Stokrotka pospolita Bellis perennis L. należy do rodziny astrowatych Asteraceae. Tradycyjnie bywa nazywana gęsimi pępkami, stokrocią lub przypołudnikiem czerwonym. Kiedyś znane też było jej niezwykle sugestywne, poetyckie określenie: Północna Bogini Wiosny…
Roślina zielna
Istnieją różne odmiany tego gatunku, wśród nich odmiany o kwiatach pełnych, które swoją dekoracyjnością cieszą wiosną nasze oczy na rabatach i łąkach. Do najcenniejszych odmian zaliczane są zwłaszcza trzy: Bellis perennis fl. pl. monstrosa (giganta) o dużych białych i różowych kwiatach; Bellis perennis fl. pl. grandiflora o wcześnie kwitnących, dużych kwiatach, białych i różowych oraz Bellis perennis var. fistulosa (tubulosa) o dużych białych, różowych lub czerwonych kwiatach.
Pospolita w Europie
Stokrotka porasta tereny Europy od nizin aż po hale górskie. W Polsce należy do najbardziej pospolitych gatunków, występujących w stanie naturalnym. Rośnie na łąkach i pastwiskach, trawnikach, skwerach, przy rowach i drogach. Kwitnie – zależnie od warunków pogodowych – od lutego do późnej jesieni!
Jest byliną
o wysokości 5-15 cm. Jej łodyga jest naga lub delikatnie owłosiona, zakończona jednym koszyczkiem kwiatowym. Liście są pojedyncze, podługowato jajowate, klinowate, zwężające się u dołu w ogonek liściowy, na szczycie zaokrąglone, o brzegu karbowano ząbkowanym. Rurkowate, obupłciowe kwiaty środkowe (długości około 2 mm) mają żółtą, dzwonkowatą, 4-5-ząbkową koronę. Występujące na obwodzie koszyczka kwiaty żeńskie mają białą, języczkowatą koronę, na zewnątrz i na szczycie często różową lub czerwoną. Owocem jest ścieśniona, odwrotnie jajowata, gładka, żółtobrunatna niełupka, długości około 1 mm. Stokrotka należy do roślin miododajnych.
Surowcem zielarskim
jest kwiat Flos Bellidis. Do celów leczniczych pozyskuje się świeżo rozwinięte całe koszyczki kwiatowe bez szypułek.
Kwiaty stokrotki zbieramy przez cały okres kwitnienia, czyli od wiosny do listopada!
Zebrane kwiaty rozkładamy cienką warstwą i szybko suszymy w zacienionym i przewiewnym miejscu, w temperaturze otoczenia lub w suszarni, w temperaturze do 40°C. Zebrany w odpowiednim momencie i prawidłowo wysuszony kwiat stokrotki powinien zachować naturalną barwę, nie powinien zawierać koszyczków przekwitniętych i pokruszonych.
W lecznictwie
stosowano stokrotkę już w średniowieczu. Uważano ją wówczas niemal za lek uniwersalny.
Spożywanie surowych kwiatów stokrotki zalecano przy kaszlu, gruźlicy oraz przy wszelkiego rodzaju wypryskach.
W lecznictwie ludowym kwiat i liść stokrotki stosowano do hamowania krwawień oraz jako środek przeciwgorączkowy i „oczyszczający krew”. Ze względu na działanie ściągające i zmiękczające, kwiatów stokrotki używano do leczenia nieżytów dróg oddechowych i jako środka wykrztuśnego.
W Niemczech długi czas stokrotka była stosowana jako roślinny środek poronny, dlatego na mocy prawa z 1739 roku miała zostać wyniszczona!
Związki czynne
występujące w kwiatach stokrotki to m.in. saponiny triterpenowe (belissaponiny, BS) o charakterze bidesmozydów, olejek eteryczny zawierający głównie poliacetyleny, a także ß-mircen i octan geranylu. Ponadto garbniki, flawonoidy (pochodne apigeniny: 7-O-glukozyd, 7-O-glukuronid, 7-O-metyloglukuronid i 7-O-kawoiloglukozyd oraz kwercetyny), związki śluzowe, kwasy organiczne (jabłkowy, winowy), gorycze, antocyjany i sole mineralne.
Działanie lecznicze
wykazują odwary z kwiatów stokrotki, które pobudzają wydzielanie śluzu oskrzelowego w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych i działają wykrztuśnie. Zwiększają ponadto dobową ilość wydalanego moczu i usprawniają usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Poprawiają czynność wątroby i działają ogólnie tonizująco. Stosowane zewnętrznie wyciągi z kwiatów stokrotki przyspieszają gojenie ran oraz zmniejszają obrzęki i wynaczynienia po uderzeniach i kontuzjach. Uszczelniają także ściany włosowatych naczyń krwionośnych.
Napar z kwiatów i ziela
pity 3 razy dziennie po 1/2 szklanki (1 łyżkę kwiatów stokrotki zalaną szklanką wrzątku zaparzamy pod przykryciem przez około 10 minut, odcedzamy) obniża ciśnienie krwi, jest pomocny przy kaszlu, przeziębieniach, zapaleniu jelit i biegunce.
Ekstrakt z kwiatu stokrotki wykazuje działanie przeciwobrzękowe, łagodzące oraz ujędrniające zwiotczałą skórę, ma silne działanie gojące drobne uszkodzenia i stany zapalne skóry. Uznanym produktem z koszyczków kwiatowych stokrotki jest wyciąg o nazwie Belides – stosowany przy zaburzeniach pigmentacji skóry, m.in. plamach starczych. Ekstrakt z kwiatów stokrotki, zastosowany w tym preparacie, wpływa na szlaki biochemiczne, które biorą udział w syntezie melaniny, m.in. poprzez hamowanie tyrozynazy, co znacząco zmniejsza biosyntezę melaniny.
Przyziemne liście stokrotki, wraz z pąkami, są wczesną wiosną bogatym źródłem witaminy C. Można przyrządzać z nich surówkę z cebulą, sokiem cytrynowym, olejem, solą i pieprzem lub ze szczawiem.
Płatki kwiatów stokrotki są doskonałym dodatkiem do ziemniaczanej sałatki, warzyw liściowych z sosem winegret, masła ziołowego, sosów, omletów, różnego rodzaju farszów i past twarogowych. Kwiatami stokrotki można garnirować różne potrawy oraz dodawać do napojów (np. lemoniady, napoje mleczne, bowle).
Zupa ze stokrotek
jest bardzo popularna w Czechach. Do 1 l wywaru na bazie ugotowanych grzybów, wraz ze szczyptą kminku, dodaje się zarumienioną na patelni 1 łyżkę kaszy manny i gotuje się 10 minut. Dodaje się garść wypłukanych, drobno pokrojonych kwiatów stokrotki i gotuje się. Zupę przyprawia się drobno posiekanym szczypiorkiem, solą i pieprzem. Podawana jest z łyżką usmażonej jajecznicy.
Kandyzowane kwiaty
stokrotki są piękną i zarazem smaczną dekoracją. Umyte i jeszcze wilgotne kwiaty obtaczamy w cukrze, następnie pozostawiamy do wyschnięcia przez 2-3 dni na sicie o drobnych oczkach. Im drobniejsze i delikatniejsze kwiaty, tym szybciej wysychają. W pudełku między warstwami bibuły można je przechowywać nawet do czterech tygodni.
Atrakcyjną przystawkę
stanowią nierozwinięte pączki kwiatowe, zamarynowane a’la kapary: 1 szklanka nierozwiniętych pączków kwiatowych stokrotek; 1/2 l mocno osolonej wody; 1/2 l octu. Szklankę zamkniętych pączków kwiatowych zagotować w 1/2 l mocno osolonej wody. Doprowadzić szybko do wrzenia i przecedzić przez gazę lub sito. Umieścić w kamiennym naczyniu i zalać 1/2 l wrzącego octu, aby wszystkie pączki były zakryte. Po 4-5 dniach przenieść zawartość do głębszej patelni i doprowadzić do wrzenia. Pozostawić pod przykryciem do ostygnięcia. Przełożyć do słoików i krótko pasteryzować. Syrop ze stokrotek: 500 g kwiatów stokrotki, 1 cytryna, 750 g cukru kryształ), 3/4 l wody. Kwiaty sparzyć wrzącą wodą, dodać pokrojoną cytrynę ze skórką (bez nasion), pozostawić do następnego dnia. Przecedzić wyciąg przez gazę, kwiaty odcisnąć, dodać do wyciągu cukier i gotować w naczyniu ze szkła żaroodpornego do gęstości syropu. Syrop stokrotkowy dodaje się do herbaty w chorobach dróg oddechowych.