Serdecznik pospolity
Leonurus cardiaca L.

1. Nazwa
Serdecznik pospolity Leonurus cardiaca L. Bylina z rodziny jasnotowatych Lamiaceae. W gwarze ludowej znana jako lwie serce, lwi ogon lub gęsia stopa.

2. Występowanie
W Europie, w umiarkowanych strefach Azji, w Azji Mniejszej i w Ameryce Północnej. W Polsce zasiedla stanowiska suche i nasłonecznione na niżu i pogórzu.

3. Pokrój
Roślina o rozgałęzionej łodydze, dorastająca do 150 cm wysokości, dość silnie pokryta miękkimi włoskami, nadającymi jej srebrzystoszary kolor. Wydziela słaby, nieprzyjemny zapach.

4. Część rośliny stosowana w celach leczniczych
Ziele.

5. Zbiór
Kwitnie od czerwca do września. Surowiec zbierany jest w początkowym okresie kwitnienia, suszony w warunkach naturalnych, w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarniach, w temperaturze do 35°C. Najlepszy surowiec, charakteryzujący się wysoką zawartością flawonoidów, stanowią ulistnione szczyty rośliny, dlatego z surowca należy odrzucić grubsze kawałki łodyg.

6. Skład fitochemiczny
Substancja roślinna zawiera m. in. irydoidy, flawonoidy – pochodne kwercetyny, kemferolu i apigeniny, związki diterpenowe (m. in. leokardynę) i triterpenowe (m. in. kwasy ursolowy i oleanolowy), niewielką ilość garbników, kwasy organiczne i sole mineralne.

7. Jakość
Powinna odpowiadać aktualnym wymaganiom Farmakopei Europejskiej dla tej substancji roślinnej. W celu prawidłowej identyfikacji substancji roślinnej, wykonuje się badania makroskopowe i mikroskopowe oraz przeprowadza się badanie identyfikujące niektóre składniki rośliny (irydoidy), z zastosowaniem cienkowarstwowej chromatografii cieczowej (TLC). Bada się również obecność zanieczyszczeń, np. zawartość brunatnych lub żółtych liści, stratę masy po suszeniu oraz popiół całkowity. Właściwej jakości ziele serdecznika musi zawierać nie mniej niż 0,2% flawonoidów, w przeliczeniu na hiperozyd.

8. Rodzaje stosowanych przetworów roślinnych
> Rozdrobniona substancja roślinna.
> Sproszkowana substancja roślinna.
> Nalewka (stosunek substancji roślinnej do rozpuszczalnika ekstrakcyjnego 1:5), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 70% V/V.
> Nalewka (stosunek substancji roślinnej do rozpuszczalnika ekstrakcyjnego 1:5), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 45% V/V.
> Wyciąg płynny (DER 1:1), rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 25% V/V.

9. Postać farmaceutyczna
Do stosowania doustnego:
> Nalewka i wyciąg płynny w płynnych postaciach farmaceutycznych.
> Sproszkowana substancja roślinna.
> Rozdrobniona substancja roślinna w postaci ziół do zaparzania.

10. Zastosowanie
Dawniej ziele serdecznika i przetwory z niego stosowano najczęściej w chorobach układu nerwowego, w nerwicach sercowo-naczyniowych, we wczesnym stadium choroby wieńcowej, także jako lek rozkurczowy w zaburzeniach przewodu pokarmowego.
Aktualne zastosowanie opisuje monografia wspólnotowa.
> Tradycyjny produkt leczniczy roślinny, stosowany w łagodzeniu napięcia nerwowego.
> Tradycyjny produkt leczniczy roślinny, stosowany w łagodzeniu objawów nerwowych dolegliwości serca, takich jak palpitacje, po wykluczeniu przez lekarza poważnych schorzeń.

Produkt jest tradycyjnym produktem leczniczym roślinnym, stosowanym w określonych wskazaniach, opartych wyłącznie na podstawie długotrwałego stosowania.

11. Dawkowanie i droga podania
Dorośli i osoby w wieku podeszłym:
> Rozdrobniona substancja roślinna w postaci ziół do zaparzania
Dawka pojedyncza 1,5 do 4,5 g, dawka dzienna 3 do 10 g
> Sproszkowana substancja roślinna
Dawka pojedyncza 150 mg, 1-3 razy dziennie
> Nalewka 1:5, etanol 70% V/V
Dawka pojedyncza 0,5 do 1,0 g, 3-4 razy dziennie
> Nalewka 1:5, etanol 45% V/V
Dawka pojedyncza 2-6 ml, 3 razy dziennie
> Wyciąg płynny
Dawka pojedyncza 2-4 ml, 3 razy dziennie
Zastosowanie u dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia nie jest zalecane.
Czas stosowania
Jeśli objawy utrzymują się podczas stosowania leku dłużej niż 4 tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.
Droga podania
Podanie doustne.

12. Przeciwwskazania
> Nadwrażliwość na substancję czynną.
> Nie stosować w okresie ciąży.

13. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania
Stosowanie u dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia nie zostało ustalone z powodu braku odpowiednich danych. Jeśli podczas stosowania produktu leczniczego objawy nasilają się, należy skonsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.
Nalewki i wyciągi płynne: w związku z obecnością alkoholu etylowego, musi być zastosowane właściwe oznakowanie tych postaci, zgodnie z wytyczną w sprawie substancji pomocniczych na etykiecie i w ulotce produktu leczniczego.

14. Interakcje z innymi produktami leczniczymi i inne rodzaje interakcji.
Brak doniesień

15. Wpływ na płodność, ciążę i laktację
> Przeciwwskazane w okresie ciąży.
> Bezpieczeństwo stosowania w okresie laktacji nie zostało ustalone.

16. Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn
Brak badań na temat wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Może zaburzać zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Pacjenci, których to dotyczy, nie powinni wykonywać tych czynności.

17. Działania niepożądane
Nieznane.
Jeśli pojawią się działania niepożądane, należy skonsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.

18. Przedawkowanie
Nie zgłoszono żadnego przypadku przedawkowania.

Piśmiennictwo:
Community herbal monograph on Leonurus cardiaca L., herba, EMA/HMPC/127428/2010, Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC).
Strzelecka H., Kowalski J. [red.], Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2000, str. 511.