Badania i NaukaJakość krajowych produktów ziołowych z koszyczkiem rumianku

Jakość krajowych produktów ziołowych z koszyczkiem rumianku

Z badań Katedry i Zakładu Farmakognozji Gdańskiego UM

Różnorodność produktów ziołowych – obecnych na rynku krajowym, nie tylko aptecznym, ale również obejmującym sklepy zielarsko-medyczne i popularne markety spożywcze – rodzi pytania ze strony konsumentów, czym podyktowane są różnice w ich cenach?

Pacjent, konsument najczęściej zwraca uwagę na koszt zakupu, ale czy rzeczywiście dokonuje właściwego wyboru kierując się wyłącznie ceną produktu? Z farmaceutycznego punktu widzenia najważniejsza jest jakość surowca roślinnego, bo to ona gwarantuje skuteczność i bezpieczeństwo jego stosowania w celach leczniczych. Zachowanie kryteriów skuteczności i bezpieczeństwa odnosi się przede wszystkim do kategorii roślinnych produktów leczniczych, które w tym zakresie muszą spełniać standardy obowiązujące dla wszystkich produktów leczniczych, w tym leków syntetycznych. Koszyczek rumianku należy do nielicznej grupy popularnych surowców roślinnych (obok liścia mięty pieprzowej czy kwiatostanu lipy). W formie naparów jest stosowany przede wszystkim wewnętrznie w stanach skurczowych i zapalnych przewodu pokarmowego – kolkach, wzdęciach, chorobie wrzodowej żołądka, dwunastnicy, stanach zapalnych błony śluzowej jelit o różnym podłożu (zarówno u dzieci, jak i u dorosłych). Ponadto wywiera efekt przeciwskurczowy i przeciwzapalny w schorzeniach układu moczowego – nerek i pęcherza moczowego. Zewnętrznie, napary z surowca są wykorzystywane w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, gardła, narządów płciowych i odbytu, a także skóry. Inhalacje na bazie naparu z koszyczka rumianku są stosowane w nieżycie błon śluzowych przewodów nosowych i zatok oraz przy przeziębieniu.

Surowiec – dzięki obecności składników olejku eterycznego, głównie (-)-α-bisabololu, matrycyny i en-in-dicykloeteru oraz śluzu – ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz osłaniające (na błony śluzowe). Właściwości przeciwalergiczne olejku rumiankowego są wynikiem obecności chamazulenu, powstającego z matrycyny w procesie jego otrzymywania z surowca roślinnego. Działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych warunkują flawonoidy i składniki olejku eterycznego (głównie (-)-α-bisabolol oraz en-in-dicykloeter). Przy stosowaniu zewnętrznym, surowiec ułatwia gojenie ran, działając m.in. przeciwbakteryjnie. Właściwości przeciwwrzodowe, ułatwiające gojenie niszy wrzodowej, wywołuje (-)-α-bisabolol.

Badania w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji 

Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego miały na celu porównanie wartości leczniczej koszyczka rumianku jako składnika wybranych produktów ziołowych o różnym statusie i należących do różnych kategorii. Ocenę wartości leczniczej przeprowadzono na podstawie monografii i wymagań stawianych surowcowi przez Farmakopeę Polską. Warto zauważyć, że FP XI w monografii koszyczka rumianku definiuje jako surowiec leczniczy całe koszyczki. Dla porównania, według monografii koszyczka rumianku w FP IX surowcem mogą być również kwiaty rurkowate i języczkowate bez osadników, a więc nie tylko całe koszyczki.

Koszyczek rumianku Chamomillae anthodium 

dostępny jest na rynku zielarskim jako zioła do zaparzania (Plantae ad ptisanam, FP XI), zarówno w większych opakowaniach (w postaci sypkiej) oraz w formie saszetek do jednorazowego użycia (fix). W badaniach uwzględniono produkty wytwarzane przez pięciu krajowych producentów preparatów ziołowych, w tym firmę Labofarm (CA 1-5). Ocenie poddano surowiec w postaci sypkiej (s) oraz w postaci saszetek do jednorazowego użycia (fix-f). W grupie surowców sypkich znajdowały się trzy produkty o statusie roślinnego produktu leczniczego oraz dwie herbatki ekologiczne. Wśród tzw. fixów uwzględniono dwa produkty o statusie roślinnego produktu leczniczego, dwa będące herbatkami ekologicznymi oraz jeden stanowiący „herbatkę ziołową” (produkt spożywczy). Ocena jakości obejmowała analizę mikroskopową tożsamości surowca i ewentualnej obecności zanieczyszczeń oraz analizę kompozycji związków czynnych, zgodnie z monografią farmakopealną Chamomillae anthodium FP XI. W badaniach wykorzystano chromatografię cienkowarstwową z użyciem odczynników wywołujących związki aktywne leczniczo, jak i oceniających ich aktywność antyoksydacyjną (test DPPH). W oparciu o metodę farmakopealną (FP XI), oznaczono i porównano w poszczególnych produktach zawartość olejku rumiankowego, jako istotnego dla właściwości leczniczych składnika koszyczków rumianku.

W wyniku badań 

stwierdzono, że dostępne na rynku roślinne produkty lecznicze, produkty spożywcze i ekologiczne, zawierające koszyczek rumianku, charakteryzują różnice w zakresie rodzaju surowca. W produktach w postaci sypkiej, pod nazwą koszyczek rumianku (4 produkty), występują zarówno całe koszyczki (3 produkty, w tym 2 produkty lecznicze i 1 herbatka ekologiczna), jak również kwiaty rurkowate (1 produkt o statusie produktu leczniczego roślinnego). Kwiaty rurkowate zostały wskazane jako surowiec jedynie w jednym produkcie o statusie herbatki ekologicznej. Podobnie w przypadku produktów dostępnych w formie saszetek do jednorazowego użycia (5 produktów), w dwóch o statusie produktu leczniczego stwierdzono obecność jako dominujących kwiatów rurkowatych. W produktach stanowiących saszetki i nie będących produktami leczniczymi, stanowiącymi herbatki ziołowe lub ekologiczne, częściej stwierdzano obecność zanieczyszczeń i domieszek. W jednym produkcie – herbatce ekologicznej – zanieczyszczenia stanowiły około 18% masy surowca.

Zawartość olejku eterycznego

Porównując zawartość olejku eterycznego w badanych produktach stwierdzono, że wyższą zawartością olejku charakteryzował się surowiec w formie sypkiej – oznaczony zakres zawartości od 0,84% do 0,30%, w odniesieniu do niższej w surowcu w saszetkach – od 0,6% do 0,08%. Najwyższą zawartością wyróżniał się surowiec stanowiący koszyczki rumianku o statusie herbatki ekologicznej (0,84%), najniższą tego samego producenta surowiec w formie saszetek o statusie herbatki ekologicznej (0,08%), zawierający jednocześnie najwyższy procent zanieczyszczeń i domieszek. W formie sypkiej znacznie wyższą zawartość olejku wykazano w produktach zawierających całe koszyczki – 0,58%- 0,84% do 0,3%-0,4% zawartości w produktach zawierających głównie kwiaty rurkowate (1 produkt leczniczy i 1 herbatka ekologiczna).

Najwyższą zawartość olejku, wśród produktów stanowiących saszetki, stwierdzono w produkcie leczniczym firmy Labofarm (0,6%), zawierającym głównie kwiaty rurkowate. Produkt ten znacząco wyróżniał się na tle innych surowców dostępnych w formie saszetek do jednorazowego użycia, dorównując zawartością olejku eterycznego niektórym surowcom w formie sypkiej, w postaci całych koszyczków. Wśród ocenianych produktów różnych kategorii tego samego producenta, dystrybuowanych w postaci saszetek, produkt leczniczy charakteryzował się niższą zawartością olejku rumiankowego w porównaniu do herbatki ziołowej, przy czym surowce użyte do ich wytwarzania różniły się pod względem morfologicznym. W kategorii herbatek ekologicznych tego samego producenta, zawierających odpowiednio koszyczki rumianku w formie sypkiej, kwiaty rurkowate w formie sypkiej oraz rumianek w saszetkach do jednorazowego użycia, wykazano znaczące różnice w zawartości olejku eterycznego, od najwyższej zawartości spośród wszystkich badanych produktów do najniższej. Spośród badanych produktów o statusie produktu leczniczego roślinnego (6 produktów), normy farmakopealne w zakresie wymaganej zawartości olejku eterycznego w koszyczku rumianku (nie mniej niż 0,4%) nie zostały spełnione dla dwóch produktów Różnice w jakości badanych produktów wykazano nie tylko poprzez oznaczenie zawartości olejku eterycznego, ale również ocenę jego zabarwienia i analizę chromatograficzną metodą chromatografii cienkowarstwowej (TLC).

Większość olejków eterycznych wykazywała zabarwienie ciemnoniebieskie do czarnogranatowego, związane z zawartością chamazulenu. Wyjątek stanowił olejek eteryczny o ciemnozielonej barwie, otrzymany z surowca o statusie herbatki ekologicznej, zawierającej kwiaty rurkowate i najwyższą ilość zanieczyszczeń. Na chromatogramach TLC charakteryzowało go pasmo chamazulenu o bardzo słabej intensywności. Porównując intensywność pasm chamazulenu stwierdzono, że związek ten w najwyższych stężeniach jest obecny w olejku rumiankowym oddestylowanym z produktu leczniczego w formie saszetek do jednorazowego użycia Labofarm. Ponadto w wysokich stężeniach obecność chamazulenu wykazano dla dwóch produktów, różnych producentów, dostępnych na rynku jako zioła do zaparzania w tzw. fixach, z których jeden posiadał status produktu leczniczego roślinnego a drugi był herbatką ziołową. Stosując test DPPH i metodę bioautografii, w wymienionych trzech produktach ziołowych ujawniono obecność w wysokim stężeniu, jako składnika olejku eterycznego, niezidentyfikowanego związku o aktywności antyutleniającej. Wysoką jakość produktu leczniczego Labofarm potwierdzono również oceną aktywności antyoksydacyjnej otrzymanego z niego wyciągu metanolowego. bogatego w związki fenolowe o aktywności antyoksydacyjnej, w tym m.in. kwas chlorogenowy, oraz zawierającego w wysokim stężeniu 7-O-glukozyd apigeniny. W przeciwieństwie do wysokiej aktywności antyutleniającej olejków rumiankowych oddestylowanych z produktów w formie saszetek, w zakresie związków fenolowych wysoką aktywnością antyutleniającą, obok koszyczka rumianku Labofarm, charakteryzowały się trzy produkty zawierające cały koszyczek rumianku w postaci sypkiej, stanowiące dwa produkty lecznicze i jedną herbatkę ekologiczną. Aktywność antyutleniająca surowców w formie saszetek różnych producentów (0,22% i 0,27%) oraz jednego w formie sypkiej (0,3%). Jednak oznaczone zawartości olejku rumiankowego bardziej oscylowały wokół wymaganej normy farmakopealnej i nie były tak drastycznie niskie, jak oznaczone w niektórych produktach nie będących produktami leczniczymi roślinnych wiąże się z ich aktywnością przeciwzapalną. Powstające w nadmiarze, w przebiegu stanu zapalnego, wolne rodniki są zmiatane przez roślinne antyoksydanty. 

 class=

* * * 

Uwzględniając wyniki przeprowadzonych badań w zakresie związków czynnych leczniczo – składników olejku eterycznego, jego zawartości oraz związków fenolowych – należy stwierdzić, że najlepszym produktem zawierającym koszyczek rumianku, spośród badanych, są saszetki jednorazowego użycia firmy Labofarm, o statusie leczniczego produktu roślinnego. Niezależnie od kategorii produktu, koszyczki rumianku dostępne w formie sypkiej, a nie w formie saszetek, są w większości bogatszym źródłem olejku rumiankowego, czynnego leczniczo składnika Chamomillae anthodium. Status leczniczego produktu roślinnego, w świadomości farmaceutów, rzadko pacjentów, oznacza wysoką jakość, implikującą skuteczność stosowania i osiąganie efektu leczniczego. Przeprowadzone badania wykazały, że niekiedy może on nie spełniać stawianych mu wymagań, a zawartości ciał czynnych mogą być niższe od wymaganych normą. Jakkolwiek różnice w zawartości w odniesieniu do normy, wykazane w produktach leczniczych z koszyczkiem rumianku, nie były tak znaczące jak ujawnione w innych badanych kategoriach produktów ziołowych. Wysoka jakość leczniczego produktu roślinnego najczęściej wiąże się z wyższymi kosztami jego wytwarzania i wyższą ceną. Natomiast pacjent (konsument) wybierając produkt tańszy, powinien być świadomy, że jego terapeutyczna efektywność może być wątpliwa. Przy wyborze produktu z leczniczym surowcem roślinnym powinien polegać na opinii farmaceuty – jedynego, w systemie opieki zdrowotnej, specjalisty w zakresie leku roślinnego.

Autorzy

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej