Coraz popularniejszy i coraz bardziej ceniony w ostatnich latach granat jest owocem granatowca właściwego Punica granatum. Owoc ten znany jest i stosowany od wieków. Czemu zawdzięcza on sławę – dawniej i dziś? Dlaczego naukowcy na całym świecie badają jego właściwości lecznicze? Dlaczego pacjenci coraz chętniej kupują preparaty z tego surowca?
Botanicznie
Punica granatum należy do rodziny Punicaceae. Jest drzewem o wysokości 3-6 m. Gałęzie ma nieregularne, czterokanciaste, kolczaste na szczycie. Liście są eliptycznielancetowate lub odwrotniejajowate, bezogonkowe, skórzaste, błyszczące. Drzewo zrzuca liście na zimę i potrzebuje zimowych spadków temperatury, by wiosną wypuścić nowe pąki i liście. Kwitnie od maja do sierpnia. Kwiaty są obupłciowe, osadzone w pachwinach liści pojedynczo lub w skupiskach po trzy, są koloru czerwonego, różowego lub białego, mają kształt rurek. Uważa się, że granatowiec nie ma żadnych botanicznych „krewniaków”.
Owoc granatu
to jagoda, kształtem i wielkością podobna do jabłka. Kulista, na szczycie ma działki kielicha z pozostałościami pręcików z kwiatów. Na zewnątrz otoczona twardą skórką barwy od ciemnożółtej, przez brązową, do granatowej. W przekroju owocu granatu widać 6-12 skupisk nasion. Pojedynczych nasion w owocu jest 400-700. Nasiona są okryte osnówką koloru purpurowego i każde z nich otoczone jest woreczkiem z czerwonym, bardzo soczystym miąższem.
Uprawa
jest najkorzystniejsza tam, gdzie lato jest gorące i suche, a zima do -15°C. W klimacie gorącym sprawdza się tam, gdzie naprzemiennie występują pory suche i deszczowe. Granatowiec żyje 50-60 lat. Zaczyna owocować w wieku 3-4 lat i stopniowo wchodzi w okres świetności swojego owocowania. Z jednego drzewa, w szczycie owocowania, można pozyskać około 100 kg owoców. Przeciętna to 50-60 kg.
Owoce najlepiej zbierać 2 tygodnie przed osiągnięciem przez nie pełni dojrzałości. W temperaturze pokojowej można je przechowywać do 2 miesięcy, w chłodniach do 6 miesięcy.
Owoc granatu najczęściej zjada się na surowo, znalazł się w przepisach na potrawy i desery wielu kuchni świata. Z 1 kg owoców uzyskuje się 500-750 g soku.
Z Azji
Granat pochodzi z południowo-zachodniej Azji, ale obecnie uprawiany jest także na obszarze śródziemnomorskim, aż do południowego Tyrolu, na Bliskim Wschodzie, w południowej Afryce, południowej Azji, w Chinach, Japonii, Australii, Stanach Zjednoczonych (Kalifornia), w Ameryce Południowej i w południowej Rosji.
W roku 2005 w Turcji przetworzono na sok 17.600 t owoców, a dwa lata później już 57.500 t. Znaczącą rolę w produkcji odgrywa Iran. W roku 2003 – 665.000 t, dwa lata później 670.000 t.
Długa tradycja
Podobno granat był uprawiany już 5 tysięcy lat p.n.e.! Wzmianki z Sumeru o uprawie granatów datuje się na 3 tysiące lat p.n.e. Granat znajdujemy na kartach Pisma Świętego, Odysei, Tory, w zabytkach sanskrytu.
Ojciec medycyny Hipokrates cenił ten owoc, zalecał go w niepłodności i w okresie przekwitania.
Owoc granatu ma bogatą symbolikę. Przez wielu starożytnych Egipcjan i Greków był czczony jako święta roślina. Alchemicy starożytnych Chin w owocu granatu widzieli „skoncentrowaną duszę”. Średniowieczni alchemicy proponowali spożywanie granatu jako gwarancję długowieczności. W średniowieczu owoc granatu kojarzony był również z władcami, stając się wyobrażeniem królewskiego berła. Owoc ozdabiał w Europie herby lekarskie. O tym, że owoc granatu odegrał wielką rolę w kulturze śródziemnomorskiej, świadczy i to, że stał się atrybutem bóstw: Hery, Adonisa, Baala.
Owoc granatu jest symbolem płodności i nieśmiertelności, kwiat jest symbolem miłości i małżeństwa. Wiąże się to ze stosowaniem owocu granatu jako afrodyzjaku. Był używany do sporządzania eliksirów miłości. W kulturze arabskiej do dziś goście weselni obsypują nowożeńców pestkami granatu, życząc im tym rytuałem płodności i wiecznej miłości. Podobnie w kulturze greckiej pestki granatu sypie się pod nogi nowożeńcom, życząc im szczęścia.
Sok
pozyskiwany z owoców granatu, zwany grenadiną (grenadyną), jest bogaty w elagotaniny (punikalagina), kwasy fenolowe (kwas elagowy, kwas kawowy), antocyjany (delfinidyna, pelargonidyna, cyjanidyna), katechiny (galusanian epigalusokatechiny), flawonoidy (rutyna, kwercetyna). Mamy publikacje naukowe, wskazujące na zróżnicowanie ilościowe związków chemicznych w różnych odmianach granatowca i w okazach występujących w różnych miejscach.
Przeciwutleniacze
Dr Ephraim Lansky uważa, że o działaniu leczniczym owocu granatu decyduje współdziałanie składników chemicznych owocu, a nie jego poszczególne substancje. Owoc granatu jest na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o zawartość przeciwutleniaczy. Pod tym względem znacznie przewyższa czerwone wino, sok żurawinowy, zieloną herbatę, sok z borówek. Badania pokazały, że najważniejszymi przeciwutleniaczami soku z granatów są punikalagina, kwas elagowy i inne taniny. Doniesienia naukowe dowodzą, że poddanie soku z granatu żywej fermentacji powoduje wzrost – nawet 75-krotny – zawartości bioaktywnych przeciwutleniaczy.
Owocowe panaceum…
Ze względu na udowodnione działanie medyczne owoców granatu, przyjmowanie ich zaleca się w zapobieganiu chorobom nowotworowym, uzupełnieniu terapii w chorobach nowotworowych (głównie raku prostaty, raku szyjki macicy i raku sutka), ochronie przed przerzutami.
Zaleca się picie soku z granatów przez kobiety w ciąży, w celu zapobieżenia ryzyku uszkodzenia mózgu rozwijającego się dziecka.
Sok z granatów jest zalecany chorym z zapaleniem stawów, kości, chrząstek. Poprzez działanie protekcyjne na naczynia krwionośne i wzrost poziomu tlenku azotu, korzystnie wpływa na zaburzenia erekcji u mężczyzn. Dzięki obecności w nasionach granatu estronu, spożywanie owocu łagodzi objawy menopauzy u kobiet. Działa przeciwzakrzepowo, zmniejsza poziom lipoprotein LDL. Obniżenie ciśnienia krwi dokonuje się na drodze powstrzymania enzymu konwertującego angiotensynę (ACE). Mechanizm działania przeciwzapalnego soku z granatów polega na hamującym działaniu polifenoli na αTNF (czynnik martwicy nowotworu), COX-2 (cyklooksygenaza 2), NF-κB (czynnik jądrowy κB).
Kora
Kiedyś wymieniało ją wiele farmakopei – jako surowiec przeciwpasożytniczy, głównie przy tasiemczycach, ale także przy owsicy i glistnicy. Dziś stosowana jest tylko w krajach śródziemnomorskich i w Indiach. Kora zawiera alkaloidy piperydynowe (pseudopeletieryny i izopeletieryny) i garbniki. Ze względu na dużą zawartość garbników, wykorzystywano korę granatowca jako środek przeciwbiegunkowy. Zawarte w korze alkaloidy na drodze receptorów nikotynowych porażają mięśnie tasiemca, który, nie mogąc przyczepić się do ściany jelita, zostaje wydalony. Ze względu na bardzo silne działanie alkaloidów, które wchłaniane z jelita wywierały niekorzystny wpływ na układ nerwowy człowieka, surowca tego już się nie zaleca.
