Schorzenia i terapieCo z tym kaszlem? Mokry, suchy, czy może palacza?

Co z tym kaszlem? Mokry, suchy, czy może palacza?

Mokry, suchy, czy może palacza?

Rozważania, czy kaszel jest mokry, czy suchy dawno już wykroczyły poza gabinety lekarskie, znajdując stałe miejsce w dialogach reklamowych spotów. Ten dichotomiczny wybór staje się wiodącym kryterium w doborze reklamowanych środków „na kaszel”. Jednak rzeczywistość poza reklamą jest znacznie bardziej złożona, a punktem wyjścia w obraniu skutecznego specyfiku jest uświadomienie sobie roli kaszlu, który jest przecież ewolucyjnie wykształconym mechanizmem obronnym.

Długotrwały, lub nasilony kaszel, może być objawem gruźlicy, krztuśca, zapalenia płuc, alergii, astmy i nowotworów, a także chorób pasożytniczych.

Kaszel

jest odruchem powstającym w wyniku drażnienia zakończeń nerwowych zlokalizowanych w błonie śluzowej krtani, tchawicy i głębszych odcinków dróg oddechowych. Wywołuje go również pobudzenie błony śluzowej przez gromadzący się na jej powierzchni śluz, a także jej przekrwienie, wysięk, stan zapalny i przesuszenie. Kaszel może być również wywołany mechanicznym drażnieniem opłucnej, lub tylnej ściany żołądka, a także stosowaniem niektórych leków np. używanych w leczeniu nadciśnienia inhibitorów konwertazy angiotensyny. Pod względem diagnostycznym kaszel to nie tylko objaw, ale również symptom, mogący sygnalizować istnienie poważniejszych dolegliwości. Dlatego, gdy mimo stosowanych leków kaszel utrzymuje się, lub powraca, należy udać się do lekarza celem osłuchania, a czasem również wykonania dalszych badań.
Z fizjologicznego punktu widzenia, odruch kaszlowy ma na celu wywołanie skurczu mięśni klatki piersiowej, wytwarzającego ciśnienie powietrza, będące w stanie usunąć zanieczyszczenia, lub ciała obce, które dostały się do dróg oddechowych. Dodatkowym mechanizmem obronnym jest stale wydzielany przez nabłonek układu oddechowego śluz, który nie tylko zapobiega wysychaniu, ale również wiąże i usuwa obecne w powietrzu zanieczyszczenia. U osób zdrowych ilość wydzielanego śluzu nie przekracza 100 ml/dobę, jest on transportowany zgodnie z ruchem nabłonka rzęskowatego do przełyku. W przypadku infekcji organizm produkuje znacznie więcej śluzu, może w nim występować ropa, produkty rozpadu komórek uszkodzonych tkanek i bakterie. W niektórych przypadkach śluz gęstnieje, zalegając w trudnych do odkrztuszenia skupiskach, których obecność wywołuje suchy, nieproduktywny kaszel.
Najważniejszymi czynnikami sprzyjającymi występowaniu większości dolegliwości układu oddechowego jest palenie tytoniu i narażenie na zanieczyszczenia obecne w powietrzu. Osoby palące i mieszkańcy miast, w których występuje smog, statystycznie częściej zapadają na niemal wszystkie choroby płuc, a proces leczenia i rekonwalescencja przebiegają w tej grupie znacznie wolniej. Mechanizmy ochronne dróg oddechowych ulegają również osłabieniu w przesuszonym, pełnym kurzu i drobnoustrojów powietrzu, jakie przeważnie zimą występuje w pomieszczeniach, w których przebywamy. Świadomi, wpływu zanieczyszczenia środowiska

KASZEL MOGĄ WYWOŁYWAĆ PASOŻYTY.
Larwy niektórych pasożytów przemieszczając się w obrębie klatki piersiowej, lub przełyku mogą wywoływać silne napady kaszlu. Jeśli więc mimo zaleconej terapii objawy nie ustępują, warto wykonać również badania pod kątem pasożytów np. glisty ludzkiej.

na drogi oddechowe, powinniśmy, jeśli tylko jest to możliwe spędzać wolny czas na świeżym, czystym powietrzu. Sprzyjające regeneracji warunki znajdziemy nad morzem i wysoko w górach. Zalecenia te są bardzo ważne zwłaszcza dla dzieci często zapadających na choroby oskrzeli. Kilkudniowy pobyt nad Bałtykiem, także poza sezonem, na pewno zmniejszy częstotliwość nawrotów chorób dróg oddechowych i wzmocni organizm.

Mokry czy suchy kaszel?

Kaszel „mokry” to kaszel produktywny. Wraz z wyrzucanym z dróg oddechowych powietrzem usuwana jest zalegająca tam wydzielina, a razem z nią ciała obce, spływający z zatok śluz, fragmenty martwych komórek, drobnoustroje chorobotwórcze itp. W ten sposób układ oddechowy oczyszcza się.
Kaszel „suchy” to kaszel bezproduktywny, w którym mimo silnego odruchu, wraz z wyrzucanym powietrzem z dróg oddechowych nie wydostaje się nic, zatem mechanizm ten nie jest wydajny. Świadczy to o obecności skupisk gęstego śluzu, lub występowaniu innych czynników wywołujących kaszel np. drażnienie opłucnej.

Główne kierunki działania leków na kaszel

Leki przeciwkaszlowe mają za zadanie zahamowanie odruchu kaszlu. Stosuje się je wtedy, gdy kaszel jest niewskazany, czy wręcz niepożądany. Na przykład wywołany wirusami, silny, lecz bezproduktywny, męczący kaszel, nadwyrężający śluzówkę i mięśnie dróg oddechowych. Innym przykładem będzie kaszel wywołany urazem klatki piersiowej, czy działaniem ubocznym stosowanych leków. Silne leki przeciwkaszlowe w odpowiednich dawkach będą hamować kaszel niezależnie od jego przyczyny, wpływając na ośrodek kaszlu, lub ośrodek oddechowy. Leki te, podaje się także by umożliwić pacjentowi wypoczynek, w sytuacji, gdy napady kaszlu utrudniają zasypianie.

ASTMA SALICYLANOWA.
U osób uczulonych, kaszel, mogą wywoływać pochodne kwasu salicylowego, co jest wynikiem alergicznego skurczu oskrzeli. Jeśli mimo pojawienia się tego objawu, salicylany są stosowane nadal (najczęściej na skutek niewiedzy), może dojść do utrzymujących się długotrwale stanów skurczowych oskrzeli zwanych astmą salicylanową. Osoby uczulone na salicylany, a także astmatycy i alergicy powinni więc unikać produktów zawierających pochodne kwasu salicylowego np. kwas acetylosalicylowy

Stosowanie leków przeciwkaszlowych, przy obecności w drogach oddechowych znacznej ilości wydzieliny jest niekorzystne i może pogorszyć rokowania. Dlatego leki wykrztuśne stosuje się, gdy konieczne jest wspomaganie naturalnego mechanizmu kaszlu. Wydzielina błony śluzowej w pewnych przypadkach gęstnieje i opiera się odkrztuszaniu, zalegając w drogach oddechowych, co może stanowić pożywkę dla drobnoustrojów, prowadząc do zapalenia płuc i oskrzeli. W tej sytuacji konieczne jest zastosowanie leków rozrzedzających wydzielinę poprzez zniszczenie sztywnej struktury śluzu, bądź zwiększenie wydzielania śluzu rzadkiego i łatwego do odkrztuszenia. Do leków wykrztuśnych zaliczane są także związki pobudzające nerw błędny i ośrodki kaszlu. Leki te stosujemy w ciągu dnia, by usprawnić odkrztuszanie i oczyszczanie dróg oddechowych, zażywanie ich na noc może utrudniać zasypianie, ze względu na pobudzenie odruchu kaszlu. Leki powlekające i łagodzące podrażnienia dróg oddechowych sprzyjają regeneracji i usprawniają pracę nabłonka rzęskowatego. Ich stosowanie ma na celu wspomaganie naturalnych procesów regeneracyjnych błony śluzowej dróg oddechowych.

Fitoterapia w leczeniu kaszlu

Roślinne surowce lecznicze i sporządzane z nich preparaty stosowane są w leczeniu kaszlu i stanów zapalnych dróg oddechowych bardzo często. do ssania to na ogół nasz pierwszy wybór w przeziębieniu, czy grypie, jednak na większą uwagę zasługują również napary z ziół leczniczych. Jedno, lub wieloskładnikowe herbaty lekko osłodzone miodem stanowią skuteczną, a przy tym smaczną alternatywę dla leków syntetycznych. Wymienione poniżej, najważniejsze surowce stosowane w leczeniu kaszlu często łączone są ze składnikami uzupełniającymi (lipą, miętą, szałwią, rumiankiem, dziką różą itp.), co ma na celu wzmocnienie głównego działania i łagodzenie objawów towarzyszących chorobie. Omówione surowce wykazują różnorodne kierunki działań: przeciwkaszlowe, wykrztuśne, zwiększające ilość śluzu, lub rozrzedzające go, a także pobudzające ruch rzęsek i oczyszczanie górnych dróg oddechowych.

KASZEL PALACZA.
Kaszel jest odruchem obronnym, który ma na celu usunięcie ciał obcych utrudniających oddychanie. U palaczy, nabłonek rzęskowy wyściełający drogi oddechowe, jest stale zalepiany pochodzącymi z dymu tytoniowego rakotwórczymi związkami smolistymi. Substancje te wraz z gęstym śluzem, dzięki mechanizmom obronnym, ulegają agregacji, a następnie usunięciu poprzez mechanizm odkrztuszania. Regularne palenie powoduje stopniowe uszkodzenie tego mechanizmu obronnego, a dodatkowo blokowanie lekami przeciwkaszlowymi odruchu kaszlu, będzie jeszcze bardziej upośledzać mechanizmy obronne i może nasilać szkodliwość palenia tytoniu. Pojawienie się kaszlu palacza jest bardzo wyraźnym sygnałem, że należy natychmiast zerwać z nałogiem.

 Prawoślaz lekarski

Althaea officinalis L.
Surowcami leczniczymi są liść i korzeń prawoślazu. Zawierają one głównie śluzy, to jeden z najważniejszych rodzimych surowców śluzowych. Związki te pęcznieją w wodzie, tworząc koloid pokrywający błony śluzowe warstwą ochronną (działanie to przekłada się również na śluzówkę żołądka). Ułatwia to regenerację, łagodzi stany zapalne i wspomaga usuwanie nagromadzonych zanieczyszczeń. Preparaty z prawoślazu upłynniają zalegającą wydzielinę i ułatwiają jej usuwanie, łagodzą podrażnienia błony śluzowej i działają lekko przeciwzapalnie. Prawoślaz zalecany jest w nieżytach górnych dróg oddechowych, ostrym i suchym kaszlu, chrypce, podrażnieniach, zapaleniu gardła i krtani, a także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Babka lancetowata

Plantago lanceolata L.
Surowcem leczniczym jest liść babki, jest to również ważny surowiec śluzowy. Łagodzi stan zapalny gardła, przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń krwionośnych, a także działa bakteriostatycznie. Ponadto łagodnie rozkurcza mięśnie dróg oddechowych i zwiększa wydzielanie endogennego interferonu (naturalna substancja przeciwwirusowa). Liść babki jest często stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych, najczęściej, jako składnik syropów.

Tymianek pospolity

Thymus vulgaris L.
Surowcem leczniczym jest ziele tymianku. Ta przyjemnie pachnąca roślina to surowiec olejkowy o właściwościach silnie wykrztuśnych (zawiera głównie tymol). Pobudza ruchy rzęsek nabłonka górnych dróg oddechowych, wzmaga sekrecję rzadkiego śluzu, rozrzedza zgęstniałą wydzielinę zalegającą na ścianach gardła i krtani, działa lekko rozkurczowo na mięśnie gładkie dróg oddechowych. Nie bez znaczenia jest również działanie przeciwbakteryjne tymianku, skuteczne przeciw paciorkowcom, często atakującym gardło, działa on także antyseptycznie i przeciwgrzybiczo. Olejek tymiankowy, zawarty w zielu, po spożyciu jest wydalany z organizmu wraz z wydychanym powietrzem poprzez płuca, co dodatkowo nasila jego skuteczność. Z ziela tymianku a także płukanki do gardła.

Koper włoski

Foeniculum vulgare Mill.
Surowcem jest owoc kopru. Zawarty w nim olejek eteryczny działa wykrztuśnie, zmniejsza napięcie mięśni gładkich oraz silnie pobudza wydzielanie śluzu w górnych odcinkach dróg oddechowych, zwłaszcza gardle i tchawicy. Ponadto usprawnia pracę nabłonka rzęskowego, ułatwia odkrztuszanie oraz przyspiesza ruch nabłonków migawkowych, a także działa przeciwbakteryjnie. Ten łagodny środek wykrztuśny jest również z powodzeniem stosowany w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, eliminując wzdęcia i ułatwiając trawienie.

Biedrzeniec anyż

Pimpinella anisum L.
Surowcem jest niezwykle aromatyczny owoc anyżu, dostarcza on leczniczego olejku anyżowego. Zawarte w olejku substancje pobudzają czynność wydzielniczą błon śluzowych dróg oddechowych i nasilają aktywność ruchową nabłonka rzęskowego, natomiast działając bezpośrednio na błonę śluzową tchawicy i oskrzeli surowiec ten dodatkowo wzmaga ilość wydzieliny oskrzelowej i rozrzedza ją. W efekcie zalegający śluz ulega upłynnieniu i odkrztuszeniu. Owoc anyżu zaleca się w nieżycie oskrzeli ze skąpą, trudną do usunięcia wydzieliną, oraz kaszlu suchym, również przy zaniku nabłonka rzęskowego np. u palaczy. Składniki olejku anyżowego wydalane są przez płuca, co wspomaga czynność wydzielniczą i motoryczną układu oddechowego. Ze względu na przyjemny smak i działanie wspomagające trawienie, owoc anyżu jest cenioną przyprawą kuchenną.

Lukrecja gładka

Glycyrrhiza glabra L.
Surowcem leczniczym jest korzeń lukrecji, zawiera on bardzo słodki kwas glicyryzynowy oraz różnorodne saponiny. Lukrecja działa silnie wykrztuśnie, pobudza czynność wydzielniczą błony śluzowej górnych dróg oddechowych i ruchy nabłonka rzęskowego. Działa przeciwzapalnie i rozkurczowo na mięśnie gładkie oskrzeli, przez co ułatwia oddychanie i łagodzi duszności. Prawdopodobnie wykazuje również działanie przeciwhistaminowe, dzięki czemu stosuje się ją w leczeniu alergii. Lukrecja zalecana jest w kaszlu z zalegającą wydzieliną (bezproduktywnym), nieżycie gardła i oskrzeli, a także chrypce. Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów otrzymywanych z lukrecji są choroby nerek i wątroby, niskie stężeniu potasu oraz ciąża.

Autor

  • dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk

    dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk. Wykładowca, publicysta, czynny zawodowo farmaceuta. Wiceprezes Rady Śląskiej Izby Aptekarskiej, członek Komisji Bioetycznej Wyższej Szkoły Medycznej w Sosnowcu, były prezes Kieleckiego Oddziału PTFarm. Redaktor naczelny czasopisma Apothecarius, członek Komitetu Naukowego magazynu Farmakoekonomika Szpitalna. Obecnie w funkcji Koordynatora ds. jakości gospodarki lekowej Wojewódzkich Szpitali Specjalistycznych w Częstochowie oraz Rybniku. Twórca i właściciel firmy szkoleniowo-badawczej INTERMEN Piotr Kaczmarczyk. Zainteresowania zawodowe autora obejmują głównie zagadnienia związane z jakością i bezpieczeństwem farmakoterapii, niedożywieniem klinicznym oraz opieką farmaceutyczną i komunikacją w ochronie zdrowia. Równolegle autor realizuje projekty naukowo-szkoleniowe i publicystyczne w obszarze leku naturalnego. Jest autorem książki Biały Głód.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Polecane

Najnowsze

Więcej