Smaczliwka właściwa, gruszka maślana, gruszka aligatora… Te oryginalne nazwy odnoszą się do znanego nam awokado Persea gratissima syn. Persea americana. Roślina należy do rodziny wawrzynowatych. Angielska nazwa avocado powstała przez zniekształcenie azteckiego słowa ahuacalt, którym określano zarówno owoc, jak i jego jądro. Roślina uprawiana przez Indian na długo przed przybyciem Europejczyków. Wykopaliska dowodzą, że już 7 tysięcy lat p.n.e. Inkowie byli przekonani, że awokado jest afrodyzjakiem. Traktowane też było jako namiastka masła podczas długich i dalekich podróży.
Awokado jest wiecznie zielonym drzewem, dorastającym do 20 m. Liście – skórzaste, lancetowate, całobrzegie, długości do 25 cm i szerokości 2-12 cm – ułożone są na pędzie skrętolegle lub naprzemianlegle. Żółtawozielone kwiaty zebrane są w duże, silnie rozgałęzione kwiatostany na szczytach pędów. Wystarczy, by jeden kwiat na 5 tysięcy zawiązał owoc, a plon będzie wysoki.
Owocem
smaczliwki jest gruszkokształtny pestkowiec z dużą, niejadalną pestką (aż 1/4 masy owocu). Owoce są różnej wielkości – od 100 g do ponad 2 kg. Kształt gruszkowaty, owalny, czasem okrągły. Pokryte skórką grubości 1-2 mm, twardą, gładką lub szorstką, matową lub błyszczącą, o jasno- lub ciemnozielonej barwie, u niektórych odmian w trakcie dojrzewania może przybierać kolor purpurowobrązowy. Skórka łatwo daje się oddzielić od miąższu dojrzałego owocu. Miąższ jest zielonkawo- lub żółtawobiały, najpierw twardy, w miarę dojrzewania dość szybko mięknący, wreszcie zupełnie miękki i masłowaty. Ma przyjemny, delikatny, lekko orzechowy smak i aromat. Owoc awokado zawiera wyjątkowo dużo tłuszczu: od 10 do 30%, jednak ze względu na dużą zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, jest on bardzo pożywny, zbliżony do oliwy z oliwek i tak lekkostrawny jak tłuszcz w maśle. Smaczliwka jest również zasobna w białka, wyróżnia się dużą zawartością trwałych witamin PP i B6. Prawie całkowicie pozbawiona jest kwasów organicznych, a zawartość cukrów i innych węglowodanów to tylko 2-5%. Awokado jest bogate w miedź. Średniej wielkości owoc pokrywa 1/6 dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Kaloryczność na poziomie 130-240 kcal w 100 g owoców.
Trzy grupy odmian
awokado różnią się wielkością owoców, porą kwitnienia i długością okresu między kwitnieniem a dojrzewaniem owoców. Są to odmiany gwatemalskie o dużych owocach, z chropowatą skórką, odmiany meksykańskie o małych owocach i odmiany zachodnioindyjskie o dużych owocach, z gładką skórką.
W kuchni
awokado może stanowić główny lub dodatkowy składnik sałatek warzywnych i mieszanych, kanapek, zup i sosów, chłodników, napojów. Popularnym wytworem ze smaczliwki jest „masło” – mieszanka przetartego owocu, z sokiem cytryny i z ziołami. Nadaje się do każdego pieczywa, do naleśników i grzanek. Doskonałe są też lody i sorbety awokadowe. Można, po przekrojeniu owocu i odrzuceniu nasienia, jeść miąższ łyżeczką, posypując go solą. Awokado jest znane w kuchniach wielu krajów: w Japonii do przygotowania wegetariańskiego sushi; w Brazylii do sporządzania vitamina de abecale, napoju mlecznego z awokado i lodem; w Meksyku znany jest sos Guacamole: pieczone awokado zmieszane z cebulą i z czosnkiem. Ze względu na znikomą zawartość cukrów, awokado zalecane jest diabetykom. Powinny je spożywać także cierpiący na anemię, nadciśnienie tętnicze, dolegliwości żołądkowe i kłopoty trawienne. Z powodu dużej zawartości taniny, awokado nie nadaje się do przetwarzania. Silnie gorzknieje podczas gotowania. Dobrze się przechowuje i dobrze znosi transport. Przez cały rok dostępne jest w sprzedaży w stanie świeżym.
W kosmetologii
tłuszcz z owoców służy do wyrobu wysokogatunkowych mydeł i innych kosmetyków. Nawet w domowych warunkach można przygotować maseczkę odżywczą do cery suchej lub maskę do zniszczonych włosów. Z kory i z liści uzyskuje się olejek zapachowy.
W domu
Awokado jest bardzo dekoracyjne. Warto uprawiać w mieszkaniu tę ciekawą, choć nieco kapryśną roślinę. Jednak z powodu krótkiego dnia i zbyt małej ilości światła, rzadko udaje się doprowadzić drzewko do kwitnienia i owocowania w naszej strefie klimatycznej. W szklarniach najlepiej uprawiać kilka odmian o różnych porach kwitnienia i owocowania.
Domowa uprawa
Wystarczy wyjąć z owocu nasienie i zagłębić ją szerszą częścią na 1 cm w ziemi. Po kilku dniach pęka i kiełkuje. Delikatna roślinka szybko rośnie i w ciągu 2 lat może osiągnąć nawet 2 m wysokości. Potrzebuje dużo rozproszonego światła, nie lubi przeciągów. Temperatura nie powinna spadać poniżej 10oC. Najlepsza jest gleba lekko kwaśna, utrzymująca wilgoć (np. z dodatkiem torfu i piasku). Woda do podlewania nie może zawierać chloru. Awokado jest wrażliwe na przenawożenie, należy je zasilać wiosną i latem, co 2 tygodnie, nawozem wieloskładnikowym, o stężeniu 2-krotnie niższym niż podano na opakowaniu. Drzewko rzadko przesadzamy, nie częściej niż co 2-3 lata, ze względu na wrażliwe korzenie włośnikowe. Za to nawet 2 razy w roku można wymieniać wierzchnią warstwę podłoża. Można przycinać dla uformowania korony.
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
