Rośliny leczniczeCzeremcha zwyczajna

Czeremcha zwyczajna

Czeremcha zwyczajna lub pospolita vel Prunus padus znana jest także jako śliwa kocierpka, czeremucha lub trzemucha. Już ta wielość nazw świadczy o popularności czeremchy i jej zakorzenieniu w naszej tradycji. Jest to drzewo lub krzew z rodziny różowatych Rosaceae, podrodziny śliwowych Prunoideae. Szeroko rozpowszechniona w krajach o umiarkowanym klimacie. W Polsce występuje dość powszechnie na niżu i w niższych partiach gór. Rośnie w wilgotnych lasach i na ich obrzeżach, często nad rzekami i potokami. Jest też sadzona jako roślina ozdobna. Zwykle osiąga wysokość do 8 m, ale bywają okazy o wysokości 15 m. Ma gęstą, wydłużoną koronę. Młode pędy są wiśniowoczerwone lub oliwkowe, starsze – brunatne. Liście podłużnie odwrotnie jajowate lub eliptyczne, ostro piłowane, matowe i prawie nagie. Po roztarciu wydzielają charakterystyczny, silny i dla niektórych ludzi nieprzyjemny zapach. Czeremcha kwitnie w kwietniu i w maju, ma białe drobne kwiaty o intensywnym zapachu, zebrane w zwisające grona. Owocem jest mały, czarny pestkowiec, dojrzewający w lipcu, wkrótce potem opadający. Czeremcha zwyczajna jest roślina miododajną. Gatunkiem pokrewnym jest

czeremcha amerykańska

– zwana także czeremchą spóźnioną Padus serotina vel Prunus serotina. Jest to drzewo o wysokości do 35 m. Dziko rośnie w Ameryce Płn., w Polsce chętnie sadzona w parkach. Liście ma jajowate lub lancetowate, od spodu rudoowłosione. Żółtawobiałe kwiaty pozbawione są prawie zapachu, zebrane w grona wzniesione ku górze. Owocem jest ciemnopurpurowy pestkowiec, dojrzewający w sierpniu i we wrześniu, nieco większy niż u rodzimego gatunku. Występują też w Polsce czeremcha skalna Padus petraea oraz uprawiana czeremcha wirginijska Padus virginiana, ale obydwie mają znikome znaczenie.

W lecznictwie tradycyjnym

wykorzystuje się owoc, kwiat i korę czeremchy. Owoc Pruni padi fructus zawiera antocyjany, garbniki, glikozydy cyjanogenne, kwasy organiczne (głównie jabłkowy i cytrynowy) i cukry. Jest stosowany jako środek przeciwgośćcowy, przeciwreumatyczny, moczopędny. Świeże owoce mają działanie lekko przeczyszczające, suszone – zapierające. I właśnie to działanie jest najczęściej wykorzystywane. Suszone owoce są też niekiedy wykorzystywane jako zamiennik suszonych owoców borówki czernicy. Kwiaty Pruni padi flos zawierają flawonoidy, garbniki i glikozydy cyjanogenne. Są stosowane do kąpieli w chorobach skóry. Wywary z kory Pruni padi cortex, zbieranej przed powstaniem liści, o niezbadanym dotąd składzie, używane są do moczenia nóg w grzybicach.

Fitoncydy

Ciekawą właściwością czeremchy jest wydzielanie przez tę roślinę fitoncydów, czyli lotnych substancji o charakterze mikrobobójczym. Należy ona do pierwszych roślin, u których wykryto tego rodzaju związki. Odkrycia dokonał kilkadziesiąt lat temu sowiecki uczony Borys Tonkin. Dotąd nie znaleziono jednak sposobu praktycznego wykorzystania fitoncydów czeremchy w lecznictwie. Czeremcha wydziela tych związków tyle, że działają one nie tylko na drobnoustroje, ale także na owady, które masowo giną w jej otoczeniu, w porze kwitnienia. Fitoncydy najintensywniej uwalniają się podczas miażdżenia komórek. Padus serotina jest wykorzystywana w amerykańskiej medycynie tradycyjnej. Kora czeremchy amerykańskiej – znana jako wild cherry bark (sama czeremcha jest tam potocznie nazywana Wild Cherry, czyli dziką czereśnią, co nie jest ścisłe) – ma działanie ściągające, przeciwkaszlowe i uspokajające. Jest stosowana w postaci syropów i nalewek. Używa się jej w kaszlu, w bronchicie, w nerwowych zaburzeniach trawiennych i w biegunce.

W kuchni

Owoce czeremchy – kuliste pestkowce o średnicy kilku milimetrów, na zewnątrz czarne, w środku jasne, lepkie, ciągnące się – mogą mieć duże zastosowanie kulinarne, ale na razie wykorzystywane są skromnie. Większość objętości owocu zajmuje trudna do oddzielenia pestka, co komplikuje wykorzystanie czeremchy w kuchni i w przetwórstwie. Smak owoców jest nieco mdły i cierpkokwaśny, ale zmienia się na słodszy pod wpływem obróbki termicznej.

Owoców czeremchy używa się do barwienia win, najczęściej jabłkowych, rzadziej soków. Mocno uprażone stają się namiastką kawy. Szersze zastosowanie mają owoce czeremchy w krajach byłego Związku Sowieckiego. Na Syberii z suszonych sporządza się mąkę, dodawaną do wyrobów cukierniczych, ciast, pierogów, nawet chleba. Jest to ciekawe zastosowanie, warto je wypróbować i u nas, wziąwszy pod uwagę zainteresowanie urozmaiconym pieczywem. Trudno byłoby to jednak robić w warunkach domowych. Mielenie surowca na mąkę jest niełatwe. W Szwecji czy w Kałmucji jada się owoce czeremchy gotowane w mleku. Z nasion uzyskuje się też gorzki olejek, podobny do migdałowego. Potencjalne zastosowanie owoców jest znacznie szersze. Można z nich sporządzać wina i nalewki, soki i inne napoje bezalkoholowe, marmolady. Mogłyby służyć jako dodatek w browarnictwie i w przyprawach do mięs, którym nadaje ciekawy, korzenny smak. Wszystko to są jednak zastosowania potencjalne, u nas prawie niewykorzystywane.

Czeremchy zwyczajnej nie uprawia się jako rośliny użytkowej, raczej dla ozdoby. Zbiór ze stanowisk naturalnych jest utrudniony. Są one rozproszone i trudno dostępne (np. urwiste brzegi cieków wodnych), poza tym czeremcha jest wysoka i większość jej owoców znajduje się poza zasięgiem ręki człowieka stojącego na ziemi. Zastosowanie drabin bywa uciążliwe lub niemożliwe. Masowy zbiór owoców ze stanu dzikiego jest więc nieopłacalny. Szersze zastosowanie owoców widzimy w tych rejonach świata, gdzie wybór innych owoców, zwłaszcza uprawnych, jest ograniczony. Zastosowanie kulinarne czeremchy amerykańskiej jest jeszcze mniejsze. Jedynie w Ekwadorze jest uprawiana jako drzewo owocowe.

 class=

Inne zastosowania

Drewno czeremchy jest wykorzystywane do wytwarzania małych wyrobów stolarskich. Bywa też surowcem rzeźbiarskim, zwłaszcza w sztuce ludowej. Kora może służyć do barwienia tkanin – młoda na zielono, starsza na brązowo. Zarówno czeremcha amerykańska, jak i zwyczajna są chętnie sadzone jako rośliny dekoracyjne: w parkach, w ogrodach, przy drogach. Może tam pełnić nie tylko funkcje estetyczne, ale i praktyczne. Dzięki fitoncydom odpędza, nawet zabija owady, więc jej nasadzanie jest racjonalne – zwłaszcza na terenach nadrzecznych, pełnych komarów i innych insektów. Czeremchy są roślinami cieniolubnymi i mało wymagającymi, ich uprawa jest więc łatwa.

W kulturze

W literaturze, zarówno powszechnej, jak i polskiej, czeremcha występuje nader często. Jedną z najstarszych wzmianek w polskiej literaturze znajdziemy u barokowego poety Bartłomieja Zimorowica w Sielance wtórej: Pięknie kwitnie czeremcha, pięknie kwitną trześnie. W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza występuje w towarzystwie chmielu: Czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem, jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem.

W powieści Walerego Przyborowskiego Sandomierz czeremcha jest jednym ze zwiastunów uroczej wiosny: Zwłaszcza na wiosnę, gdy jasna, młoda zieleń okryła swą majową szatą wszystkie nagości wąwozu, gdy czeremchy poczęły kwitnąć i podlaszczki bielić się na szmaragdowym tle traw, słowiki napełniały cały wąwóz swym melodyjnym śpiewem, niemałego uroku dodając tej półdzikiej, półromantycznej miejscowości.

Ważnym tłem akcji są czeremchy w Chrzcie ognia i w Wieży jaskółki tak modnego dziś autora, Andrzeja Sapkowskiego: Podrapał się w brodę krasnolud, obserwując kobiety z Kernów, szykujące sobie nocleg pod krzakami czeremchy, rosnącymi dookoła chałupy cyrulika […] Percival odnalazł się za chałupą, zwinięty w kłębek w krzaku czeremchy i nakryty słomianą rogóżką służącą Regisowi do wycierania butów […]. Tutaj jest maj, bo przecież w maju kwitnie dzika róża i czeremcha… […]. Ktoś w pobliżu grał na fujarce lub fletni, wygrywał wesołą, skoczną melodyjkę […]. Melodię słychać było coraz wyraźniej, dobiegała zza obwieszonych białym kwieciem krzaków czeremchy… W książce Marty Fox Dotknij mnie mamy wiśnie i czeremchy, które rozkwitły nagością bieli. Anna Achmatowa często sięgała po symbolikę leśnych owoców i kochała czeremchę: A na zachodzie leżała biała żałoba czeremcha, co osypała się drobnym, pachnącym, suchym deszczem… Chyba tylko u Mickiewicza czeremcha znalazła się dzięki owocom, w innych utworach eksponuje się jej kwiaty. To wonne kwitnienie czeremchy bardziej inspirowało twórców niż czarne, niepozorne pestkowce…
Czeremcha ma pewne znaczenie w folklorze słowiańskim, zwłaszcza wschodniosłowiańskim, choć nie tak rozległe, jak jarzębina, czy kalina. Od czeremchy biorą też nazwy miejscowości, na przykład wieś Czeremcha na Podlasiu, znany ośrodek muzyki folkowej.

Czeremcha to skromny przedstawiciel owocujących roślin leśnych. W porównaniu z innymi, bardziej znanymi, ma stosunkowo nieduże znaczenie w lecznictwie i w kuchni. Jednak potencjalne możliwości jej zastosowania na tych polach są jeszcze do wykorzystania.

Autor

Poprzedni artykuł
Następny artykuł

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej