęgania jest krótki – od jednego do czterech dni. Największa zakaźność to pierwsze 3 dni choroby; wydalanie wirusa może jednak trwać nawet do 2 tygodni od ustąpienia ostrych objawów. Bardzo niebezpieczna jest też postać bezobjawowa choroby.

Jako, że ostre zapalenie nosa gardła może być chorobą znacznie upośledzającą codzienne funkcjonowanie i obniżającą jakość życia, co najmniej przez kilka dni, dlatego bardzo istotne jest by u każdego chorego zastosować zarówno leczenie miejscowe, objawowe jak i leczenie ogólne przeciw-infekcyjne. W sytuacjach infekcji bakteryjnych często sięga się po antybiotyki, o których wiadomo, że mogą osłabiać odporność. W terapii stosuje się też środki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne działające ogólnoustrojowo oraz preparaty działające miejscowo.

Nowym kierunkiem działania

jest działanie wpływające na poprawę funkcji układu odpornościowego zwiększające odpowiedź przeciwwirusową, leczenie które zmniejsza przekrwienie. Stosowanie izotonicznych bądź hipertonicznych roztworów NaCl, NLPZ (paracetamolu, ibuprofenu), nawadnianie pacjenta bądź (w niektórych przypadkach) leczenie specjalistyczne – jak to ma miejsce w zakażeniu wirusem SARS Cov-2, nie będzie skuteczne przyczynowo, jeśli nie dodamy do niego leczenia immunomodulacyjnego. W leczeniu tym wykorzystuje się między innymi preparaty będące wyciągami z jeżówki purpurowej takie jak np. Echinerba (Labofarm).

Zaletą klasycznego leczenia jest szybki pierwszy efekt działania, ale zdecydowaną wadą takiego postępowania jest działanie jedynie objawowe. Aby więc poprawić odpowiedź przeciwwirusową należy zastosować leki bądź substancje, które wpływają na poprawę funkcji układu odpornościowego.

Immunomodulacja

to działanie na układ odpornościowy w sposób stymulujący jego funkcje, zwane immunostymulacją, bądź działanie – zwane immunosupresją czyli leczenie wpływające na zahamowanie nadmiernej aktywności układu odpornościowego. Immunomodulatorem natomiast nazywamy taką substancję, która w zależności od dawki i/lub stanu wyjściowego układu odpornościowego może stymulować lub hamować aktywność jego komórek. Dzieje się tak dlatego, że układ odpornościowy to struktura wzajemnych sprzężeń zwrotnych, w której, w odpowiedzi na zbyt długą i masywną stymulację, rozwijają się mechanizmy supresyjne, prowadzące do wygaszenia odpowiedzi immunologicznej.

Szczególnie obiecującym kierunkiem badań w immunologii są badania nad fitoimmunomodulatorami, o udowodnionym wcześniej działaniu profilaktycznym i terapeutycznym w infekcjach wirusowych. Do substancji o właściwościach immunomodulacyjnych należą, dostępne obecnie na rynku, wyciągi z takich roślin jak: jeżówka purpurowa, aloes, aronia, rhodiola, drzewo herbaciane, lawenda, mangostan czy wiele innych. Preparaty te badaliśmy w poprzednich latach wykazując ich działanie przeciw infekcyjne w tym przeciwwirusowe. Na szczególną uwagę zasługują preparaty pochodzące z jeżówki purpurowej gdyż ich działanie jest wielokierunkowe.

Ziołowy immunomodulator to substancja, która stymuluje lub hamuje działanie układu odpornościowego, wpływając zarówno na wrodzoną jak i nabytą odpowiedź immunologiczną. Znanych jest ponad 200 000 rodzajów produktów naturalnych przeznaczonych do użytku przez ludzi. Modulacja układu odpornościowego przez różne roślinne produkty lecznicze jest więc obecnie przedmiotem badań naukowych na całym świecie. Bardzo popularnym i ważnym kierunkiem, w dzisiejszych czasach, jest ten zmierzający do stwierdzenia w jaki sposób naturalne związki zawarte w jeżówce mogą modulować rozmaite elementy odpowiedzi odpornościowej począwszy od działania komórek, poprzez wytwarzanie cytokin, interleukin, czynników wzrostowych, jak wpływ na produkcję przeciwciał, na zdolność prezentacji antygenu, syntezę wielu białek, aktywację szlaków układu dopełniacza, apoptozy, zmiatanie wolnych rodników tlenowych i inne jak działanie czynników transkrypcyjnych biorących udział w mechanizmie przekaźnictwa sygnału do jądra komórki.

Naturalne immunomodulatory to substancje, które wpływają na szereg białek komórkowych odpowiadających za walkę z infekcją. Aktywne związki roślinne to: glikozydy, flawonoidy, kumaryny, sapogeniny, alkaloidy, olejki lotne i terpenoidy, polisacharydy oraz inne.

Jeżówka

Echinacea, zwana także jeżówką lub jeżowcem amerykańskim, jest kilkuletnią byliną z rodziny złożonych, astrowatych, osiągającą w zależności od gatunku wysokość od 40 do 150 cm. Liście jeżówki mają kształt lancetowaty z całym brzegiem, mogą być pokryte drobnym ostrym meszkiem lub są szerokie i ząbkowane. Charakterystyczną cechą Echinacea jest wygląd jej kwiatu. Koszyczki kwiatowe złożone są z rurkowatych kwiatów osadzonych pojedynczo na szypułkach. Nazwa rodzaju pochodzi od greckiego słowa echinos co oznacza kolczysty owoc jeżowca lub morskiego jeża. Nazwa jeżówka nadana została roślinie przez niemieckiego botanika Konrada Moencha ze względu na kolczyste kujące łuski umieszczone na suchej główce nasiennej. Kwiaty jeżówek posiadają bowiem kuliste kolczaste dna oraz długie języczkowate płatki korony przypominające swym wyglądem jeża. Początkowo jeżówka znana była Indianom zamieszkującym tereny Ameryki Północnej. Skutecznie stosowali oni jeżówkę na wszystkie dolegliwości od chorób skóry począwszy a na schorzeniach przewodu pokarmowego skończywszy.

Indianie podawali jeżówkę gorączkującym, cierpiącym na dolegliwości ze strony układu oddechowego i moczowego, stosowali ją także w chorobach zakaźnych i wszelkiego rodzaju infekcjach, także w chorobach wenerycznych, trudno gojących się ranach, podawali ją zwierzętom lecząc na przykład nosaciznę u koni. Stosowali jeżówkę jako lek przeciwbólowy i pobudzający. Zewnętrznie stosowali ją na skórę i błony śluzowe w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych oparzeń i miejscowych infekcji. Od Indian wiedzę o roślinie przejęli biali osadnicy, a z nimi jeżówka trafiła też do Europy.

Aktualnie surowców dla celów farmaceutycznych i leczniczych dostarczają 3 gatunki blisko spokrewnionych ze sobą jeżówek, które mają podobne właściwości terapeutyczne – j. Purpurowa (E. purpurea), j. Blada (E. palida) i j. Wąskolistna (E. angustifolia).

W XVIII i XIX wieku preparaty jeżówek stosowano w leczeniu chorób i infekcji wirusowych, bakteryjnych, w zakażeniach patogennymi pierwotniakami, grzybami. Leczono nią takie choroby jak: grypa, opryszczka, odra, ospa, półpasiec, różyczka, angina paciorkowcowa, kiła, błonica, szkarlatyna, a także malaria, infekcje górnych dróg oddechowych i zatok wywołane przez grzyby; stosowano też w takich chorobach jak kryptokokoza, czy nawet leczenie wścieklizny u zwierząt.

Do lecznictwa europejskiego jeżówki trafiły na przełomie XIX i XX wieku. Początkowo stosowane jako składniki leków homeopatycznych, później stały się powszechnie używanymi lekami, a w latach 30 XX wieku doktor Gerhard Madaus rozpoczął, na terenie Niemiec, hodowlę jeżówek na skalę przemysłową.

Dzisiaj dostępne są liczne preparaty immunostymulujące otrzymywane z korzeni i części naziemnych jeżówki purpurowej. Jednym z takich preparatów są tabletki firmy Labofarm o nazwie Echinerba.

Surowce używane do produkcji preparatów zawierają różne substancje czynne. Wiadomo, że w stymulacji funkcji układu odpornościowego bierze udział kilka grup substancji aktywnych, a efekt ich działania jest zwykle wypadkową ich aktywności.

W lecznictwie stosuje się wyciągi alkoholowe (w postaci kropli), maści oraz wyciągi wodne (w postaci syropu). Dostępne są także sproszkowane ekstrakty w formie tabletek (Echinerba). W świeżej jeżówce purpurowej znajdują się takie substancje jak: cukry, kwas cykoriowy, pochodne kwasu kawowego, flawonoidy, polisacharydy oraz inne związki.

Jeżówka jest też znana i stosowana głównie jako środek immunostymulujący oraz mający działanie regeneracyjne. Stwierdzono, że jej składniki powodują wzrost liczby leukocytów we krwi oraz nasilenie procesów fagocytozy makrofagów i granulocytów; wzrasta także liczba i aktywność limfocytów T-grasiczo-zależnych oraz komórek NK.

Do efektów działania substancji aktywnych w jeżówce należy zahamowanie działania takich enzymów jak hialuronidaza, powodujące wzmocnienie struktury błon komórkowych, kolagenu i proteoglikanów oraz utrudniające wnikanie chorobotwórczych mikroorganizmów w głąb tkanek. Działanie to jest skorelowane z większym wydzielaniem interferonów (INFs), co uodparnia organizm na infekcje wirusowe a także hamuje rozprzestrzenianie się wirusów i ich namnażanie. Zmniejsza się wydzielanie mediatorów stanu zapalnego jak histamina, prostaglandyny czy leukotrieny, dzięki czemu ujawnia się działanie przeciwzapalne i przeciwwysiękowe jeżówki.

Rośliny, w tym także jeżówka, stosowane w immunomodulacji posiadają zdolność do syntezy związków aromatycznych, z których większość to fenole i ich pochodne. Mają one działanie antyseptyczne bakteriobójcze i dezynfekujące.

Polifenole wywierają wielokierunkowy wpływ na humoralne mediatory związane z odpowiedzią immunologiczną typu komórkowego poprzez modulację uwalniania cytokin prozapalnych.

Kwasy fenolowe, takie jak kwas chlorogenowy, elagowy, galusowy, gentyzynowy, kawowy, protokatechowy i salicylowy, mają również wpływ na fazę efektorową produkcji przeciwciał w klasie IgG. Kwasy chlorogenowy i kawowy pobudzają natomiast aktywność lokomocyjną makrofagów w warunkach in vitro.

Resume

Tak więc, podsumowując – substancje pozyskiwane z Echinacei posiadają właściwości przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne przeciwgrzybicze a także przeciwzapalne i immunostymulujące. Modulując przebieg procesu zapalnego mają również działanie regulujące przebieg procesu tworzenia nowych naczyń krwionośnych (angiogenezy). Wykazaliśmy to wielokrotnie w naszych ponad czterdziestoletnich badaniach.

Trzeba jednak pamiętać, że ponad 30% aktywnych składników zawartych w świeżej jeżówce ginie w trakcie procesu jej suszenia. Dlatego tak ważna jest stała, stabilna procedura wytwarzania leku. Mogą ją zapewnić tylko laboratoria o wysokim poziomie, standardach i doświadczeniu w produkcji leków roślinnych. Wiele kluczowych składników, między innymi kwas cykoriowy, jest też traconych w czasie fazy ekstrakcji.

Substancje zawarte w jeżówce działają na wiele elementów odpowiedzi układu odpornościowego, stymulując zarówno odporność swoistą jaki nieswoistą.

Główne kierunki działania to:

● stymulacja fagocytozy i aktywności bakteriobójczej komórek żernych,

● hamowanie produkcji endogennej i egzogennej hialuronidazy, przez co zahamowane jest szerzenie się infekcji i rozprzestrzenianie stanu zapalnego,

● stymulacja odporności typu komórkowego zależnej od limfocytów T,

● stymulacja komórek cytotoksycznych,

● stymulacja produkcji wielu cytokin w tym interferonu alfa IL-1 i innych,

● aktywacja alternatywnej drogi dopełniacza przez zwiększenie produkcji properdyny, hamowanie lipooxygenazy,

● stymulacja produkcji przeciwciał,

● stymulacja angiogenezy immunologicznej (co może mieć istotne znaczenie w leczeniu stanów niedokrwiennych i upośledzonych procesów regeneracyjnych), w przewlekającym się gojeniu ran, złamań i owrzodzeń, jak również w przyszłości w kardiologii (w zapobieganiu chorobie niedokrwiennej i zawałom mięśnia serca).

Nasze obserwacje potwierdzają także inni badacze opisując, iż substancje zawarte w jeżówce ograniczają wnikanie wirusa SARS Cov-2 do komórek poprzez blokowanie receptorów odpowiedzialnych za ten proces. W badaniach stwierdzono także bezpośrednie działanie niszczące wirusy przez ekstrakt z jeżówki. Na szczególną uwagę zasługują właściwości immunomodulacyjne preparatów Echinacea, które przekraczają właściwości profilaktyczne wymienione wcześniej i mogą mieć zastosowanie terapeutyczne; poprzez modulację odpowiedzi zapalnej przyczyniają się do ograniczenia występowania burzy cytokinowej i sepsy wirusowej w COVID-19.

Należy więc wysnuć wnioski iż zróżnicowane działanie biologiczne zależy od proporcji poszczególnych aktywnych związków w wyciągach roślinnych uzyskiwanych z jeżówki purpurowej a to z kolei może zależeć od źródeł pozyskiwania surowca, sposobu przygotowywania wyciągów i formy leku.

Autor

  • dr hab. n. med. Barbara Joanna Bałan

    Adiunkt w Zakładzie Zagrożeń Środowiskowych, Alergologii i Immunologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, oprócz pracy klinicznej z pacjentami prowadzi również działalność naukowo-dydaktyczną. Specjalizacje - choroby wewnętrzne, medycyna pracy, medycyna podróży, immunologia.

    Pokaż wszystkie artykuły

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej