Rośliny leczniczeHerba Militaris ...

Herba Militaris …

Tak nazywano w starożytnej Europie ziele krwawnika, stosowane do leczenia ran odniesionych w bojach przez żołnierzy. Krwawnik jest rośliną znaną od tysięcy lat w wielu kulturach, różnych części świata. Celtyccy druidzi przy pomocy ziela krwawnika przepowiadali pogodę. Według mitu greckiego, Achilles pod Troją opatrywał rannych wojów tym prastarym środkiem przeciwkrwotocznym. Inne podanie mówi o leczeniu krwawnikiem ugodzonej strzałą pięty Achillesa, jedynego miejsca nie chronionego przez wodę ze Styksu, w której, trzymając synka za piętę, matka Nereida Tetyda, zanurzyła go, aby zabezpieczyć przed ciosami.
Z tej legendy wywodzi się nazwa rodzaju Achillea. Drugi człon nazwy gatunku millefolium związany jest z licznymi segmentami, na które dzielą się liście krwawnika. Właściwości lecznicze gatunku opisywali Hipokrates, Dioskurides i Pliniusz Starszy, w późniejszych wiekach św. Hildegarda, Bock i Matthiolus. W wielu krajach, także w Polsce, ziele krwawnika umieszczane jest wiankach i bukietach przeznaczonych do święcenia.

Krwawnik pospolity Achillea millefolium L.

z rodziny Asteraceae astrowatych, dawniej Compositae złożonych, występuje prawie w całej Europie, na Syberii, w rejonach Kaukazu i Himalajów, zawleczony także w Ameryce Pn., Nowej Zelandii i Australii. W Polsce pospolity na niżu, rośnie na suchych łąkach i miedzach. Jest rośliną wieloletnią, silnie aromatyczną, omszoną, o licznych łodygach osiągających do 80 cm wysokości. Liście w ogólnym zarysie lancetowate, dolne krótkoogonkowe, górne siedzące, podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne. Kwiatostany baldachokształtne, szczytowe, złożone z licznych koszyczków, kwiaty języczkowate białe lub bladoróżowe, kwiaty rurkowe brudnobiaławe. Kwitnie od czerwca do października. Jest to gatunek zbiorowy, obejmujący kilka podgatunków, odmian i form różniących się m.in. pokrojem i składem olejku lotnego. W lecznictwie stosowane jest ziele krwawnika Millefolii herba, czasem kwiaty Millefolii flos, zbierane w początkowym okresie kwitnienia i suszone w warunkach naturalnych lub w suszarni, w temperaturze do 35°C.

 class=
Krwawnik pospolity Achillea millefolium L.

Chemizm

W zielu krwawnika występuje olejek eteryczny (0,3-1,4 %), zawierający głównie seskwiterpeny: chamazulen (do 40%), powstający w czasie destylacji olejku z parą wodną z achillicyny, oraz monoterpeny, głównie linalol, borneol, a- i ß-pinen, kariofilen, kamfora, sabinen, eukaliptol, także laktony seskwiterpenowe typu gwajanu: proazulenowe – achillicyna, leukodyna; typu germakranu: millefolina, dihydropartenolid, balchanolid i jego octan, aminokwasy (alanina, histydyna, leucyna i lizyna), kwasy tłuszczowe (palmitynowy, linolenowy i olejowy), kwasy fenolowe (kawowy i salicylowy) oraz kwas dikawoilochinowy, zwany kwasem cykoriowym.
Kolejne grupy to poliacetyleny, flawonoidy (głównie 7-glukozydy apigeniny i luteoliny, rutyna, artemetyna, C-glikozydy flawonoidowe), związki zawierające azot -alkamidy ( achilleina, betaina, cholina i stachydryna) oraz garbniki, saponiny, sterole i kumaryny.
Dzianie przeciwzapalne ziela krwawnika warunkują seskwiterpeny. Flawonoidy odpowiadają za właściwości spazmolityczne, żółciotwórczo działają głównie kwasy fenolowe, szczególnie dikawoilochinowy.
Współczesne wskazania, wynikające z wieloletniego stosowania ziela krwawnika w lecznictwie, to niestrawność, zmniejszenie apetytu, średnio nasilone dolegliwości spastyczne układu pokarmowego i wzdęcia, leczenie niewielkich powierzchniowych ran i stanów zapalnych skóry

Zgodnie z tradycją

Ziele krwawnika skutecznie łagodzi objawy zaburzeń układu pokarmowego, dzięki działaniu spazmolitycznemu, przeciwzapalnemu oraz zwiększaniu wydzielania żółci i soków trawiennych. Ważna jest też aktywność przeciwzapalna.

Przeciwskurczowo

W badaniach in vivoin vitro stwierdzono działanie rozkurczające mięśnie gładkie oraz wpływ na motorykę żołądka wyciągów z ziela krwawnika. Już w pierwszej pracy (1961), wykonanej z użyciem izolowanego jelita królika, okazało się, że działanie rozkurczające warunkuje frakcja flawonoidowa. W kolejnych badaniach wykazano, że najsilniej spazmolitycznie działają kwercetyna, luteolina i apigenina, natomiast rutyna i jej metabolity prawie nie wpływają na skurcz izolowanego jelita krętego. Wyciąg z kwitnących szczytów ziela krwawnika nasilał opróżnianie żołądka zdrowego i uszkodzonego przez cisplatynę. Okazało się, że także cholina, aktywująca receptory muskarynowe, ma udział w działaniu rozkurczającym. Próby wyjaśnienia mechanizmów tego działania wskazują, że związki czynne krwawnika wpływają na przepływ jonów w kanałach wapniowych oraz na produkcję tlenku azotu, w mniejszym stopniu na system adrenergiczny.

Żółciotwórczo

Tradycyjne stosowanie ziela krwawnika jako leku choleretycznego znalazło uzasadnienie w wynikach pracy Benedek (2006), w której frakcja wyciągu z ziela, zawierająca głównie kwas dikawoilochinowy i glukuronid luteoliny, powodowała znaczny wzrost wydzielania żółci przez izolowaną wątrobę szczura. W porównaniu z efektywnością cynaryny, działanie preparatu z krwawnika było dwu- i trzykrotnie silniejsze.

Przeciwzapalnie

Hamowanie rozwoju stanu zapalnego łagodzi dolegliwości żołądkowo-jelitowe, ważne jest także w leczeniu uszkodzeń skóry i błon śluzowych. Pierwszą pracę, mającą wykazać, czy rzeczywiście związki czynne krwawnika działają przeciwzapalnie, wykonano w 1969. Okazało się, że wyciąg wodny podawany myszom per os, w dawce 40 mg/kg masy ciała, zmniejszał obrzęk łapy zwierzęcia o 35%. Indometacyna i fenylobutazon, stosowane w tej samej dawce, zmniejszały odpowiednio o 44 i 26%. W kolejnej pracy stwierdzono, że także suchy wyciąg, sporządzony 80% etanolem, w dawce 100 mg/kg, zmniejszał obrzęk łapy szczura o 29%, natomiast indometacyna, stosowana w dawce 5 mg/kg, o 45%. W dalszych badaniach wykazano hamujący wpływ wyciągów wodnego i wodno- -alkoholowego na aktywność PAF i lipooksygenazy, syntezę niektórych prostaglandyn i na aktywność proteinaz.
W poszukiwaniu związków odpowiedzialnych za działanie przeciwzapalne krwawnika, zwrócono uwagę na wpływ wyciągu z surowca i jego frakcji na aktywność proteinaz – elastazy i metaloproteinazy, enzymów biorących udział w powstawaniu stanu zapalnego. W badaniach in vitro stwierdzono, że wyciąg i otrzymane z niego frakcje flawonoidowa i kwasu dikawoilochinowego hamują aktywność proteinaz w różnym stopniu. Wyciąg i frakcja flawonoidowa silniej działała na elastazę, natomiast aktywność metaloproteinazy bardziej obniżała frakcja bogata w kwas dikawoilochinowy.
Badania pokazały celowość stosowania krwawnika jako leku przeciwzapalnego, a hamowanie aktywności proteinaz jako jeden z mechanizmów tego działania. Innym mechanizmem jest aktywność antyoksydacyjna, stwierdzona w badaniach roślin leczniczych Pakistanu. Wyciąg z ziela krwawnika silnie wymiatał wolne rodniki, zmniejszając stan zapalny i uszkodzenia komórek epitelium żołądka zwierząt, zakażonych Helicobacter pylori.

Leczy rany

Od czasów Achillesa i walk pod Troją, krwawnik jest używany do hamowania krwawień i gojenia ran. Brak jest w dostępnym piśmiennictwie badań potwierdzających skuteczność Herba Militaris w tym zakresie, ale w roku 2015 opublikowano wyniki badań in vitro, wykazujące wpływ wyciągu wodno-alkoholowego z ziela krwawnika na wzrost fibroblastów ludzkiej skóry. Stosowany w dużych stężeniach hamował ich proliferację, a stymulował ją, gdy był stosowany w małych dawkach. Może to być istotne dla gojenia uszkodzeń skóry.

Nowe badania – nowe właściwości?

W wielu regionach świata w medycynie ludowej krwawnik jest stosowany w chorobach nerek. Nieliczne wyniki badań sugerują celowość takiego stosowania, wskazując na wpływ związków krwawnika na funkcje układu moczowego. W badaniach in vivo stwierdzono, że wyciągi wodno-etanolowy i przygotowany dichlorometanem z ziela krwawnika zwiększają wydalanie moczu i elektrolitów Na i K silniej niż hydrochlorotiazyd. Przewlekłym chorobom nerek często towarzyszą krwawienia z dróg moczowych. Jednym z prawdopodobnych mechanizmów tych zaburzeń jest zwiększenie poziomu tlenku azotu i jego metabolitów. W badaniach klinicznych z udziałem 31 pacjentów z chronicznymi chorobami nerek, podzielonych na dwie grupy, stosowano przez dwa miesiące 3 razy dziennie po 1,5 g kwiatów krwawnika lub placebo. Nie stwierdzono istotnej różnicy w poziomie tlenku azotu w obu grupach, ale stężenie tego związku w grupie placebo nieco wzrosło, co ostatecznie dało wyższy poziom tlenku azotu w grupie leczonej jako efekt końcowy. Leczenie i zapobieganie kamicy nerkowej może stać się kolejnym kierunkiem wykorzystania ziela krwawnika w lecznictwie. W badaniach na szczurach wykazano, że wyciąg sporządzony przy pomocy glikolu etylenowego obniża poziom szczawianów w moczu, zwiększając jednocześnie poziom cytrynianów i zmniejszając depozyty kryształów szczawianu wapnia w nerkach.

Układ krążenia

Ostatnia dekada to okres intensywnych badań właściwości ziela krwawnika, innych niż dotychczas wykorzystywane w lecznictwie. W medycynie ludowej wielu krajów krwawnik stosowano w leczeniu zaburzeń układu krążenia, ale pierwsze prace wskazujące na pozytywny wpływ surowca na naczynia ukazały się dopiero w roku 2011. W badaniach in vitro stwierdzono, że wyciąg z ziela krwawnika, zawierający 10% flawonoidów i 12% kwasu dikawoilochinowego, stymulował proliferację komórek naczyń mięśni gładkich. Kolejna praca dotyczyła wpływu Millefolii herba na tętnicze ciśnienie krwi. Wyciąg wodno- -alkoholowy oraz izolowane z niego frakcje, otrzymywane przy użyciu dichlorometanu, obniżały ciśnienie tętnicze krwi u szczurów normotensyjnych. Nie działały tak frakcje butanolowa i octanu etylu. Okazało się, że działające hipotensyjnie frakcje i wyciąg charakteryzują się wysoką zawartością atremetyny, flawonoidu izolowanego z ziela krwawnika. Artemetyna podawana zwierzętom dożylnie i per os obniżała ciśnienie tętnicze w stopniu zależnym od dawki. Stwierdzono też, że w dawce 1,5 mg/kg obniża aktywność enzymów konwertujących angiotensynę w surowicy krwi o 37% i o 63% w tkance żył. Wydaje się prawdopodobne, że obniżanie ciśnienia tętniczego przez wyciąg z ziela krwawnika i jego aktywne frakcje, warunkowany jest przez wysoki poziom artemetyny, hamującej powstawanie angiotensyny II, w wyniku zmniejszania aktywności enzymów konwertujących. W kolejnej pracy wykazano, że wyciąg z ziela krwawnika obniża ciśnienie tętnicze krwi, działa też rozkurczająco na naczynia wieńcowe serca i oskrzela, co może okazać się przydatne w leczeniu nadciśnienia i astmy.

Chroni przed lękiem?

W roku 2012 opublikowano wyniki badań Barreta wpływu wyciągu z ziela krwawnika na OUN myszy. Jak dotąd jest to jedyna obserwacja, wskazująca na anksjolityczne właściwości surowca. W brazylijskiej medycynie ludowej krwawnik, poza powszechnie znanymi wskazaniami, jest podawany na uspokojenie w stanach lękowych i bezsenności. Stwierdzono przy pomocy testów, że wyciąg wodno-alkoholowy, podany jednorazowo i stosowany przez 25 dni, chronił myszy przed lękiem, nie zmniejszając ich ruchliwości. Te wyniki wskazują celowość dalszych badań wpływu krwawnika na OUN.

Ciekawe próby

Brak badań klinicznych, wykazujących skuteczność ziela krwawnika w kierunkach tradycyjnego stosowania. Ukazują się jednak prace oceniające działanie surowca w zupełnie nowych wskazaniach.
Skuteczność destylatu z Millefolii herba lub roztworu rutyny w łagodzeniu zapalenia śluzówki ust badano u 56 pacjentów z chorobą nowotworową, w trakcie chemioterapii. Jednym z preparatów pacjenci płukali usta 4 razy dziennie, przez dwa tygodnie. Okazało się, że destylat z krwawnika skuteczniej łagodził stan zapalny niż roztwór rutyny.
W innym badaniu oceniano efekt stosowania wyciągu wodnego, przyjmowanego trzy razy dziennie w łagodzeniu bólu w bolesnym miesiączkowaniu. Grupa studentek jednego z irańskich uniwersytetów, przyjmowała ziele krwawnika lub placebo przez okres dwóch cykli miesięcznych. Leczenie krwawnikiem wyraźnie zmniejszało nasilenie bólu. Potwierdziło to celowość tradycyjnego używania krwawnika do łagodzenia tej dolegliwości.

Tradycja i nowe możliwości

Ziele krwawnika to surowiec o ciekawej historii, którego obecność w medycynie sięga czasów mitycznych. Wiele wieków stosowania dało znaczną wiedzę o właściwościach leczniczych Millefolii herba, ale koniec XX w. i początki XXI w. to okres intensywnych badań możliwości wykorzystania świata roślin w medycynie. Przynoszą one często zaskakujące odkrycia. Tak jest w przypadku krwawnika pospolitego. Powszechnie znany jako lek układu pokarmowego i głównie tak stosowany, w świetle wyników ostatnich, nielicznych wprawdzie prac, może stać się lekiem o zupełnie nowych zastosowaniach. Oczywiście, jeśli dalsze doświadczenia potwierdzą wyniki pierwszych pilotowych badań, wskazujących na anksjolityczne i hipotensyjne właściwości ziela krwawnika.

Piśmiennictwo: Akram M. Minireview on Achillea millefolium L. J. Membrane Biol. 246/2013, 661-65; Bafrani H.H., Parsa Y., Jenoholi E., Ashkani-Esfahani S., Gharehbeglou M. Biochemical and pathological study of hydroalcoholic extract of Achillea millefolium L. on ethyleneglycolinduced nephrolithasisin laboratory rats. N. Am. Med. Sci. 6(12)/2014, 638-42; Baretta I.P., Felizaro R.A., Bimbato V.F.B., dos Santos M., da Silva C.R., de Oliveira S.M., Ferreira J., Andreatini R. Anxiolytic-like effects of acute and treatment with Achillea millefolium L. extract. J. of Ethnopharm. 140/2012, 454-60; Benedek B., Kopp B. Achillea millefolium L. s.l. revisited: Recent findings confirm the traditional use. Wien. Med. Wochenschr. 157/2007, 13-14, 312-14; Benedek B., Geisz N., Jager W., Thalhammer T., Kopp B. Choleretic effects of yarrow (Achillea millefolium L.) in the isolated perfused rat liver. Phytomedicine 13/2006, 702-06; Benedek B., Kopp B., Mezig M. Achillea millefolium L.s.l.- Is tehe anti-inflamatory activity mediated by protease inhibition? J. Ethnopharmacology 113/2007, 312-17; Borelli E., Romano B., Fasolino J., Capasso R., Capasso F., Izzo A.A. Prokinetic effects of a standarized yarrow (Achillea millefolium) extract and its constituent cholinę: studies in the mouse and human stomach. Neurogastroenterology&Motility 24/2012, 24, 164-c90.sd; Bruneton J. Pharmacognosy, phytochemistry medicinal plants. Lavoisier, Paris, New York 1999; Dall Acqua S., Cignarella A., Galon R.M., Innocenti G. Vasoprotective activity of standarized Achillea millefolium extract. Phytomedicine 18(12)/2011, 1031-36; EMA: Assesment report on Achillea millefolium L., herba. Committee on Herbal Medicinal Products 2011; Jenabi E., Fereidoony B. Effect of Achillea millefolium on relief of primary dysmenorrhea;a double-blind randomized clinical trial. J. Pediatr. Adolesc. Gynecol. 28(5)/2016, 402-04; Khan A.U., Gilani A.H. Blood pressure lowering, cardiovascular inhibitory and bronchodilatory actions of Achillea millefolium. Phytother. Res. 25(4)/2011, 577-83; Koushyar H., Koushyar M.M., Byrami G.,Feizpour A., Boskabady M.H. The effect of hydroethanol extract of Achillea millefolium on ß-adrenoceptors of guinea pig tracheal smooth muscle. Indian. J. Pharm. Sci. 75(4)/2013, 400-05; Matławska I. Farmakognozja. AM Poznań 2005; Mirandazeh S., Adib-Haibachery M., Soleymanpoor L., Ehsani M. Effect of adding the herb Achillea millefolium on mouthwash on chemotherapy induced oral mucosis in cancer patients; A double - blind randomized controlled trial. Eur. J. Oncol. Nurs. 19(3)/2015, 207-13; Moradi M.T., Rafiejan-Koupaei M., Imani-Rostabi R., Nasiri J., Shahrani M., Rabiei Z., Alibabei Z. Antispasmodic effects of yarrow (Achillea millefolium L.) extract in the isolated ileum of rat. Afr. J. Tradit. Complement Altem. Med. 10(6)/2013, 499-503; Mowszowicz J. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Wwa 1983; Saeidnia S., Gohari A.R., Mokhber-Dezfuli N., Kiuchi F. A review on phytochemistry and medicinal properties of the genus Achillea. Daru 19(3)/2011, 173-85; Souza P., Gasparotto A., Crestani S., Stefanello M.E.A., Marques M.C.A., Kassuya C.A.L. Hypotensive mechanism of the extracts and artemetin isolated from Achillea millefolium L. (Asteraceae ) in rats. Phytomedicine 18/2011, 819-25; Spouza P., Crestani S., Silva R.D.C., Kassuya C.A., Gasparotto A. Involvement of bradykinin and prostaglandine in the diuretic effects of Achillea millefoliu L. (Asteraceae). J. Ethnophamacol. 149(1)/2013, 157-61; Strzelecka H. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa [red.]. PWN, Wwa 2000; Vahid S., Dashti-Khavidaki S., Ahmadi F., Amini A.,Surmaghi M.H. Effect of herbal medicine Achillea millefolium on plasma nitrite and nitrite levels in patients with kidney disease. J. of Kidney Diseases 6(5)/2012, 350-53; Zaidi S.F., Muhammad S., Shebryar S., Usmanghani K., Gilani A.H., Jafri W., Suglyama T. Anti-inflamatory and cytoprotective effects of selected Pakistani medicinal plants in Helicobacter pylori infected gastric epithelial cells. J. Ethnopharmacol. 141(1)/2012, 403-10..

Autor

  • dr n. farm. Jadwiga Nartowska

    Dr n. farm. Jadwiga Nartowska wieloletni adiunkt w Katedrze Farmakognozji i Molekularnych Podstaw Fitoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Była członkini Polskiego Towarzystwa Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej, Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej