Cebula zwyczajna Allium cepa L. zaliczana jest do rodziny czosnkowatych Alliaceae, z rodzaju Allium. Dawniej była przypisywana do rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae, przez niektórych botaników do liliowatych Liliaceae. Jej pochodzenie nie zostało wyjaśnione, być może wywodzi się z zachodniej i środkowej Azji, gdzie nadal spotyka się jej dziką formę, podobną wyglądem do współcześnie uprawianej.
Wyglądem i siłą cebula podobna jest do wielowarstwowego wszechświata, który składa się z nieskończonej ilości elementów… Douglas Harding – angielski filozof, mistyk.
Sprzed tysięcy lat
Na wykopaliskach w Palestynie zostały odnalezione rysunki cebuli, pochodzące z epoki brązu, sprzed około 5000 lat p.n.e. Do dziś nie wiadomo, czy była już wówczas uprawiana, czy tylko zbierana z naturalnych stanowisk. Na pewno była uprawiana w Egipcie, około 3200 lat p.n.e. Dowodem na powszechne użytkowanie cebuli w tamtych czasach są malowidła na płaskorzeźbach egipskich i teksty na grobowcach. W trakcie budowy piramidy Cheopsa, na jej zakup dla robotników wydano 1600 talentów, była to ogromna kwota. O dużym znaczeniu gospodarczym cebuli świadczą egipskie wykazy podatkowe, w których była często wymieniana. Pozostałości cebul są odkrywane pomiędzy zwojami bandaży, którymi były owijane mumie. Cebulki wkładane były również w ręce zmarłych kobiet i w oczodoły.
Rzymianie wierzyli, że cebula dodaje odwagi i męstwa, dlatego była amuletem legionistów. Stosowano ją jako warzywo i środek leczniczy.
W Polsce pierwsze wzmianki o uprawie cebuli pochodzą z XII w., cztery stulecia później była już rośliną powszechnie u nas uprawianą.
Jest rośliną wieloletnią
W naszych warunkach klimatycznych uprawiana jest jako dwuletnia. W pierwszym roku tworzy organ spichrzowy, tzw. główkę lub cebulę, czyli część jadalną. Łodygą jest skrócony pęd, tzw. piętka, z której wykształcają się korzenie i liście. System korzeniowy wiązkowy, sięga 30-40 cm. Korzenie rosną na głębokość około 20 cm i w promieniu około 15 cm. Piętka ma kształt ściętego stożka, znajduje się w środkowej części nasady cebuli. Pierwszy liść rośnie po wyprostowaniu się liścienia. Składa się z pochwy i nerkowatej blaszki liściowej. Następne liście wyrastają przez otwór na granicy pochwy z blaszką poprzedniego liścia. Tworzą razem pozorną łodygę cebuli, tzw. szyjkę. Po wytworzeniu kilku liści, wyrasta zgrubienie zwane cebulą. Wzrost części jadalnej polega na grubieniu pochew liściowych, czyli łusek mięsistych, także na wyrastaniu zaczątków liści nie wyrastających na zewnątrz, ale formujących stożki wewnątrz główki. W łuskach oraz zaczątkach liści cebula gromadzi substancje zapasowe. W trakcie odkładania się substancji zapasowych, cebula się rozrasta. Wewnątrz cebuli, w piętce, w kątach liści, znajdują się pączki, wierzchołki wzrostu, będące zaczątkami pędów kwiatostanowych. Ilość zależy od wielkości cebuli i odmiany (1-5). Piętka, w zależności od liczby wytworzonych wierzchołków wzrostu, tworzy jedną lub więcej cebul. W Polsce przeważają odmiany tworzące cebule pojedyncze, które nie rozpadają się. Owocem cebuli jest torebka, nasiona są twarde, czarne, trójgraniaste i pomarszczone. Zachowują zdolność kiełkowania przez 2-3 lata.
Walory smakowe
Sprawiły, że cebula jest ważnym składnikiem diety ludzi na całym świecie. Szczególnie cenione są jej właściwości odżywcze, zdrowotne i kosmetyczne. Najchętniej spożywana jest na południu Europy.
W Polsce
Cebula ma ugruntowaną pozycję i korzystne warunki uprawy. Jej roczne spożycie wynosi około 7 kg na osobę. Uprawiana jest metodą konwencjonalną, na powierzchni 30-35 tys. ha, zbiory na poziomie 600-750 tys. ton w roku. Ścisłe wymagania dotyczące jakości oraz znakowania i dystrybucji cebuli zostały określone przez prawodawstwo UE (Komisja WE, 2003). Wykonuje się badania zawartości substancji prozdrowotnych cebuli i zawartości środków chemicznych, używanych w trakcie jej produkcji.
Cebula zawiera enzym LFS
Lachrymatory factor synthase, który po zmieszaniu z aminokwasami zawierającymi siarkę, czyli z allicyną, powoduje ich przekształcenie w kwasy sulfonowe. Kwasy te samoistnie przekształcają się w lotny sulfin etylu. Proces ten zachodzi podczas krojenia cebuli. Związek wydzielony do powietrza przez cebulę powoduje podrażnienie śluzówki ocznej i prowadzi do łzawienia. Cebula zawiera dużo substancji prozdrowotnych, niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest bogatym źródłem takich składników, jak związki siarkowe, śluzy, pektyny, flawonoidy, m.in. kwercetyna i kempferol, białko, węglowodany, błonnik, witaminy A, B1, B2, C, E, K, PP, sole mineralne, potas, fosfor wapń, magnez, sód, żelazo, cynk. Kwercetyna jest flawonoidem o silnych właściwościach utleniających. Zmniejsza ryzyko wystąpienia różnych form nowotworów i chorób serca.
Panaceum?!
Badania potwierdziły, że cebula zwiększa odporność organizmu, zapobiega zakażeniom, zwalcza grypę, kaszel, leczy zatoki, wspomaga pracę tarczycy, wzmacnia serce, przeciwdziała miażdżycy, zapobiega odkładaniu cholesterolu w naczyniach krwionośnych, redukuje poziom cukru w organizmie, zapobiega procesom starzenia, wspomaga leczenie reumatyzmu, poprawia wzrok, pobudza trawienie, pomaga przy zaparciach, leczy żylaki, hemoroidy, kurzajki, brodawki, odciski i obrzęki po ukąszeniu owadów, łagodzi skutki kaca…
Cebula została doceniona przez Światową Organizację Zdrowia. WHO zachęca do korzystania z preparatów zawierających cebule w leczeniu nadmiernego apetytu, przeziębień, w leczeniu zapalenia oskrzeli i astmy oraz w zapobieganiu miażdżycy. Spożywana jest we wszystkich zakątkach świata. Dawniej, poza szerokim zastosowaniem w kuchni, była wykorzystywana w medycynie. Wierzono, że dodaje odwagi, energii, wigoru, wzmacnia odporność psychiczną i fizyczną, pomaga wyzbyć się smutku, zniechęcenia i apatii, pozwala mądrze bronić swoich racji i poglądów…
W podaniach ludowych
Mamy wiele przesądów dotyczących cebuli. Pokrojona na ćwiartki położone w kątach domu, miała pochłaniać choroby i złą energię. Wianki z cebuli, powieszone w kuchni, miały chronić domowników przed złem. Cebula pod łóżkiem chorego miała wyciągać z niego choroby. W każdym przypadku zwracano uwagę, by cebule, użyte rytualnie do takich celów, oddać naturze – spalić lub zakopać. Nie wolno było ich spożywać. Cebulą leczono bóle zębów i uszu. Na obolałego zęba należało położyć cebulę i ostrożnie rozgryźć, by jak najwięcej cebuli weszło w bolące miejsce. Cyganie zalecali żucie cebuli lub przykładanie plastrów z warzywa. Szum w uszach i lekką głuchotę leczono kroplami soku z cebuli. W dużej cebuli drążono otwór stożkowy i wsypywano drobno zmielony kminek, następnie pieczono. Po upieczeniu wyciskano sok. Wieczorem wkraplano po kilka kropli do bolącego ucha, rankiem przepłukiwano ucho rumiankiem.
Ratowała przed hiszpanką?
Jedną z największych tragedii w dziejach ludzkości była grypa hiszpanka z lat 1918-19. Zabiła więcej ludzi niż I wojna światowa! Szacuje się jej ofiary na 50 mln ludzi, a może nawet więcej! W licznych doniesieniach prasowych z tamtego okresu pojawia się też relacja lekarza pierwszego kontaktu. Był zdumiony, gdy któregoś dnia odwiedził kolejne gospodarstwo domowe, a tam wszyscy zdrowi. To był wówczas ewenement. Gospodyni ratowała swą rodzinę, rozkładając pokrojoną cebulę w różnych zakątkach domu i dodając ją obficie do potraw. Lekarz nie mógł uwierzyć, że cebula może być aż tak skuteczna. Przebadał jedną z rozkrojonych w tym domu cebul i z najwyższym zdumieniem odkrył w niej „uwięzione” wirusy zabójczej grypy!
Pomnik Cebuli
Ostatni poważny atak grypy w Polsce to lata 2009-2010. Na wirus A/H1N1 zmarły 182 osoby. W ukraińskim dziś Drohobyczu skutecznie broniono się przed grypą, stosując cebulę. Władze miasta postanowiły wybudować Pomnik Cebuli, za ratowanie przed grypą. Pomysł nie zdziwił mieszkańców miasta, uznali go za oczywisty…
Uwaga! Cebula pochłania bakterie i wirusy z otoczenia. Nie spożywajmy rozkrojonej cebuli, odłożonej do spożycia na później! Zjedzmy ją zaraz po rozkrojeniu. Dopuszczalne jest spożywanie rozkrojonej i przechowywanej jakiś czas cebuli, jedynie po obróbce termicznej.
