Imbir lekarski

Jedno z pierwszych badań klinicznych skuteczności imbiru w chorobie lokomocyjnej dotyczyło kadetów szkoły morskiej, którzy wypłynęli w swój pierwszy rejs na otwarte morze... Z grupy 80 młodych mężczyzn aż 32 nie było odpornych na kołysanie fal. Pomógł dopiero imbir…

Historia imbiru jest tak długa, że trudno dziś dokładnie określić pochodzenie tego gatunku. Zingiber officinale Roscoe, czyli imbir lekarski z rodziny imbirowatych Zingiberaceae, nie występuje w stanie naturalnym. Od tak dawna jest uprawiany i rozmnażany przez podział kłączy, że nie zawiązuje i nie wydaje owoców. Jako cenna przyprawa korzenna i surowiec leczniczy, stosowany był w medycynie tradycyjnej Indii, Chin i Arabii od tysięcy lat. Już w VI w. przed Chr. Suśruta, jeden z wybitnych lekarzy starożytnych Indii, opisywał właściwości lecznicze imbiru, którego nazwa, w sanskrycie sringavera, znaczy „w kształcie rogu”. W najstarszym zielniku Chin, autorstwa Shen-Nunga, pochodzącym z około 2800 r. przed Chr., imbir zaliczony został do leków klasy drugiej, „o funkcjach ministerskich”. Do tej klasy należało 120 ziół łagodzących ciężkie choroby. Poza zastosowaniem w lecznictwie, imbir to cenna przyprawa i ważny składnik potraw kuchni chińskiej. W czasach starożytnych znany był w całym basenie Morza Śródziemnego. Wchodził w skład sławnej odtrutki Mitrydatesa, króla Pontu. Dioskurides w swych pismach wspomina, że imbir przywożono do Rzymu „w syropie, w naczyniach glinianych” i stosowano jako lek żołądkowy. Europa wieków średnich poznała ten surowiec dzięki arabskiemu lekarzowi Awicennie, który opisał działanie lecznicze imbiru w Kanonie medycyny. W XIV w. Marco Polo, jako pierwszy Europejczyk podróżujący po Azji, oglądał uprawy imbiru w Chinach, później surowiec znalazł się w stałym obrocie handlowym w całej Europie. Był jednym ze składników leku zalecanego przeciw zarazie morowej, za panowania Henryka VIII w Anglii. Naukowy opis rośliny, wykonany przez angielskiego botanika Wiliama Roscoe, i nazwa łacińska gatunku Zingiber officinale pochodzą z przełomu XVIII i XIX w. W tym okresie powszechne stało się używanie imbiru jako przyprawy i surowca leczniczego. Ksiądz Kluk, znawca ziół, przypisywał imbirowi działanie wzmacniające i pobudzające. Krakowski lekarz Ignacy Czerwiakowski, w książce Botanika lekarska do wykładów (1861) pisał: „imbir należy do środków silnie pobudzających i rozgrzewających, a w mniejszych dawkach do wzmacniania żołądka i poprawiania trawienia”. Przez wiele dziesięcioleci stosowano imbir zgodnie z tymi wskazaniami. Nastał nawet okres, w którym prof. Jan Kazimierz Muszyński, w podręczniku farmakognozji z roku 1957, napisał: „obecnie w lecznictwie imbir bywa rzadko używany. Dawniej stosowano go jako lek pobudzający wydzielanie śliny i soku żołądkowego, zwłaszcza w bezsoczności. Jest natomiast powszechnie używany jako ostra przyprawa aromatyczna do mięsa i ciast.” Wkrótce poglądy dotyczące znaczenia imbiru w medycynie całkowicie się zmieniły. W ostatnim dwudziestopięcioleciu kłącze imbiru zostało na nowo odkryte jako cenny lek o wielokierunkowym działaniu. Obecnie zużycie surowca, pochodzącego z upraw w Indiach, Chinach, Australii, Nigerii i na Taiwanie, jest ogromne. Najwyżej ceniony jest bardzo aromatyczny i słodkawy imbir z Jamajki.

Związki czynne
Istotne dla działania leczniczego imbiru są żywica, której zawiera 5-8% i olejek eteryczny. Olejek występujący w 0,25-3,3% to mieszanina seskwiterpenów (zingiberen, ar-kurkumenem, ß-bisabolen, ß-seskwifelandren, ?-farnezen) i monoterpenów (geranial, cytral B, linalol). Ostry smak kłączy imbiru zależy od składników żywicy - fenyloalkanów: są to gingerole, wśród których przeważa 6-gingerol, i bardziej ostre, ale występujące w mniejszej ilości szogaole, zawarte głównie w surowcu podsuszonym jako produkty odwodnienia łatwo ulegających degradacji w wyższej temperaturze gingeroli. Surowy imbir zawiera jeszcze około 9% lipidów i glikolipidów oraz diterpenowe galanolaktony i zawierające grupy siarkowe kwasy.

W chorobie lokomocyjnej
Imbir, od wieków stosowany jako przyprawa poprawiająca trawienie, okazał się lekiem skutecznie hamującym przykre objawy choroby lokomocyjnej, skutecznie zapobiegającym nudnościom i wymiotom u kobiet ciężarnych oraz nudnościom po narkozie operacyjnej. Cytowane na wstępie badanie skuteczności imbiru w łagodzeniu objawów choroby lokomocyjnej, wykonane przez Grontweda (1988), wykazało istotne zmniejszenie występowania nudności, wymiotów i zimnych potów u cierpiących na chorobę morską kadetów, którzy przyjmowali imbir. Inne badania kliniczne potwierdziły zbliżoną do leków syntetycznych skuteczność sproszkowanego imbiru w łagodzeniu objawów choroby lokomocyjnej, także w zapobieganiu pooperacyjnym nudnościom i wymiotom powodowanym przez narkozę. Meta-analiza pięciu randomizowanych badań klinicznych, w których łącznie brało udział 363 pacjentów, wykazała prewencyjne działanie imbiru stosowanego w dawce nie mniejszej niż 1 g/d, która wyraźnie zmniejszała ryzyko występowania nudności i wymiotów po zabiegach operacyjnych. Także stosowanie olejku z kłączy imbiru, podawanego w 5% roztworze w oleju z nasion winogron, bezpiecznie i skutecznie zapobiegało nudnościom i wymiotom u pacjentów poddawanych narkozie.

W problemach kobiet w ciąży
Nudności i wymioty występują u 50-80% kobiet między 9 a 20 tygodniem ciąży, a ich nasilenie w niektórych przypadkach jest porównywalne z chemioterapią w chorobie nowotworowej. Bardzo źle wpływa to na stan zdrowia, prowadząc w niektórych przypadkach do odwodnienia i pogarszając jakość życia pacjentek. Łagodzenie tych dolegliwości to poważny problem, ze względu na konieczność unikania jakichkolwiek leków w tak wczesnym okresie ciąży. Pomóc może imbir! Badania kliniczne, prowadzone od lat 90. w różnych krajach świata, wykazały wyraźnie pozytywny efekt stosowania imbiru, łagodzącego skutecznie nawet niepowściągliwe wymioty u ciężarnych. W czterech kontrolowanych, podwójnie ślepych i randomizowanych badaniach klinicznych, wykonanych w Danii (1990), Australii (2004), Kanadzie (2003) i Tajlandii (2001), stosowano imbir w różnych postaciach, w dawce dziennej 1 g, przez 4 dni do 3 tygodni, bez działań niepożądanych i skutków ubocznych. W jednym z badań skuteczność imbiru okazała się porównywalna ze skutecznością witaminy B6 w hamowaniu nudności, wymiotów i odruchów wymiotnych. W modelach doświadczalnych, z użyciem E. coli i Salmonella, stwierdzono działanie mutagenne i antymutagenne izolowanych składników imbiru, ale według opinii Fischer-Rasmussen (1990) nie ma to żadnego znaczenia dla ludzi.

Potwierdzają to przeprowadzone badania kliniczne, w których nie stwierdzono wśród kobiet przyjmujących imbir większej liczby przypadków wad rozwojowych i porodów martwego płodu niż w grupie kontrolnej (Portnoi 2003), w badaniu Smith (2004) ryzyko poronienia okazało się nawet mniejsze w grupie przyjmującej imbir. W badaniach na zwierzętach nie obserwowano działania genotoksycznego. Podawanie szczurom naparu z imbiru nie powodowało teratogenezy, obserwowano jedynie w grupie leczonej mniejszą liczbę embrionów. Wyciąg z imbiru, przyjmowany przez ciężarne samice szczurów w okresie organogenezy, nie powodował żadnych zmian u szczurzych noworodków. FDA klasyfikuje imbir jako „ogólnie uznanawany za bezpieczny”.

Być może, dzięki przeprowadzonym badaniom, a głównie wynikom badań klinicznych, imbir zostanie wprowadzony powszechnie w Europie do łagodzenia nudności i wymiotów u kobiet ciężarnych.

W chorobach reumatycznych
Stwierdzenie właściwości przeciwzapalnych i związane z tym działanie przeciwbólowe stało się kolejnym odkryciem możliwości wykorzystania imbiru w medycynie. W systemach medycznych starożytnych Indii, Ayurveda i Tibi, imbir był używany w leczeniu chorób reumatycznych. Współczesne badania potwierdziły celowość takiego zastosowania. Wiele prac prowadzonych na różnych modelach doświadczalnych, wykazało skuteczność imbiru i jego składników w hamowaniu rozwoju stanu zapalnego i syntezy jego mediatorów. W latach 80. ubiegłego wieku stwierdzono hamowanie syntezy prostaglandyn. Dalsze badania wykazały, że składniki imbiru hamują tworzenie prozapalnie działających cytokin, zwłaszcza TNF-? i IL ß, oraz przez hamowanie aktywności COX-2 i 5-lipooksygenazy, zmniejszają wydzielanie prostaglandyn i leukotrienów. 6-gingerol działał przeciwzapalnie, hamując powstawanie obrzęku łapy myszy i przeciwbólowo, zmniejszając reakcję zwierząt na działanie kwasu octowego. Wodny wyciąg z kłączy imbiru zmniejszał poziom prostaglandyny E2 w surowicy szczurów. Te mechanizmy mogą zapobiegać procesom degeneracji chrząstki kostnostawowej i pomagać w jej regeneracji. Skuteczność imbiru w zmniejszaniu bólu, w dolegliwościach powodowanych przez zapalenie kości i stawów, wykazano w badaniach klinicznych. Niestety, nie wszystkie odpowiadają obecnym kryteriom dla tego typu prac. Przeprowadzone według współczesnych wymagań krzyżowe, z kontrolą placebo, porównanie skuteczności wyciągu z imbiru i ibuprofenu, wykazało jedynie w pierwszym okresie stosowania statystycznie znaczące, lepsze efekty stosowania obu leków niż placebo.

Warto więc dalej badać możliwości stosowania preparatów imbiru w łagodzeniu bólu.

Imbir a serce
W roku 1982 Shoji i wsp. opisali dodatnie działanie inotropowe wyciągu z imbiru na izolowanym lewym przedsionku serca świnki morskiej. Późniejsze prace wykazały wyraźny, wielokierunkowy wpływ składników imbiru na układ sercowonaczyniowy jako efekt działania wielu mechanizmów. Obniżanie ciśnienia krwi, bradykardię i bezdech u szczurów powodował 6-szogaol. Wodny wyciąg z imbiru obniżał ciśnienie krwi przez rozkurcz naczyń. Wpływał także na rytm serca, co może wynikać z wpływu na receptory muskarynowe i blokowania kanałów Ca++. Działanie inotropowo dodatnie wiąże się z akceleracją pompy wapniowej. Działanie antyoksydacyjne, hamujące oksydację lipoprotein LDL, obniżanie poziomu cholesterolu i lipidów wpływa na zwolnienie procesów aterogenezy. Przyprawianie potraw imbirem, szczególnie tłustych, ma istotne znaczenie nie tylko ze względu na poprawę procesów trawienia, ale także na zapobieganie obniżeniu aktywności czynników hamujących procesy krzepnięcia krwi, a więc zmniejszenie możliwości powstawania skrzeplin w naczyniach. Nie wszystkie badania w pełni potwierdzają to działanie, ale wiele z uzyskiwanych wyników wskazuje na istotne znaczenie stosowania imbiru w zapobieganiu agregacji płytek krwi. Wiele z wymienionych działań imbiru to hamowanie czynników ryzyka, sprzyjających rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych. Imbir, po przeprowadzeniu dalszych badań, imbir może stać się „gorącym” lekiem na serce.

Dawne zastosowania i nowe możliwości
In vitro i in vivo wykazano, że imbir hamuje rozwój wielu szczepów bakterii, wirusów i grzybów. Stosowanie od wieków imbiru, jako przyprawy i leku poprawiającego trawienie, znalazło uzasadnienie w zwiększaniu wydzielania śliny i żółci przez gingerole i szogaole o ostrym smaku. Jednocześnie stwierdzono, że związki czynne surowca wpływają ochronnie na śluzówkę żołądka, zapobiegając powstawaniu wrzodów pod wpływem działania aspiryny i innych środków drażniących. W medycynie krajów arabskich imbir zaliczany jest do afrodyzjaków. Rzeczywiście, w badaniach na zwierzętach zwiększał produkcję spermy i ruchliwość plemników. Bardzo obiecujące są wyniki prac in vitro, wykazujące hamowanie rozwoju komórek licznych rodzajów nowotworów przez wyciągi z imbiru i przez główne składniki surowca: 6-gingerol oraz 6-szogaol, a jednym z mechanizmów jest indukowanie apoptozy w tych komórkach. Sygnalizowane w badaniach na zwierzętach działanie uspokajające – przedłużanie snu po heksobarbitalu i hamowanie spontanicznej aktywności zwierząt doświadczalnych – wskazywało na wpływ imbiru na ośrodkowy układ nerwowy. W dalszych pracach okazało się, że preparat zawierający wyciągi z imbiru i z liści miłorzębu działał na doświadczalne szczury przeciwlękowo. Badania nowych możliwości wykorzystania imbiru w terapii ciągle trwają, uzyskiwane wyniki wskazują na wpływ wyciągu z tego surowca i jego głównych składników na układ immunologiczny, działanie ochronne przed powodowanym przez etanol uszkodzeniem wątroby, zdolność poprawiania wrażliwości na insulinę, znaczenie w chemioprewencji nowotworów. Wprowadzenie nowych kierunków działania imbiru do lecznictwa wymaga jeszcze dalszych, intensywnych badań. Można mieć nadzieję, że poza znanymi powszechnie zastosowaniami, jeszcze wiele innych dolegliwości będzie można leczyć przy pomocy tego naturalnego, przyjemnie pachnącego leku, przez wieki będącego tylko korzenną przyprawą.

dr n. farm. Jadwiga Nartowska
- Katedra i Zakład Farmakognozji i Molekularnych Podstaw
Fitoterapii Wydziału Farmaceutycznego AM w Warszawie

Piśmiennictwo:
Ali B.H., Blunden G., Tanira M.O., Nemmar A. Some phytochemical, pharmacological and toxicological properties of ginger (Zingiber officinale Roscoe): a review of recent research. Food and Chemical Toxicology (2008) 46;409- 420; Al.-Yaha M., Ratatullah S., Mossa J., Ageel N.S, Tariq P. Gastroprotective activity of ginger Zingiber officinale Rosc., in albino rats. American J of Chinese Medicine (1989) XVII (1-2); 51- 56; Arthur D. Ginger. Intern. J. of Aromatherapy (1996) 7(4); Bhattarai S., Tran H., Duke C. Stability of [6] -gingerol and [6]-shoagol in simulated gastric and intestinal fluids. J. of Pharmaceutical and Biomedical Analysis (2007), 648-653; Bliddal H., Rozetzsky A., Schlichting p., Weidert L.A. Andersen L.A., Jensen O.N., Barslev J. A randomized, placebo -controlled, cross-over study of ginger extracts and Ibuprofen in osteoarthritis. Osteoarthritis and Cartilage (2000) 8; 9-12; Bryer E. A literature review of the effectivness of ginger in alleviating mild-to moderate nusea and vomiting of pregnancy. J. of Midwifery &Women´s health. (2005)50, e1-e3; Bordia A., Verma S.K., Srivastava K.C. Effect of ginger (Zingiber officinale Rosc.) and fenugreek (Trigonella foenumgraecum L.) on blood lipids, blood sugar and platelet aggregation in patients with coronary artery disease. Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids (1997), 56/50, 3790-384; Chaiyakunapruk N., Kitikannakorn N., Nathisuwaqn S., Leeprakobbon K., Leelasettagool Ch. The efficacy of ginger for the prevention of postoperative nusea and vomiting: A meta -analysis. Am. J. of Obstetrics and Gynecology (2006) 194, 95-9; Chrubasik S., Pittler M.H., Roufogalis B.D. Zingiberis rhizoma: A comprehensive review on the ginger effect and efficacy profiles. Phytomedicine (2005) 12, 684- 701; Geiger J. The essential oil of ginger, Zingiber officinale, and anaesthesia. The International J. Of Aromatherapy (2005) 15;7-14; Ghayur M.N., Gilani A., Afridi M., Houghton P. Cardiovascular effects of ginger aqueous extract and its phenolic constituents are mediated through multiple pathways. Vascular Pharmacology (2005) 43, 234-241; Ghayur M., Gilani H. Pharmacological basis for the medicinal use of ginger in gastropintestinal disorders. Digestive Disease and Sciences (2005) 50, 100, 1889-1897; Grontved A., Brask T., Kambskard J., Hentzer E. Ginger root against seasickness. Acta Otolaryngol. (1988) 105, 45- 49; Holtmann S., Clarke A.H., Schere H., Hohn M. The anti-motion sickness mechanism of ginger. Acta Otolaryngol. (1989), 168-174; Ihlaseh S.,Cotrim de Oliveira M.L., Teran E., Viana de Camargo J., Barbisan L. Chemopreventive property of dietary ginger in rat urinary bladder chemical carcinogenesis. World J. Urol. (2006) 24, 591-596; Koch C., Reichling J., Schneele J., Schnitzler P. Inhibitory effect of essential oils against herpes simplex virus type 2. Phytomedicine (2008) 15, 71- 78; Lantz R.C., Chen G.J., Sarihan M., Jolad S.D., Timmermann B.N. The effect of extracts from ginger rhizome on inflammatory mediator production. Phytomedicine (2007) 14, 123-128; Mallikarjuna K., Chetan P.S., Reddy K.S., Rajendra W. Ethanol toxicity: rehabilitation of hepatic antioxidant defense system with dietary ginger. Fitoterapia (2008) 79, 174-178; Manju V., Nalini N. Chemopreventive efficacy of ginger, a naturally occuring anticarcinogen during the initiation, post-initiation stages of 1,2 dimethylhydrazine- induced colon cancer. Clinica Chimica Acta (2005) 358, 60-67; Marauoka N., Uchida N., Hosoi Y., Aopki M. Modifying effect of ginger on mutagenicity in pan fried chicken. Mutation Res. (1995) 334, 385-427; Nmicoll R., Henein M. Ginger (Zingiber officinale Roscoe); a hot remedy for cardiovascular disease? International J. of Cardiology (2007) in press; Penna S.C., Medeiros M.V., Aimbire F.C., Faria-Neto H.C., Lopes- Martins R.A.B. Anti-inflamatory effect of the hydroalcoholic extract of Zingiber officinale rhizomes on paw and skin edema. Phytomedicine (2003) 10, 381-385; Portnoi G., Chng L-A, Karimi-Tabesh L.Koren G., Tan M., Einarson A. Prospective comparative study of the safety and effectiveness of ginger for the treatmant of nusea and vomiting in pregnancy. Am. J. Obstet. Gynecol. (2003) 189, 1374-7; Rhode J., Fogoros S., Zick S., Wahl H., Griffith K., Huang J., Liu J.R. Ginger inhibits cell growth and modulates angiogenic factors in ovarian cancer cells. BMC Complementary and Alternative Merdicine. (2007) 7, 44;1-9; Sharma S.S., Kochupillai V., Gupta S.K., Seth S.D., Gupta Y.K. Antiemetic efficacy of ginger (Zingiber officinale) against cisplatin-induced emesis in dogs. J. of ethnopharmacology (1997) 57, 93-96; Smith C., Crowther C., Willson K., Hotham N., McMillian V. Ginger was as effective as vitamin B6 in improving symptoms of nusea and vomiting in early pregnancy. Evidence -Based Obstetrics and Gynecology. (2005) 7, 60-61; Stoilova I., Krastanov A., Stoyanova A., Denev P., Gargova S.; Antioxidant activity of a ginger extract (Zingiber officinale) Food Chemistry (2007) 102, 764-770; Vlastarokos PV., Nikolopoulos TP., Manolopoulos L.Kreatsa G. Treating common ear problems in pregnancy; what is safe? Eur. Arch. Otorhi nolaryngol. (2008) 265(2), 139-45; Ueki S., Miyoshi M., Shido O., Watanabe T. Systemic administration of [6]-gingerol, a pungent constituent of ginger, induces hypothermia in rats via an inhibitory effect on metabolic rate.Europ. J. Of Pharmacology (2008), 584, 87-92; Wang H., Ng T.B. An antifungal protein from ginger rhizomes. Biochem. and Biophysical Research Communications. (2005) 336, 100-104; Weidner M.S., Sigwart K. The safety of ginger extract in the rat. J. of Ethnopharmacology (2000) 73, 513-520; Zhou H., Deng Y., Xie Q. The modulatory effects of the volatile oil of ginger on the cellular immune response in vitro and in vivo in mice. J. of Ethnopharmacology (2006) 105, 301-305.