Babka jajowata Plantago ovata Forsk., znana także pod nazwą Plantago ispaghula Fleming, to roślina macierzysta farmakopealnego surowca Plantaginis ovatae semen. Rośnie w krajach południowo-wschodniej Azji i w basenie Morza Śródziemnego. Spotyka się ją także w Ameryce, gdzie została introdukowana przez hiszpańskich osadników (Rahn 1979). Jest hodowana na wielką skalę w Pakistanie i w Indiach, skąd importuje się ją do zachodniej Europy i do Ameryki. W latach 1977-78 Indie wyeksportowały 11.261 t nasion i łupiny nasiennej do Niemiec, USA i Anglii (Patel et al. 1981). Dhar i wsp. 2005 podają, że w zachodnich Indiach (Gujarat) babkę jajowatą uprawia się na obszarze 144 tys. ha, z wydajnością 720 kg/ha.
Kultury in vitro
babki jajowatej zostały zapoczątkowane na uniwesytecie w Jammu (Indie) poprzez organogenezę pośrednią, bo najpierw indukowano organogenny kalus (Barna, Wakhlu 1988, Wakhlu i Barna 1989). Barot et al. 1994 zregenerowali babkę jajowatą z liści poprzez organogenezę bezpośrednią. Ekstensywne badania kultur in vitro tej rośliny prowadził Pramanik i wsp. 1994, 1995, 1996. Regenerowali oni rośliny poprzez organogenezę pośrednią, też z wierzchołków pędów, a więc korzystając z gotowych merystemów. Natomiast Chowdhury i wsp. 1996 regenerowali babkę jajowatą z somatycznych zarodków uzyskanych z embriogennego kalusa.
Plantago ovata
to niewielka roślina roczna o owłosionych lancetowatych liściach długości 2-7(10) cm. Jej kwiatostan na bezlistnej szypule (1-9 cm), utworzony z kilkunastu lub kilkudziesięciu niepozornych kwiatów, typowych dla babkowatych, charakteryzuje się kształtem mniej więcej kulistym, stąd nazwa gatunkowa tego taksonu (Pilger 1937, Rhan 1979). Nasiona mają wymiary 2,0-3,3 x 1,0-1,6 mm. Dla porównania: nasiona P. major 0,8-1,5 x 0,4-0,8 mm (Quadry 1963). Szczegółowy opis tych nasion zawiera monografia WHO 1999 oraz Farmakognozja I. Matławskiej (2008).
Babka jajowata zasiedla stanowiska piaszczyste i stepowe. Jest diploidem 2n=8. Wyróżnia się nietypową dla babkowatych podstawową liczbą chromosomów, która tu wynosi 4, podczas gdy u wszystkich innych przedstawicieli tej rodziny z reguły 6, a niekiedy 5 (Rhan 1979). Poznano rozmiar genomu P. ovata: około 500 Mb (Dhar et al. 2005).
Składniki działające
Ronsted i wsp. 2003 stwierdzili w nadziemnych części P. ovata obecność irydoidów: kwasów genipozydowego, epiloganinowego i arboreskozydowego, asperulozydu, aukubiny, gardozydu, katalpolu oraz fenyloetanoidów: werbaskozydu i plantamajozydu.
W skład nasion babki jajowatej wchodzi 20-30% polisacharydów, znacznie więcej niż w skład nasion babki płesznika (ok. 9%), czy babki piaskowej (ok. 5%). Śluz babki jajowatej zawiera ksylozę (46%), arabinozę, galaktozę i kwas glukuronowy. Więcej jest tu składników nierozpuszczalnych w wodzie niż w śluzie nasion lnu. Śluz P. ovata cechuje się też większą zdolnością pęcznienia. Działa więc silniej purgatywnie w porównaniu do nasion lnu.
Ahmad i in. 1965 (za Hegnauerem 1969) stwierdzili, że nasiona babki jajowatej, rosnącej w Egipcie, zawierają 0,21% aukubiny, mniej niż nasiona babki większej z tego terenu (0,37%). Wyizolowali oni z nasion P. ovata także alkaloidy: plantagoninę i idikainę. W nasionach tej rośliny występują takie cukry, jak sacharoza, stachyoza i planteoza (Hegnauer 1969) oraz olej (ponad 5%), bogaty w kwas linolowy i linolenowy, a także znaczne ilości karotenoidów (Nikulin et. al. 1992).
Sharma i Koul 1986 porównywali morfologię oraz śluz nasion dziesięciu gatunków z rodzaju Plantago. Nasiona babki jajowatej wyróżniają się według nich dużą zawartością śluzu: około 20%. Dla porównania: P. lanceolata około 16%, P. psyllium ponad 9%, P. major około 9%. Wskaźnik pęcznienia (ponad 15) jest niższy niż w przypadku nasion babki płesznika (ponad 17).
Kawashty et al. 1994 badali flawonoidy babek rosnących w Egipcie, wśród nich babki jajowatej, która zawierała dużo 7-glukozydu luteoliny i mniejsze ilości 7-glukozydu apigeniny oraz 4-glukozydu luteoliny.
Surowiec
to dojrzałe, suche nasiona Plantaginis ovatae semen, znane pod nazwą ispaghula, Indian Psyllium, Blond Psyllium (w odróżnieniu od nasion babki płesznika, które nazywa się Psyllium seed, Spanish Psyllium seed lub French Psyllium Seed). Stosuje się także samą łupinę nasienną Plantaginis ovatae seminis tegumentum, Ispaghula Husk.
Nasiona babki jajowatej figurują w licznych farmakopeach, też w Farmakopei Polskiej VIII, która jest polskim tłumaczeniem Farmakopei Europejskiej 6.
Badania in vitro i na zwierzętach
Deters i wsp. 2005 badali in vitro wpływ rozpuszczalnych w wodzie i żelujących polisacharydów wyizolowanych z łupiny nasiennej babki jajowatej na ludzkie epidermalne komórki skóry (keranocyty i fibroblasty). Stwierdzili, że tylko polisacharydy rozpuszczalne wywierają istotny efekt na komórkową fizjologię keranocytów i fibroblastów.
W Szwajcarii badano działanie tzw. błonnika pokarmowego z nasion P. ovata i łupiny nasiennej tych nasion na enzymy trawienne żołądkowo-jelitowe. Obserwowano stymulujące działanie na chymotrypsynę, lipazę i laktazę, natomiast nie zaobserwowano wpływu na pepsynę, trypsynę i α-amylazę (Leng-Peschlow 1989). Stwierdzono, że olej z zarodków P. ovata obniża poziom cholesterolu w surowicy krwi królika (Siddiqui et al. 1964). Obserwowano wpływ preparatu z P. ovata na raka piersi wywołanego u szczurów dietą silnie zwiększającą poziom cholesterolu (Tagaki et al. 1999).
Badania kliniczne
Voderholzer et al. 1997 stosowali u pacjentów z chronicznymi zaparciami nasiona Plantago ovata i doszli do wniosku, że leczenie to nie jest właściwe w „rozstrojonej” defekacji i powolnym tranzycie, a nieskuteczność takiej terapii może wskazywać właśnie na taki rodzaj zaburzenia. Autorzy polecają wypróbowanie stosowania dużych dawek przed pewnymi technikami diagnostycznymi, jak pomiar czasu tranzytu jelitowego, defekografia czy manometria anorektalna. W badaniach klinicznych użyto z powodzeniem preparatu z P. ovata w leczeniu krwawiących hemoroidów (Perez-Miranda 1996). Inne badania kliniczne z zastosowaniem nasion babki jajowatej wykazały, że mogą być one stosowane, podobnie jak mesalamina, we wrzodziejącym zapaleniu okrężnicy (Fernandez-Banarez et al. 1999).
Zastosowanie medyczne
Nasiona babki jajowatej lub samą łupinę nasienną z tych nasion używa się jako środki przeczyszczające laxantia (powodują zmiękczenie i zwiększenie objętości masy jelitowej, uciskają na ściany jelit, poprawiają ich perystaltykę, ułatwiają i przyspieszają wypróżnienia), a także przeciwbiegunkowe antidiarrhoica (adsorbują nadmiar wody z masy jelitowej) oraz wspomagające odchudzanie (zmniejszenie apetytu przez zwiększenie uczucia nasycenia) i obniżające poziom cholesterolu. Wyprodukowano wiele preparatów z nasion babki jajowatej, polecanych w ostrych i przewlekłych zaparciach, reklamowanych jako bezpieczny naturalny lek przeczyszczający o łagodnym działaniu.
Mogą być stosowane w stanach wymagających delikatnego opróżniania jelit, jak w hemoroidach czy po zabiegach operacyjnych. Z powodu braku działań ubocznych poleca się je dla kobiet w ciąży i osób starszych. Jednak niekiedy mogą powodować uczulenie.
Plantaginis ovatae semen i Plantaginis ovatae seminis tegumentum wchodzą w skład różnych preparatów złożonych, suplementów diety polecanych dla odchudzających się, a także w zaburzeniach trawienia (Matławska 2008). Nasiona babki jajowatej mogą być źródłem naturalnych antyoksydantów (Metha 1994).
Inne zastosowania
Desai et al. 1980 piszą o stosowaniu w Indiach preparatów z nasion babki jajowatej (lali i gola) jako karmy dla bydła. Sproszkowana łupina nasienna tej rośliny używana jest też do produkcji lodów, kosmetyków, do apretury, w drukarstwie (Dhar et al. 2005). Może być wykorzystywana jako hydrofilna masa tabletkowa (Gohel et al. 1998), a czysty śluz z tej łupiny także do wytwarzania zawiesin. Jest nawet lepszy niż tragacantha, czy metyloceluloza (Khanna et al. 1988; Mandlekar 1997). Isubgol można wykorzystywać ponadto w kulturach in vitro jako czynnik żelujący zamiast agaru (Babbar, Jain 1998; Bhattacharya et al. 1994). Babbar i Jain 1998 stosowali go z powodzeniem w kulturach in vitro czapetki kuminowej Syzygium cuminii Skeels i bielunia indiańskiego Datura inoxia Mill., a Bhattacharya et al. 1994 w kulturach in vitro chryzantemy Dendranthema grandiflora Tzvelev.
Piśmiennictwo:
Babbar S. B., Jain N. 1998. „Isubgol” as an alternative gelling agent in plant tissue culture medias. Plant Cell Rep. 17 (4):318- 22; Barna K. S., Wakhlu A. K. 1988. Axillary shoot induction and plant regeneration in Plantago ovata Forsk. Plant Cell Tiss. Org. Cult. 15:169- 73; Bhattacharya P., Dey S., Bhattacharya B. C. 1994. Use of low-cost gelling agents and support matrices for industrial scale plant tissue culture. Plant Cell Tiss. Org. Cult. 37 (1):15-23; Chowdhury A. R., Kundu S., Raychaudhuri S. S. 1996. Regeneration of Plantago ovata Forssk. through somatic embryogenesis. Cytobios 85:255-61; Desai M. C., Desai B. B., Patel H. M., Shukla P. C.1980. Note on the nutritive value of isabgul (Plantago ovata Forsk.) by-products (lali and gola). Indian J. Anim. Sci. 50(10):884-85; Deters A. M., Schröder K. R., Smiatek T., Hensel A. 2005. Ispagula (Plantago ovata) seed husk polysaccharides promote proliferation of human epithelial cells (skin keratinocytes and fibroblasts) via enhanced growth factor receptors and energy production. Planta Med. 71:33-39; Dhar M. K. , Kaul S., Sarreen S., Koul A. K. 2005. Plantago ovata: genetic diversity, cultivation, utilization and chemistry. Plant Genetic Resour. 3(2):252- 63; Fernandez-Banares F., Hinojosa J., Sanchez- Lombrana J. L., Navarro E., Martinez-Salmeron J. F., Garcia-Puges A., Gonzalez-Huix F. et al. 1999. Randomized clinical trial of Plantago ovata seeds (dietary fiber) as compared with mesalamine in maintaining remission in ulcerative colitis. Am. J. Gastroenterol. 94(2):427-33; Gohel M. C., Jani G. K., Patel N. K., Gondaliya D. P. formulation of diclofenac sodium using a mixture design. Pharm. Pharmacol. Commun. 4(9):433- 38; Hegnauer R. 1969. Chemotaxonomie der Pflanzen. Vol. V. Birkhäuser Verlag. Basel und Stuttgart; Khanna M., Nandi R. C., Sinhg S., Jain G. K., Sarin J. P. S. 1988. Standarization of pure Isapgol (Plantago ovata) mucilage for pharmaceutical use. Indian J. Pharm. Sci. 50(4):238-240; Kawashty S. A., Gamal-El-Din E., Abdalla M. F., Saleh N. A. M.1994. Flavonoids of Plantago species in Egipt. Biochem. System. Ecol. 22(7):729- 33; Leng-Peschlow E. 1989. Interference of dietary fibres with gastrointestinal enzymes in vitro. Digestion. 44(4):200-210; Mandlekar S. V., Marathe S. S., Devarajan P. V. 1997. A novel raft-forming antacid suspension using a natural dietary fiber. Int. J. Pharm. 148(1):117-121; Matławska I. Farmakognozja. Wyd. III, Poznań, 2008, ss. 110-134; Metha R. L., Zayas J. F., Yang S. S. 1994. Antioxidative effect of isubgol in model and in lipid system. J. Food Proces. Preserv. 18(6):439-52; Nikulin A. A. et al. 1992. A comparative pharmacological evaluation of sea buckthorn, rose and plantain oil in experimental eye burn. 64-66; Eksperim. Klin. Farmakol. 55:64; Patel R. B., Rana N. G., Patel M. R., Dhyani H. K., Chauhan H. V. 1981. Chromatographic sceening of proteins of seed of Plantago ovata Forsk. Indian Drugs Pharm. Ind. 16(1):3-5; Perez-Miranda M., Gomez-Cedenilla A., León-Colombo T., Pajares J., Mate-Jimenez J. 1996. Effect of fiber supplements on internal bleeding hemorrhoids. Hepato-Gastroenterology 43:1504-07; Pramanik S., Chakraborty S., Raychaudhuri S. S. 1994. Nuclear DNA content and chromosomal variation in relation to callus growth during in vitro plant regenerationin Plantago ovata Forssk. Cytobios 80:101-08; Pramanik S., Chakraborty S., Raychaudhuri S. S. 1995. In vitro clonal propagation and characterization of clonal regenerants of Plantago ovata Forssk, by isozyme analysis. Cytobios 82:123-30; Pramanik S., Raychaudhuri S. S., Chakraborty S. 1996. Changes in esterase and superoxide dismutase isozymes during in vitro morphogenesis in Plantago ovata Forsk. Plant Cell Tiss. Org. Cult. 44:123-27; Rhan K. 1979. Plantago ser. Ovatae. A taxonomic revision. Bot. Tidsskr. 74(1):13-20; Ronsted N., Franzyk H., Molgaard P., Jaroszewski J. W., Jensen S. R. 2003. Chemotaxonomy and evolution of Plantago L. Plant Syst. Evol. 242:63-82; Qadry S. M. J. S. 1963. A note on Plantago major seeds: a substitute for Ispaghula. J. Pharmacol. 15:552; Sharma P. K., Koul A. K. 1986. Mucilage in seeds of Plantago ovata and its wild allies. J. Ethnopharm. 17:289-95; Siddiqui H., Kapur K., Atal C. 1964. Studies on Indian seed. Part II. Effect of Plantago ovata embryo oil on serum cholesterol levels in rabbits. Indian J. Pharmacy 26:266; Tagaki H., Mitsumori K, Onodera H., Takegawa K., Shimo T., Koujitani T., Hirose M. 1999. A preliminary study of the effect of Plantago ovata Forsk. on the development of 7,12-dimethylbenz [a] anthracene-initiated rat mammary tumors under the influence of hypercholesterolemia. J. Toxicol. Pathol. 1999. 12:141-45; Voderholzer W. A., Schatke W., Mühldorfer B. E., Klauser A. G., Birkner B., Müller-Lissner S. A. 1997. Clinical response to dietary fiber treatment of chronic constipation. Am. J. Gastroenterol. 92(1):95-98; Wakhlu A. K., Barna K. S. 1989. Callus initiation, growth and plant regeneration in Plantago ovata Forsk. cv. GI-2. Plant Cell Tiss. Org. Cult. 17:235- 41; WHO 1999. WHO monographs of selected medicinal plants. vol 1. Genewa.
