Fasola zwyczajna – zielone dobro

Fasola zwyczajna Phaseolus vulgaris L. jest rośliną jednoroczną z rodziny bobowatych Fabaceae. Pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej, była tam uprawiana od kilku tysięcy lat! Świadczą o tym szczątki nasion z wykopalisk w Andach. Prawdopodobnie pochodzi od gatunku Phaseolus aboriginens Burk, rosnącego dziko w Andach Argentyny, Boliwii i Wenezueli.
W XVI w. fasolę uprawiano w ogrodach botanicznych w Niemczech, we Włoszech, w Anglii i we Francji.

W Polsce

fasola zwyczajna pojawiła się w końcu XVI w. Początkowo uprawiano ją jako roślinę ozdobną w klasztornych ogrodach. Jej walory jako warzywa doceniono od XVII w. Obecnie jest u nas popularnym warzywem z grupy strączkowych.

Morfologia

Części jadalne fasoli zwyczajnej to nasiona i strąki. Nasiona mają kształt nerkowaty lub owalny. Łodyga jest słabo rozgałęziona, w dolnej części zdrewniała, osiąga wysokość 25-60 cm u odmian karłowych, 60-120 cm u odmian biczykowych, o łodydze płożącej, 2-3 m u odmian tycznych, które owijają się wokół podpory.
Pierwsze dwa liście są całobrzegie, następne trójlistkowe, o barwie jasno- lub ciemnozielonej, w zależności od odmiany. Kwiaty motylkowe, zebrane w grona po 2-8, wyrastają z kątów liści po 40-60 dniach od siewu. Barwa kwiatów jest uwarunkowana genetycznie. Mogą być białe, różowe, czerwone lub fioletowe. System korzeniowy to słabo rozwinięty korzeń palowy, sięgający głębokości 100-110 cm. Jest silnie rozgałęziony w wierzchniej warstwie gleby. Owocem fasoli jest wydłużony strąk, którego kształt i barwa zależą od odmiany.

Odmiany

fasoli zwykłej różnią się od siebie barwą strąków, zawartością w nich włókna, wysokością łodygi, także wielkością nasion i czasem wegetacji. Wyróżniamy odmiany:
> karłowe (Bor, Mela, Augustynka, Wstęga);
> tyczne (Atlas – Mamut, Blauhilde, Goldmarie – Mamut, Hilds Neckarkonigin);
> szparagowe – zielonostrąkowe (Atena, Bona, Fana, Laguna, Zielona, Libra, Madera, Sisal, Sumatra);
> szparagowe – żółtostrąkowe (Amanda, Elektra, Furora, Polana, Galopka, Goldpantera – Pantera, Korona, Laurina – Laura, Polka, Tara, Złota Saxa);
> na suche nasiona.

Uprawa

Fasola zwyczajna najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym, osłoniętym od wiatru. Ma wymagania termiczne, jest wrażliwa na przymrozki, co jest związane z pochodzeniem tego gatunku. Optymalna temperatura dla prawidłowego wzrostu wynosi 20-25°C. Najlepiej rośnie na ziemi żyznej i średnio żyznej, nie kwaśnej. Nasiona wysiewamy dopiero w drugiej połowie maja, gdyż fasoli szkodzą nawet niewielkie przymrozki.

„Mięso” nie tylko dla ubogich

Fasola zwyczajna należy do warzyw o dużej wartości odżywczej. Do celów spożywczych wykorzystywane są głównie nasiona, które zawierają dużo białka. Jest ona trzecim (22%) źródłem białka roślinnego na świecie – po soi (45%) i grochu (25%). Nazywana jest „mięsem dla ubogich”. Nie tylko wszakże dla ubogich. Fasolę naprawdę warto spożywać. Jest bogatym źródłem witamin z grupy B. Nasiona roślin strączkowych, do których należy fasola zwyczajna, są cennym składnikiem diety. Zawierają dużo białka, błonnika i składników mineralnych. Fasola jest bogata w wapń, potas i fosfor. W niektórych gatunkach występują żelazo, kwas foliowy, selen i cynk.

Przeciwko nowotworom i cholesterolowi

Fasola zawiera lekkostrawną skrobię i substancje hamujące rozrost tkanek nowotworowych (inhibitory proteazy) oraz rozpuszczalny błonnik, który pomaga usuwać z organizmu nadmiar cholesterolu. Brytyjczycy są przekonani, że codzienne spożywanie jednej filiżanki gotowanej fasoli obniża poziom cholesterolu o około 12%. Fasola ma także wady: powoduje wzdęcia i gazy. Nie powinny jej spożywać kobiety w ciąży, karmiące piersią, małe dzieci, osoby starsze i cierpiące na zaparcia. W tabeli pokazujemy zawartość składników chemicznych w strąkach i nasionach fasoli. Skład chemiczny nasion ulega wahaniom pod względem ilościowym i jakościowym. Zależy od wielu czynników: odmiany, stopnia dojrzałości, środowiska, warunków pogodowych i agrotechniki.

Strąki

są w fasoli najcenniejsze. Po opróżnieniu z dojrzałych nasion należy je ususzyć i zaparzać jak ziółka. Tradycyjnie odwar: 1 łyżkę stołową rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku i gotować pod przykryciem 5-7 minut, przecedzić i pić 3 razy dziennie po 1 szklance. To jedno z najstarszych znanych człowiekowi lekarstw dla cukrzyków, obniża poziom cukru we krwi. Takie napary działają też moczopędnie, oczyszczają organizm z toksyn, zmniejszają obrzęki, łagodzą objawy chorób nerek i pęcherza moczowego, dolegliwości gośćcowe, pomagają w nadciśnieniu tętniczym i osłabieniu mięśnia sercowego.

Święto Fasoli…

Odbywa się od 15 lat w Zakliczynie, w powiecie Tarnowskim. W roku 2006 do ugotowania potrawy zużyto m.in. 550 kg fasoli, około 500 kg różnych mięs, 100 kg warzyw. My jednak zacznijmy skromniej: od jednej filiżanki gotowanej fasoli dziennie. Koneserom proponujemy fasolkę po zakliczyńsku: jednakowe porcje fasoli i wędzonego kurczaka, z dodatkiem cebuli, czosnku i przypraw, na sosie z koncentratu pomidorowego.

PRZEPIS NA ZUPĘ FASOLOWĄ:

Składniki na 3 porcje:

• Biała fasola (suche nasiona) – 2/3 szklanki (ok. 120g)
• Fasola szparagowa zielona – 150g
• Papryka – 1 szt.
• Marchewka – 2 szt.
• Ziemniaki – 3 szt.
• Kukurydza konserwowa – 5 łyżek
• Groszek konserwowy – 5 łyżek
• Pomidory – 3 szt.
• Bulion drobiowy 1000-1500 ml
• Natka pietruszki, szczypiorek
• Śmietanka – 100 ml
• Liść laurowy (3 sztuki), ziele angielskie (4 kuleczki), sól, pieprz.

Sposób przygotowania:

• Fasolę przed gotowaniem namocz na noc w wodzie.
• Fasolę opłucz, zalej wcześniej przygotowanym bulionem (gotuj ok 1 godz. do miękkości) z dodatkiem liści laurowych i ziela angielskiego.
• Gdy fasola będzie miękka dodaj do zupy posiekaną w kostkę marchewkę, ziemniaki, fasolkę szparagową, paprykę – gotuj przez ok. 20 minut i dodaj kukurydzę, groszek, pomidory (sparzone bez skórki) wcześniej pokrojone również w kostkę.
• Gotuj przez 10 minut, na koniec dodaj śmietankę, dopraw do smaku solą, pieprzem.
• Podawaj z natką pietruszki oraz szczypiorkiem.

Piśmiennictwo dostępne w redakcji.