Pierwotnie używano tych substancji do wyprawiania skór zwierzęcych. Podczas procesu wyprawiania skóry, komórki wierzchnich warstw naskórka są sprasowane. Dzięki temu powierzchnia skóry staje się bardziej odporna na działanie mikroorganizmów chorobotwórczych, wody i szkodliwych związków chemicznych. Z tego powodu Egipcjanie stosowali korę, owoce i liście zawierające garbniki do mumifikowania zmarłych.
Ściągające – przeciwzapalne – przeciwbakteryjne
W naszych czasach garbniki – zawarte w liściach, owocach, korze i galasówkach roślin – interesują szczególnie kosmetologów. Są bowiem środkami ściągającymi, szczególnie polecanymi jako dodatek do preparatów przeciwłojotokowych i przeciwtrądzikowych. Pod wpływem garbników poprawia się wygląd skóry, pory i naczynia włosowate ulegają zwężeniu, zmniejsza się wytwarzanie potu. Powierzchnia skóry staje się odporniejsza na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Proces ten jest odwracalny – w odróżnieniu od przywołanego na wstępie garbowania skóry… Garbniki mają działanie przeciwzapalnie, wysuszające i przeciwbakteryjne. Składniki czynne, działając tonizująco na ścianki naczyń krwionośnych, pomagają redukować opuchnięcia i obrzęki. Łagodzą uczucie swędzenia, regulują nadmierne wydzielanie łoju i potu, oczyszczają skórę. Dzięki tym właściwościom, wykorzystywane są w leczeniu wyprysków, chorób skóry, obrzęków, oparzeń, grzybicy, hemoroidów, owrzodzeń.
Naturalne źródła
Do surowców dostarczających garbników zalicza się m.in. oczar wirginijski (hamamelis), szałwię, korę dębu, rdest wężownik.
Szałwia lekarska
Salvia officinalis jest przede wszystkim znaną przyprawą do potraw rybnych, mięsnych i warzywnych. Ziele szałwii dostarcza też jednak cenionego surowca o właściwościach bakteriostatycznych i ściągających. Ten surowiec zawiera olejek eteryczny, garbniki, kamforę, węglowodany i białka. Wyciągi z szałwii dodawane są do past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej. Ekstrakt i olejek dodawane są do kosmetyków przeciwtrądzikowych, przeciwłojotokowych i przeciwzapalnych, kremów do stóp redukujących nadmierną potliwość, dezodorantów i antyperspirantów, szamponów oczyszczających – do włosów przetłuszczających się.
Dąb szypułkowy
Quercus robur – Quercus pedunculata – zarówno on, jak i dąb bezszypułkowy, są typowymi drzewami polskiego krajobrazu. Występują naturalnie w strefie umiarkowanej, zarówno w Europie, jak i w Ameryce Płn. Masywny wygląd dębu i długowieczność decydują o jego rozpoznawalności i popularności w tradycji i w kulturze. Pozyskujemy z dębu garbniki, m.in. elagotaniny, proantocyjanidyny. Korę dębu stosuje się zewnętrznie, w postaci płukanek, odwarów i dodatku do kąpieli. Działanie ściągające umożliwia szybsze gojenie się zmian skórnych, wywołanych odmrożeniami czy chorobami skóry. Zaleca się stosowanie wyciągu z kory dębu w przypadku hemoroidów, zwykle w postaci nasiadówek. Wszelkie rany w jamie ustnej, jak i dolegliwości związane z uciskiem protez zębowych na dziąsła (odleżyny od protez), można także łagodzić przy pomocy wyciągu z kory dębu. Innym zastosowaniem ściągającego działania kory dębu jest ograniczanie nadmiernej potliwości. Wykorzystuje się surowiec jako dodatek do kąpieli oraz do preparatów skórnych: balsamów, dezodorantów, antyperspirantów.
Kora dębu nie wywołuje reakcji alergicznych skóry. Komponuje się często z innymi roślinami, w szczególności z rumiankiem, nagietkiem, podbiałem, tymiankiem, szałwią, miętą. Odpowiednio dobrany skład umożliwia połączenie działania ściągającego z działaniem przeciwzapalnym rumianku, nagietka i podbiału, dezynfekującym szałwii. Dodatek olejku miętowego przyczynia się do odczucia przyjemnego chłodu, zmniejszającego uciążliwy ból.
Nasiadówka z kory dębu
Najkorzystniej jest przygotować nasiadówkę w postaci sypkiej (nie w torebkach). Należy przygotować odwar. Zwykle producenci zalecają, by 1 do 2 łyżek sypkiej kory zalać szklanką wody i ogrzewać pod przykryciem (ale nie gotować), przez około 30 minut. Taki odwar należy przelać do miski i dodać wystarczającej ilości wody, by móc zanurzyć w niej pośladki (w przypadku hemoroidów i bolesności okolic intymnych, na przykład po ciąży) lub stopy (w przypadku nadmiernej potliwości). Kora dębu nadaje intensywną barwę nie tylko wodzie, ale też skórze i naczyniu, w którym jest przygotowywana. Nasza skóra może stać się na pewien czas brązowa. Nie ma obawy, ten proces jest odwracalny.
Oczar wirginijski
Hamamelis virginiana występuje w formie krzewu lub niewysokiego drzewa. Jego charakterystyczną cechą są intensywnie żółte kwiaty, kwitnące późną jesienią lub zimą. Roślina pochodzi z obszaru Ameryki Płn., była wykorzystywana przez Indian.
Surowcem farmaceutycznym są kora i liście. W wyciągu z kory i liści znajdujemy garbniki, flawonoidy, saponiny, kwasy (galusowy i elagowy), leukoantocyjanidy. Działanie tych związków jest wielokierunkowe. Oczar jest surowcem o właściwościach ściągających, zmniejszających krwawienie, wysięk i sączenie płynów ustrojowych z rany. Inny kierunek działania to uszczelnianie naczyń krwionośnych. Ekstrakt z oczaru ma również właściwości przeciwzapalne, przyspieszające gojenie się ran i przeciwbakteryjne. Jest składnikiem preparatów do skóry przetłuszczającej się i trądzikowej. Wyciąg wodny z liści oczaru jest brązowy, zawiera flawonoidy, saponiny i olejki eteryczne. Dodawany jest do kremów, lotionów, ampułek i masek miękkich.
Ze względu na działanie ściągające, wyciąg z oczaru może być stosowany do ograniczania krwawienia i wysięku z rany. Działanie ściągające znajduje też zastosowanie w objawowym leczeniu hemoroidów (żylaków odbytu). Surowiec ma zdolność przyspieszania ziarninowania rany. To umożliwia stosowanie wyciągu z oczaru w regeneracji uszkodzonej skóry. Oczar ma także zdolność pielęgnacji skóry z sińcami, stłuczeniami i otarciami. Uszczelnianie naczyń krwionośnych sprawia, że oczar poleca się osobom z cerą naczynkową (pajączki i żylaki na skórze twarzy i kończyn) i do wspomagania funkcji obronnych organizmu. Uszczelnienie naczyń krwionośnych umożliwia większą efektywność różnych procesów obronnych naszego organizmu, które są uruchamiane dla przeciwdziałania czynnikom chorobotwórczych. Lepsza szczelność naczyń krwionośnych to również sprawniejszy przepływ krwi przez naczynia i mniejsze ryzyko zastojów krwi w żyłach, żylaków.
Działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, wsparte działaniem ściągającym, daje możliwość stosowania wyciągów z oczaru w łagodzeniu objawów trądziku młodzieńczego. Wyciąg z oczaru przyczynia się bowiem do zmniejszenia szerokości porów skórnych, tym samym ograniczenia ich widoczności. Ograniczony zostaje proces zapalny w obrębie wyprysku, co hamuje rozprzestrzenianie infekcji i przyspiesza gojenie zmiany skórnej.
Rdest wężownik
Polygonum bistorta występuje dziko na terenie całej Polski. Lubi miejsca wilgotne, w tym torfowiska. Jest rośliną wieloletnią. Dostarcza zdrewniałych, grubych kłączy, typowego surowca garbnikowego. Skład kłącza wężownika to garbniki (15-20%), kwas galusowy (0,5%), glukoza (0,45%), pararabina, czerwień wężownikowa, skrobia (20-30%), białko (10%), kwas elagowy, kwas pirokatechowy, antrachinony (wchodzą także w skład czerwieni wężownikowej, wraz z garbnikami).
Działanie kłącza jest ściągające, przeciwbiegunkowe, krwiotamujące, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe. Zewnętrznie stosuje się ziele w postaci okładów, płukanek, przemywań, lewatywy. Rdest ma działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwłojotokowe, obkurczające rozszerzone pory, antyseptyczne, pojędrniające skórę. Zawiera składniki zatrzymujące promienie UV i wymiatające wolne rodniki, co wykorzystuje kosmetologia. Nadaje się do pielęgnowania skóry trądzikowej i łojotokowej, do płukania włosów przetłuszczających się, do płukania narządów płciowych, gardła i jamy ustnej przy stanach zapalnych, do okładów na oczy nadmiernie łzawiące, z wysiękiem i wydzieliną ropną (okłady z odwaru). Jest dodatkiem do maści dla trudno gojących się ran z wydzieliną, owrzodzeń, odleżyn. Składnikiem czynnym płukanek dla tłustych włosów bez połysku, płukanek łupieżowych, do zabarwiania włosów siwych. Jako dodatek do płynów kąpielowych w nadmiernym pocenie się stóp, w stanach zapalnych skóry.
