Gdy podczas spaceru podziwiamy mijane rośliny, nie zdajmy sobie najczęściej sprawy z tego, że poza uroczym wyglądem mają one jeszcze inne zalety: są dobroczynne dla naszego zdrowia, niektóre są lekami same w sobie.
Jedną z takich niezwyczajnych roślin jest jasnota biała. Nazywana tradycyjnie głuchą, białą lub martwą pokrzywą, ponieważ jej liście do złudzenia przypominają liście pokrzywy, lecz nie parzą… Jednak, jasnota bardzo lubi towarzystwo pokrzywy, ma takie same upodobania glebowe.
Jasnota biała Lamium album L.
jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny jasnotowatych. Na długiej łodydze (nawet do 60 cm) znajduje się szereg liści, malejących ku górze. Mają owalny kształt i są delikatnie owłosione. Gdy jasnota jeszcze nie kwitnie, przypomina pokrojem pokrzywę, a przy roztarciu wydziela charakterystyczny zapach. Kwiaty mają kremowobiały kolor i zebrane są w nibyokółki po 8-10 sztuk, zakwitają od wiosny do jesieni. Najobficiej w maju. Kielich ma długie, zaostrzone ząbki. Roślina rozrasta się dzięki kłączom, z których wyrastają długie rozłogi podziemne. Możemy ją spotkać w całej Europie i w wielu krajach azjatyckich: Indie, Nepal, Pakistan. W Polsce występuje zarówno na nizinach, jak i w górach. Rośnie w przydrożach, ogrodach, zaroślach, pod płotami i w parkach. Surowcem zielarskim jest kwiat jasnoty.
Kwiat jasnoty Flos Lamii albi
Z kielichów ostrożnie wyskubuje się korony kwiatowe a następnie suszy się je w miejscu zacienionym. Tak pozyskany surowiec po wysuszeniu powinien mieć białokremową barwę i nie powinien zawierać innych części rośliny. Na pozostawionych pędach aż do jesieni wytwarzają się nowe kwiatki.
Już starożytni Grecy
znali jasnotę białą i jej zastosowanie. Wybitny medyk Dioskurides, tak często przywoływany w Panacei, opisał jasnotę w swojej słynnej rozprawie De materia medica, która była najważniejszą książką o ziołach w czasach starożytnych. Również pierwszy polski zielnik Szymona Syreniusza (1613) opisuje jasnotę białą jako roślinę leczniczą. Była również dodawana do zupy.
Chemizm
W składzie jasnoty białej możemy wyodrębnić garbniki (do 10%), śluzy, saponiny, oleje, glikozyd stachydrynę, aminy (cholina i tyramina), ksantofil, śluz, garbniki katechinowe, związki irydowe (lamiolid), kwasy wielofenolowe, flawonoidy (kwercymetryna, glikozyd kwercetyny i kemferolu, izokwercytryna, rutyna, tylirozyd) i kwasy fenolowe (protokatechowy, chloragenowy, kawowy). Wszystkie te związki wpływają korzystnie na nasze zdrowie.
Zastosowanie lecznicze
Niegdyś używano kwiatu jasnoty do leczenia biegunek u dzieci i do okładów na rany. Wpływa on korzystnie na błony śluzowe różnych narządów. Działa przeciwzapalnie, regenerująco i uszczelniająco, hamuje mikrokrwawienia. Oddziałuje na oskrzela, przewód pokarmowy, odbyt, odbytnicę, zewnętrzne narządy rodne, drogi moczowe, prostatę i skórę. Stosuje się ją w nieżytach tych narządów, zwłaszcza przewlekłych, często nie poddających się innym sposobom leczenia, nawet gdy występują stany ropne (płuc, szyjki macicy). Polecana jest również kobietom cierpiącym na bolesne, obfite i nieregularne miesiączki, mięśniaki oraz osobom cierpiącym z powodu hemoroidów. Kwiat jasnoty stosuje się zarówno zewnętrznie (kąpiele lub okłady), jak i wewnętrznie (irygacje, napar).
Listki
można dodawać do sałatek, zupy, smażone przypominają szpinak. Mają nieco gorzkawy posmak, dlatego zaleca się zrywanie listków młodych. Po poddaniu ich obróbce termicznej, goryczka zanika.
Korzeń jasnoty Radix Lamii
jest również surowcem leczniczym. Działa silnie wykrztuśnie, moczopędnie i napotnie. Korzenie należy wykopywać jesienią lub wczesną wiosną, suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temperatury 60°C. Korzeń zawiera dużo saponin i cukru stachiozy.
Napary – odwary
Sposób przyrządzenia naparu z jasnoty jest prosty. Wystarczy wsypać do szklanki łyżeczkę kwiatów, zalać wrzątkiem i parzyć pod przykryciem 10-15’. Pić 1-2 razy dziennie. Do kąpieli relaksacyjno – odprężających należy dodać około 12,5 g kwiatów, zalać litrem wody i gotować 10’. Po zagotowaniu pozostawić na 30’ pod przykryciem, kilkakrotnie przemieszać, przecedzić i dodać do wanny z wodą. Czas kąpieli około 20’, w temperaturze wody około 37°C. Taka kąpiel tonizuje skórę i łagodzi podrażnienia.
Odwar z korzenia: 2 łyżki zmielonego korzenia zalać 2 szklankami wody, gotować 5’. Po 20’ odwar przecedzić, pić jak napar z kwiatów.
Kiedyś jasnota biała była jednym z cenniejszych ziół, dziś popadła w niepamięć. Warto sięgnąć po jej niezwykłe właściwości i odkryć na nowo tę dobroczynną dla człowieka roślinę.
