To piękny ciernisty krzew – zarówno wiosną, gdy kwitnie, jak i jesienią, gdy dojrzewają jego owoce. Jest rośliną o wyjątkowych walorach zdrowotnych. Nie ma przy tym dużych wymagań glebowych. Rośnie na słonecznych leśnych polanach, na skraju lasu, na przydrożach, bywa sadzony dla ozdoby w parkach i ogrodach. Głogi ukorzeniają się dość głęboko i rozlegle, dlatego też bardzo nie lubią przesadzania i przesuszenia korzeni. Rozmnażamy je poprzez nasiona, sadzonki zdrewniałe i okulizację. Wykazują podatność na choroby i ataki ze strony szkodników. Szczególnie niebezpieczną chorobą jest bakteryjna zaraza ogniowa oraz choroby grzybowe takie jak parch. Głóg szkarłatny, choć ma piękne czerwone kwiaty, nie ma zastosowania w lecznictwie. Za to głogi o kwiatach białych lub bladoróżowych należą do roślin szczególnie cenionych przez zielarzy i farmaceutów.
Występuje w Europie, w Afryce Płn. i w Azji. U nas rośnie w zaroślach, w lasach i na porębach. Jest to krzew lub drzewo cierniste, sięgające 3-8 m wysokości. Na świecie występuje około 30 gatunków głogu. W Polsce zaledwie kilka. Surowcem produktów leczniczych są kwiatostany i owoce głogu.
Już w starożytnej Grecji
znane były lecznicze właściwości owoców głogu. W średniowieczu głóg uważano za dobry środek nasercowy. Stosowano go do leczenia podagry, zapalenia opłucnej i krwawień wewnętrznych. W tradycji chrześcijańskiej drzewo głogu uchodziło za święte, kształtem przypominało koronę cierniową Chrystusa. Henryk VII Tudor używał głogu jako symbolu mocy i zwycięstwa, po tym jak pokonał Ryszarda III na polach Bosworth. Podczas II wojny światowej, w związku z niedoborem leków, używano głogu jako środka wspomagającego leki nasercowe. W Islandii do dziś nazywany jest śpiącym drzewem. Jeden z mitów skandynawskich głosi, że bóg Odyn cierniem głogu ukuł w czoło walkirię Brunhildę, by ją uśpić na tysiąc lat. U Celtów głóg zaliczał się do drzew świętych. Niósł odrodzenie i oczyszczenie. Dawniej w odwarze z kwiatostanów głogu, bądź w całych kwitnących gałązkach, kąpano dzieci mające problemy z zasypianiem i zbytnią nerwowością. Kwiaty i owoce głogu, znane od pokoleń, służyły zdrowiu człowieka niemal na całym świecie.
Współcześnie kwiatostan i owoc głogu stosuje się jako łagodne środki nasercowe. Wzmacniają serce, regulują krążenie krwi i ciśnienie, zwalczają arytmię, kołatanie, zadyszki i zapobiegają miażdżycy.
Zbiór
Dla celów leczniczych w maju i w czerwcu ścina się świeżo rozkwitające kwiatostany głogu z 3-5 najbliższymi liśćmi. We wrześniu i w październiku zbiera się owoce, które powinny być ciemnoczerwone i jędrne. Zebrane o czasie i prawidłowo ususzone kwiaty, zachowują naturalną białokremową barwę, zaś owoce mają twardą skórkę i barwę brunatnoczerwoną. Praktykuje się również zbieranie owoców nadmarzniętych, choć taki surowiec traci dużo witaminy C i nadaje się tylko na wino lub przetwory. Owoce głogu, zrywane bez ogonków, są gotowe na przetwory lub do suszenia. Środek owoców jest słodki i mączny.
Dobroczynne składniki
Kwiaty głogu zawierają fenolokwasy, aminy, fitosterole, garbniki, pektyny, sole mineralne, kwasy organiczne (cytrynowy, chlorogenowy i kawowy), olejki eteryczne. Cenna jest duża zawartość procyjanidów i flawonoidów (kwercetyna, witeksyna, apigenina, rutyna). Owoce głogu zawierają mniej flawonoidów, a więcej procyjanidyn. Są zasobne w związki mineralne, prowitaminy A, witaminy B, C, kwasy organiczne, cukry, olejki eteryczne, bioflawonoidy i alkohol cukrowy.
Na serce i nie tylko
Lonicerus (*1528 +1586) uważał głóg za skuteczny środek przy schorzeniach śledziony. Matthiolus (*1501 +1577) zwalczał z jego pomocą kamienie nerkowe, czerwonkę i zbyt obfite krwawienia u kobiet.
Głóg jest stosowany w problemach z tarczycą, w przypadkach stwardnienia tętnic, w chorobie gośćcowej, zakaźnej, w zatruciach nikotyną i alkoholem.
W medycynie mają zastosowanie dwa gatunki głogu: jednoszyjkowy Crataegus monogyna i dwuszyjkowy C. oxycantha. Kwiaty i owoce głogu są składnikiem wielu preparatów. Głogowe leki działają uspokajająco, łagodzą lęki, palpitacje, niepokój, zmniejszają pobudliwość i ułatwiają zaśnięcie. Łagodzą dolegliwości związane z okresem przekwitania. Bioflawonoidy działają rozkurczowo na mięśnie gładkie macicy, jelit i dróg moczowych. Badania na zwierzętach potwierdziły, że frakcje flawonoidowe, zawarte zarówno w kwiatostanie, jak i w owocach, są odpowiedzialne za działanie moczopędne, przez co dobrze wpływają na nerki, oczyszczając je z piasku i kamieni. Leczy się nimi układ pokarmowy – pobudzają apetyt, poprawiają trawienie, zapobiegają wzdęciom, działają dobroczynnie na wątrobę. Przyspieszają rekonwalescencję, zmniejszają stężenie „złego” cholesterolu we krwi. Głóg wzmacnia odporność organizmu człowieka na infekcje. Przetwory z kwiatów działają rozkurczowo na naczynia wieńcowe serca. Medycyna ludowa zalecała je jako leki przeciwuczuleniowe, przeciwastmatyczne i normalizujące pracę tarczycy.
Mamy liczne tradycyjne przepisy, dotyczące profilaktycznego stosowania głogu. Raczej nie powinniśmy jeść surowych owoców, mogą spowodować łagodne dolegliwości. Nie należy stosować leków z głogu w czasie ciąży i karmienia piersią.
Jak stosować preparaty?
W aptekach i sklepach zielarskich można kupić gotową alkoholową nalewkę z kwiatostanu głogu Crataegi tinctura. Można ją stosować w początkowych stanach upośledzonej wydolności serca (łatwe męczenie się). Obniża ciśnienie tętnicze krwi, wspomaga pracę układu krążenia i łagodzi dolegliwości sercowe na tle nerwowym. Nalewkę należy rozcieńczać z wodą, według wskazań producenta i zażywać kilka razy dziennie. Działanie takich preparatów jest odczuwalne wyłącznie po długotrwałym stosowaniu (co najmniej 2-3 tygodnie) oraz w stanach, które nie wymagają specjalistycznego leczenia.
W kuchni
Owoce są nazywane jabłuszkami, wyglądem przypominają miniaturowe jabłka. Używane do produktów spożywczych w surowej lub przetworzonej formie. Suszone owoce nadają się do kompotów i kisieli. Rozdrobnione na mączkę, wymieszane z miodem lub dżemem, dają zdrowe nadzienie do placków. Owoce i liście są wykorzystywane do herbat ziołowo-owocowych i różnych ziołowych mikstur. Najbardziej skuteczne mieszanki wykonane są ze świeżych owoców i kwiatów.
W przemyśle
Owoc głogu jest stosowany do przyrządzania nalewek, kompotów, kisieli i galaretek. W przetwórstwie dodaje się go jako dodatek do marmolad i dżemów.
W ogrodzie
Głóg jest znaną rośliną w miastach, często tworzy malownicze aleje. W ogrodzie można wykorzystać go do zróżnicowania luźnych żywopłotów lub jako pojedynczy soliter.
Napary
Z KWIATÓW. Łyżeczkę pokruszonych kwiatów z liśćmi (około 2 g) zalać szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem 10-15`. Przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie szklankę świeżego naparu. Może pomóc w dolegliwościach sercowych, początkach miażdżycy, nadciśnienia, może łagodzić bóle reumatyczne, stawowe i mięśniowe.
Z OWOCÓW. 2 łyżeczki owoców zalać szklanką wrzątku, odstawić pod przykryciem na 20`. Pić 3 razy dziennie w nadciśnieniu i miażdżycy.
Napary i odwary należy przyjmować systematycznie przynajmniej przez 3 tygodnie. Przed terapią należy skonsultować się z lekarzem.
W ludowej medycynie istnieje mnóstwo przepisów, dotyczących profilaktycznego zastosowania głogu. Nie powinniśmy jeść dużo surowych owoców, gdyż może to spowodować łagodne dolegliwości. Należy pamiętać, aby nie stosować leków z głogu w czasie ciąży i karmienia piersią.