Kładka nad tatarakiem jak próg czasu...

Wóz z sianem wydaje się na pierwszy rzut oka głównym tematem obrazu nawowego, ukazującego znaną w sztuce sakralnej, alegoryczną triadę: raj – ziemskie bytowanie – piekło. Wóz nie pełni tu jednak funkcji ilustracyjnej, jawi się raczej jako metafora świata i naszego w nim bytowania. Jednak po zamknięciu bocznych obrazów tryptyku, na ich rewersie odnajdujemy jeszcze inne, zupełnie nowe dzieło, którym się tu zajmiemy.

A jest to dzieło wielkiego mistrza Hieronima Boscha (*ok. 1450 †1516), malowane w latach 1495-1500 (olej na desce 135x100 cm). Temat tego rewersowego obrazu jest zupełnie odmienny, choć z drugiej strony w warstwie symbolicznej wyraźnie nawiązuje do wieloznacznego wozu z sianem. Zasłoniliśmy dwiema nawami coś, co jest symbolicznym ujęciem ludzkiej egzystencji, jej pochodzenia i celu. Bosch namalował cały ludzki dramat i szczęście ziemskiego bytowania, cały wymiar ludzkiego losu, wóz z sianem stał się obrazowym symbolem materialnego egzystowania, w oczekiwaniu na zbawienie. W lewej nawie stworzenie Ewy, poznanie dobra i zła oraz wygnanie z raju. W prawej piekło z mrokiem, strachem i brzydotą. Cóż więc nam zostało po zasłonięciu takich sugestywnych przedstawień? Został włóczęga z wiklinowym koszem na plecach, który dźwiga cały swój dobytek. Dziura na kolanie podkreśla stan ubóstwa. Dziadowski kij służy do odpędzenia psów na drodze. Nasz bohater ucieka lub może został wygnany. Ogląda się wstecz – z żalem, ze strachem, ale jakby na przekór temu, towarzyszy mu też jakaś niezrozumiała radość…
Po lewej stronie złoczyńcy rozprawiają się z człowiekiem. Przywiązują go do drzewa, okradają z odzienia i rycerskiego ekwipunku. Po prawej stronie, pod drzewem, pasterz przygrywa jakąś skoczną melodię, czego się domyślamy po ruchach i gestach tańczącej pary. Obraz rozdarty jest na dwie części, które powinny się wykluczać, a jednak paradoksalnie tkwią w tym samym przedstawieniu: radosną z tańcami w tle i dramatyczną z egzekucją, strasznym psem i kośćmi jakiegoś zwierza. W tle wspaniały pejzaż z jeziorem i górami. Nad głową naszego włóczęgi pusta góra, na jej szczycie widać szubienicę. Walka postu z karnawałem jest stałym motywem ludzkiego „bytu podniebnego”. Ucieczką od marności świata staje się tułaczką, życiem poza zbiorowością. Nasz bohater obrazu ucieknie. Został mu tylko bezpieczny mostek pod którym płynie spokojnie kaczuszka i rośnie lecznicza roślina jaką jest tatarak zwyczajny acorus calamus. Włóczęga wydostanie się ze świata przepełnionego chaosem i bez sensowną walką o byt. Hieronim Bosch pokazuje próg czasu, który gdy go przekroczymy zawsze wyzwala od tego wszystkiego, co w nas ciężkie i tak bardzo do świata nas przywiązuje.

Tryptyk: Wóz z sianem

1 Zastosowanie lecznicze: Wewnętrznie: przewlekłe zaburzenia trawienne, brak łaknienia, bezkwaśność, wzdęcia, bóle brzucha, kolka jelitowa. Pomocniczo w chorobie wrzodowej. W połączeniu z innymi składnikami stosowany w stanie wyczerpania nerwowego, w niepokoju i trudnościach w zasypianiu. Związki czynne pobudzają szpik kostny do produkcji krwinek czerwonych. Zewnętrznie: kłącze na zapalenie jamy ustnej i gardła, niektóre dermatozy, łupież, wypadanie włosów. Olejek w bólach gośćcowych, nerwobólach, rwie kulszowej. Płukanki w nieżytach jamy ustnej i gardła. Kąpiele uspokajające i przeciwświądowe, przeciwzapalnie i bakteriobójczo w chorobach skóry.

Tymoteusz Andrearczyk
www.tymek.art.pl