Gardło to wrażliwe miejsce w organizmie człowieka. Tu spotykają się bowiem dwa różne układy: pokarmowy i oddechowy. W ujęciu anatomicznym jest to przestrzeń rozciągająca się od podstawy czaszki, aż po krtań. Występują tu skupiska tkanki limfatycznej, zwane migdałkami. Ze względu na położenie w organizmie, w gardle dochodzi do częstego kontaktu z czynnikami drażniącymi i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Ta sytuacja stymuluje nieustannie błonę śluzową do produkcji przeciwciał. Dzięki nim, u osób dorosłych, z prawidłowo wykształconym układem immunologicznym, większość patogenów ulega eliminacji już na poziomie gardła i nie dochodzi do rozwoju zakażenia. Problemy z gardłem, w postaci bólu lub chrypki, pojawiają się najczęściej w okresie jesienno-zimowym. Różnice temperatur a także dłuższe niż w lecie przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach, często nadmiernie ogrzanych i wysuszonych, sprzyja wysychaniu błony śluzowej gardła, co ułatwia infekcje o podłożu zarówno wirusowym, jak i bakteryjnym.
Ból gardła
to dokuczliwy dyskomfort, odczuwany w każdej jego części: uczucie drapania, po silny ból. To także trudności w przełykaniu. Często stanowi jeden z pierwszych objawów przeziębienia. Osoba dorosła doświadcza bólu gardła średnio 3 razy w ciągu roku.
Chrypka
to nieswoisty objaw wielu chorób. Sam termin używany jest do zdefiniowania anormalnej jakości głosu. Następuje osłabienie fonii, co sprawia, że podstawowy dźwięk, wydobywany przez głośnię, przypomina często raczej szelest czy pomruk. Chrypka jest więc pewnym zjawiskiem akustycznym, znanym z obrazowych opisów zachrypniętego głosu: szorstki, ochrypły, zgrzytliwy, piskliwy. Może wystąpić także w postaci głosu słabego, cichego lub załamującego się.
Infekcje wirusowe
są główną przyczyną bólu gardła. Odpowiadają za 70-90% takich przypadków. Atakują głównie rinowirusy, koronawirusy i adenowirusy. W pozostałych przypadkach bóle gardła wywołują infekcje na tle bakteryjnym, opryszczka, mononukleoza zakaźna, ospa wietrzna, kandydoza. Zapalenie gardła na tle wirusowym występuje najczęściej wiosną i jesienią, w zimie dominują infekcje wywołane przez wirusy grypy i koronawirusy. Wirusy przenoszone są drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z wydzieliną pochodzącą z nosogardzieli osoby zakażonej. Okres inkubacji wirusów trwa od 1 do 6 dni. W tym czasie patogen przyłącza się do specyficznych receptorów, znajdujących się na powierzchni nabłonka nosa oraz oskrzeli. Dochodzi do uszkodzenia komórek rzęskowych, uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, co prowadzi do stanu zapalnego tkanek jamy nosowej. Następnym etapem jest obrzęk błony śluzowej, odczuwany jako niedrożność nosa i katar. Zainfekowana wydzielina, spływając po tylnej ścianie gardła, przenosi wirusy niżej, co manifestuje się bólem gardła i kaszlem.
To może być niebezpieczne
Chrypkę znamy przede wszystkim jako zjawisko towarzyszące przeziębieniu i zapaleniu gardła. Mamy skłonność do jej lekceważenia. Takie stawianie sprawy może być niebezpieczne. Chrypka, jako nieswoisty objaw, może być bowiem związana z poważnymi chorobami układu naczyniowego lub endokrynnego (na przykład w chorobach tarczycy). Jej występowanie może być wynikiem wad wrodzonych, urazów, zmian nowotworowych, zatruć. Może towarzyszyć alergii i refluksowemu zapaleniu przełyku (GERD). Biorąc pod uwagę tak liczne możliwości, lepiej zgłosić lekarzowi ten objaw, zwłaszcza gdy utrzymuje się powyżej 3 tygodni i towarzyszą mu problemy z połykaniem lub ból szyi.
Terapia
W leczeniu bólu gardła wykorzystuje się leki o działaniu odkażającym, przeciwzapalnym, przeciwbólowym, także znieczulającym. Nie sięgajmy od razu po silne leki chemiczne. Zwykle wystarcza fitoterapia. Istnieje wiele przydatnych surowców roślinnych, o udowodnionym działaniu, wykorzystywanych w dolegliwościach górnych dróg oddechowych. Do najpopularniejszych należą ziele tymianku, liść podbiału, korzeń prawoślazu, plecha porostu islandzkiego czy liście szałwii. Ze względu na działanie łagodzące podrażnienia i powlekające, przy chrypce najczęściej stosuje się preparaty ziołowe, zawierające wyciągi z porostu islandzkiego, z tymianku i podbiału.
Tymianek pospolity Thymus vulgaris
wykazuje działanie wykrztuśne, rozkurczowe i antyseptyczne. Ziele stosowane jest głównie przy kaszlu, przeziębieniach, zapaleniu górnych dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli, także w niestrawności. Wykazuje działanie wykrztuśne, polegające na zwiększeniu wydzielania śluzu. Wzmaga ruch nabłonka rzęskowego w krtani i tchawicy. Olejek tymiankowy i zawarty w nim tymol działają silnie antybiotycznie.
Podbiał zwyczajny Tussilago farfara
Surowcem leczniczym są liście, wykorzystywane jako środek przeciwkaszlowy i wspomagający w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej, gardła i oskrzeli. Głównym związkiem czynnym są śluzy, tworzące ochronną warstewkę na śluzówce objętej stanem zapalnym. Dzięki nim liście podbiału łagodzą podrażnienia gardła i powstawanie odruchu kaszlu. Ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych, nie zaleca się stosowania surowca dłużej niż przez 6 tygodni w roku.
Prawoślaz lekarski Althaea officinalis
W leczeniu najczęściej wykorzystuje się korzeń, wykazujący działanie łagodzące, osłaniające i przeciwkaszlowe, przy suchym kaszlu. Napary i wyciągi wykorzystuje się tradycyjnie jako doustne środki łagodzące kaszel, zapalenie śluzówki jamy ustnej, gardła i żołądka. W kaszlu suchym najczęściej poleca się syrop prawoślazowy lub napar z liści. Głównym związkiem czynnym są polisacharydy, czyli śluzy roślinne. Tak jak w przypadku podbiału, ich działanie polega na tworzeniu ochronnego filmu na zmienionej zapalnie śluzówce. Poprzez działanie powlekające, zmniejszają odruch kaszlu z podrażnionego gardła.
Porost islandzki Lichen islandicus
Surowcem jest cała plecha. Wykazuje działanie przeciwkaszlowe, łagodzące podrażnienia. Ma też zastosowanie jako środek gorzki. W ponad 50% surowiec składa się z rozpuszczalnych w wodzie polisacharydów, licheininy i izolicheniny. Wpływa to na właściwości przeciwkaszlowe, osłaniające i pobudzające układ immunologiczny. Kwasy porostowe, cechujące się gorzkim smakiem, stosuje się przy braku łaknienia. Wykazują też jednak aktywność przeciwbakteryjną.
Szałwia lekarska Salvia officinalis
Jej wysuszone liście mają działanie antyseptyczne, przeciwskurczowe i wiatropędne. Często bywa stosowana w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Sprawdza się też w problemach żołądkowych, wzdęciach i biegunce. Głównymi substancjami czynnymi są olejek eteryczny, w którego skład wchodzi α-tujon i ß-tujon, oraz kwasy fenowolowe, flawonoidy i diterpeny. Ze względu na neurotoksyczne działanie tujonów, nie zaleca się dłuższych kuracji wewnętrznych.
Profilaktyka
Dobrze jest znać metody leczenia, ale jeszcze lepiej jest nie dopuszczać do bólów gardła, przez właściwą profilaktykę na co dzień. Podstawą zdrowego gardła jest jego odpowiednie nawilżenie. Najlepiej nadaje się do tego woda, pita często i w małych ilościach. Jest to ważne zwłaszcza zimą, podczas długiego przebywania w zamkniętych, nie wietrzonych pomieszczeniach, o zbyt niskiej wilgotności powietrza.
Należy ograniczać napoje odwadniające, takie jak kawa czy herbata.
Jeśli chrypka jest związana z nadmierną ekspozycją głosu, należy pamiętać o przerwach w mówieniu, by nie nadwyrężać osłabionego gardła. Jeśli przerwy są trudne do zastosowania, ze względu na specyfikę pracy, warto mieć pod ręką ziołowy preparat do ssania, który uwalnia substancje śluzowe i chroni podrażnioną śluzówkę.
* * *
Każdy przypadek bólu gardła, trwający powyżej 7 dni, nie ulegający poprawie mimo zastosowaniu zalecanych środków leczniczych, należy pilnie skonsultować z lekarzem.
Leki ziołowe uznawane są za bezpieczne, jednak należy pamiętać, że część z nich ma ograniczenia do stosowania, wynikające z zawartości pewnych związków czynnych. Preparaty z podbiałem można stosować tylko przez 6 tygodni w roku. Napary z liści szałwii, stosowane wewnętrznie, także należy stosować krótko. Przede wszystkim jednak pamiętajmy:
