Imbir lekarski
Jedno z pierwszych badań
klinicznych skuteczności
imbiru w chorobie
lokomocyjnej dotyczyło
kadetów szkoły
morskiej, którzy wypłynęli
w swój pierwszy
rejs na otwarte morze...
Z grupy 80 młodych
mężczyzn aż 32
nie było odpornych na
kołysanie fal. Pomógł
dopiero imbir…
Historia imbiru jest tak długa, że trudno
dziś dokładnie określić pochodzenie tego
gatunku. Zingiber officinale Roscoe, czyli
imbir lekarski z rodziny imbirowatych Zingiberaceae,
nie występuje w stanie naturalnym. Od tak
dawna jest uprawiany i rozmnażany przez podział
kłączy, że nie zawiązuje i nie wydaje owoców. Jako
cenna przyprawa korzenna i surowiec leczniczy,
stosowany był w medycynie tradycyjnej Indii, Chin
i Arabii od tysięcy lat. Już w VI w. przed Chr. Suśruta,
jeden z wybitnych lekarzy starożytnych Indii,
opisywał właściwości lecznicze imbiru, którego
nazwa, w sanskrycie sringavera, znaczy „w kształcie
rogu”. W najstarszym zielniku Chin, autorstwa
Shen-Nunga, pochodzącym z około 2800 r. przed
Chr., imbir zaliczony został do leków klasy drugiej,
„o funkcjach ministerskich”. Do tej klasy należało
120 ziół łagodzących ciężkie choroby.
Poza zastosowaniem w lecznictwie, imbir to cenna
przyprawa i ważny składnik potraw kuchni
chińskiej.
W czasach starożytnych znany był w całym basenie
Morza Śródziemnego. Wchodził w skład sławnej
odtrutki Mitrydatesa, króla Pontu. Dioskurides
w swych pismach wspomina, że imbir przywożono
do Rzymu „w syropie, w naczyniach glinianych”
i stosowano jako lek żołądkowy. Europa wieków
średnich poznała ten surowiec dzięki arabskiemu
lekarzowi Awicennie, który opisał działanie lecznicze
imbiru w Kanonie medycyny.
W XIV w. Marco Polo, jako pierwszy Europejczyk
podróżujący po Azji, oglądał uprawy imbiru w
Chinach, później surowiec znalazł się w stałym
obrocie handlowym w całej Europie. Był jednym
ze składników leku zalecanego przeciw zarazie morowej,
za panowania Henryka VIII w Anglii.
Naukowy opis rośliny, wykonany przez angielskiego
botanika Wiliama Roscoe, i nazwa łacińska gatunku
Zingiber officinale pochodzą z przełomu
XVIII i XIX w.
W tym okresie powszechne stało się używanie imbiru
jako przyprawy i surowca leczniczego. Ksiądz
Kluk, znawca ziół, przypisywał imbirowi działanie
wzmacniające i pobudzające. Krakowski lekarz
Ignacy Czerwiakowski, w książce Botanika lekarska
do wykładów (1861) pisał: „imbir należy do
środków silnie pobudzających i rozgrzewających,
a w mniejszych dawkach do wzmacniania żołądka
i poprawiania trawienia”. Przez wiele dziesięcioleci
stosowano imbir zgodnie z tymi wskazaniami.
Nastał nawet okres, w którym prof. Jan Kazimierz
Muszyński, w podręczniku farmakognozji z roku
1957, napisał: „obecnie w lecznictwie imbir bywa
rzadko używany. Dawniej stosowano go jako lek
pobudzający wydzielanie śliny i soku żołądkowego,
zwłaszcza w bezsoczności. Jest natomiast powszechnie
używany jako ostra przyprawa aromatyczna
do mięsa i ciast.”
Wkrótce poglądy dotyczące znaczenia imbiru w
medycynie całkowicie się zmieniły. W ostatnim
dwudziestopięcioleciu kłącze imbiru zostało na
nowo odkryte jako cenny lek o wielokierunkowym
działaniu.
Obecnie zużycie surowca, pochodzącego z upraw
w Indiach, Chinach, Australii, Nigerii i na Taiwanie,
jest ogromne. Najwyżej ceniony jest bardzo
aromatyczny i słodkawy imbir z Jamajki.
Związki czynne
Istotne dla działania leczniczego imbiru są żywica,
której zawiera 5-8% i olejek eteryczny. Olejek
występujący w 0,25-3,3% to mieszanina seskwiterpenów
(zingiberen, ar-kurkumenem, ß-bisabolen,
ß-seskwifelandren, ?-farnezen) i monoterpenów
(geranial, cytral B, linalol). Ostry smak kłączy
imbiru zależy od składników żywicy - fenyloalkanów:
są to gingerole, wśród których przeważa
6-gingerol, i bardziej ostre, ale występujące w
mniejszej ilości szogaole, zawarte głównie w surowcu
podsuszonym jako produkty odwodnienia
łatwo ulegających degradacji w wyższej temperaturze
gingeroli.
Surowy imbir zawiera jeszcze około 9% lipidów i
glikolipidów oraz diterpenowe galanolaktony i zawierające
grupy siarkowe kwasy.
W chorobie lokomocyjnej
Imbir, od wieków stosowany jako przyprawa poprawiająca
trawienie, okazał się lekiem skutecznie
hamującym przykre objawy choroby lokomocyjnej,
skutecznie zapobiegającym nudnościom i wymiotom
u kobiet ciężarnych oraz nudnościom po narkozie
operacyjnej.
Cytowane na wstępie badanie skuteczności imbiru
w łagodzeniu objawów choroby lokomocyjnej, wykonane
przez Grontweda (1988), wykazało istotne
zmniejszenie występowania nudności, wymiotów
i zimnych potów u cierpiących na chorobę morską
kadetów, którzy przyjmowali imbir. Inne badania
kliniczne potwierdziły zbliżoną do leków syntetycznych
skuteczność sproszkowanego imbiru w
łagodzeniu objawów choroby lokomocyjnej, także w zapobieganiu pooperacyjnym nudnościom i wymiotom
powodowanym przez narkozę. Meta-analiza
pięciu randomizowanych badań klinicznych,
w których łącznie brało udział 363 pacjentów, wykazała
prewencyjne działanie imbiru stosowanego
w dawce nie mniejszej niż 1 g/d, która wyraźnie
zmniejszała ryzyko występowania nudności i wymiotów
po zabiegach operacyjnych. Także stosowanie
olejku z kłączy imbiru, podawanego w 5%
roztworze w oleju z nasion winogron, bezpiecznie
i skutecznie zapobiegało nudnościom i wymiotom
u pacjentów poddawanych narkozie.
W problemach kobiet w ciąży
Nudności i wymioty występują u 50-80% kobiet
między 9 a 20 tygodniem ciąży, a ich nasilenie w
niektórych przypadkach jest porównywalne z chemioterapią
w chorobie nowotworowej. Bardzo źle
wpływa to na stan zdrowia, prowadząc w niektórych
przypadkach do odwodnienia i pogarszając
jakość życia pacjentek.
Łagodzenie tych dolegliwości to poważny problem,
ze względu na konieczność unikania jakichkolwiek
leków w tak wczesnym okresie ciąży. Pomóc
może imbir!
Badania kliniczne, prowadzone od lat 90. w różnych
krajach świata, wykazały wyraźnie pozytywny
efekt stosowania imbiru, łagodzącego skutecznie
nawet niepowściągliwe wymioty u ciężarnych.
W czterech kontrolowanych, podwójnie ślepych i
randomizowanych badaniach klinicznych, wykonanych
w Danii (1990), Australii (2004), Kanadzie
(2003) i Tajlandii (2001), stosowano imbir w
różnych postaciach, w dawce dziennej 1 g, przez
4 dni do 3 tygodni, bez działań niepożądanych i
skutków ubocznych. W jednym z badań skuteczność
imbiru okazała się porównywalna ze skutecznością
witaminy B6 w hamowaniu nudności,
wymiotów i odruchów wymiotnych.
W modelach doświadczalnych, z użyciem E. coli
i Salmonella, stwierdzono działanie mutagenne i
antymutagenne izolowanych składników imbiru,
ale według opinii Fischer-Rasmussen (1990) nie
ma to żadnego znaczenia dla ludzi.
Stosowanie imbiru przez tysiące lat
jako leku i przyprawy przez miliony ludzi
bez działań niepożądanych i efektów
teratogennych, to najlepszy dowód
bezpieczeństwa i braku toksyczności.
|
Potwierdzają to przeprowadzone badania kliniczne,
w których nie stwierdzono wśród kobiet
przyjmujących imbir większej liczby przypadków
wad rozwojowych i porodów martwego płodu niż
w grupie kontrolnej (Portnoi 2003), w badaniu
Smith (2004) ryzyko poronienia okazało się nawet
mniejsze w grupie przyjmującej imbir.
W badaniach na zwierzętach nie obserwowano
działania genotoksycznego. Podawanie szczurom
naparu z imbiru nie powodowało teratogenezy,
obserwowano jedynie w grupie leczonej mniejszą
liczbę embrionów. Wyciąg z imbiru, przyjmowany
przez ciężarne samice szczurów w okresie organogenezy,
nie powodował żadnych zmian u szczurzych
noworodków.
FDA klasyfikuje imbir jako „ogólnie uznanawany
za bezpieczny”.
Komisja E w monografii Zingiberis
rhizoma podaje, że nie są obserwowane
interakcje i działania uboczne
tego leku, nie zaleca jednak stosowania
imbiru u ciężarnych.
|
Być może, dzięki przeprowadzonym badaniom,
a głównie wynikom badań klinicznych, imbir
zostanie wprowadzony powszechnie w Europie
do łagodzenia nudności i wymiotów u kobiet ciężarnych.
W chorobach reumatycznych
Stwierdzenie właściwości przeciwzapalnych i
związane z tym działanie przeciwbólowe stało się
kolejnym odkryciem możliwości wykorzystania
imbiru w medycynie.
W systemach medycznych starożytnych Indii,
Ayurveda i Tibi, imbir był używany w leczeniu
chorób reumatycznych. Współczesne badania potwierdziły
celowość takiego zastosowania. Wiele
prac prowadzonych na różnych modelach doświadczalnych,
wykazało skuteczność imbiru i
jego składników w hamowaniu rozwoju stanu zapalnego
i syntezy jego mediatorów.
W latach 80. ubiegłego wieku stwierdzono hamowanie
syntezy prostaglandyn. Dalsze badania wykazały,
że składniki imbiru hamują tworzenie prozapalnie
działających cytokin, zwłaszcza TNF-?
i IL ß, oraz przez hamowanie aktywności COX-2
i 5-lipooksygenazy, zmniejszają wydzielanie prostaglandyn
i leukotrienów. 6-gingerol działał przeciwzapalnie,
hamując powstawanie obrzęku łapy
myszy i przeciwbólowo, zmniejszając reakcję zwierząt
na działanie kwasu octowego. Wodny wyciąg
z kłączy imbiru zmniejszał poziom prostaglandyny
E2 w surowicy szczurów. Te mechanizmy mogą zapobiegać procesom degeneracji chrząstki kostnostawowej
i pomagać w jej regeneracji.
Skuteczność imbiru w zmniejszaniu bólu, w dolegliwościach
powodowanych przez zapalenie kości
i stawów, wykazano w badaniach klinicznych. Niestety,
nie wszystkie odpowiadają obecnym kryteriom
dla tego typu prac. Przeprowadzone według
współczesnych wymagań krzyżowe, z kontrolą
placebo, porównanie skuteczności wyciągu z imbiru
i ibuprofenu, wykazało jedynie w pierwszym
okresie stosowania statystycznie znaczące, lepsze
efekty stosowania obu leków niż placebo.
Imbir i jego składniki nie powodują
uszkodzeń błony śluzowej układu pokarmowego,
charakterystycznych dla
działania niesteroidowych środków
przeciwzapalnych, a nawet chronią
błonę śluzową żołądka przed powstawaniem
owrzodzeń.
|
Warto więc dalej badać możliwości stosowania preparatów
imbiru w łagodzeniu bólu.
Imbir a serce
W roku 1982 Shoji i wsp. opisali dodatnie działanie
inotropowe wyciągu z imbiru na izolowanym
lewym przedsionku serca świnki morskiej. Późniejsze
prace wykazały wyraźny, wielokierunkowy
wpływ składników imbiru na układ sercowonaczyniowy
jako efekt działania wielu mechanizmów.
Obniżanie ciśnienia krwi, bradykardię i
bezdech u szczurów powodował 6-szogaol. Wodny
wyciąg z imbiru obniżał ciśnienie krwi przez
rozkurcz naczyń. Wpływał także na rytm serca,
co może wynikać z wpływu na receptory muskarynowe
i blokowania kanałów Ca++. Działanie inotropowo
dodatnie wiąże się z akceleracją pompy
wapniowej. Działanie antyoksydacyjne, hamujące
oksydację lipoprotein LDL, obniżanie poziomu
cholesterolu i lipidów wpływa na zwolnienie procesów
aterogenezy.
Przyprawianie potraw imbirem, szczególnie tłustych,
ma istotne znaczenie nie tylko ze względu
na poprawę procesów trawienia, ale także na
zapobieganie obniżeniu aktywności czynników
hamujących procesy krzepnięcia krwi, a więc
zmniejszenie możliwości powstawania skrzeplin
w naczyniach.
Nie wszystkie badania w pełni potwierdzają to
działanie, ale wiele z uzyskiwanych wyników
wskazuje na istotne znaczenie stosowania imbiru
w zapobieganiu agregacji płytek krwi. Wiele z wymienionych działań imbiru to hamowanie
czynników ryzyka, sprzyjających rozwojowi
chorób sercowo-naczyniowych. Imbir, po przeprowadzeniu
dalszych badań, imbir może stać się
„gorącym” lekiem na serce.
Dawne zastosowania i nowe możliwości
In vitro i in vivo wykazano, że imbir hamuje rozwój
wielu szczepów bakterii, wirusów i grzybów. Stosowanie
od wieków imbiru, jako przyprawy i leku
poprawiającego trawienie, znalazło uzasadnienie
w zwiększaniu wydzielania śliny i żółci przez gingerole
i szogaole o ostrym smaku. Jednocześnie
stwierdzono, że związki czynne surowca wpływają
ochronnie na śluzówkę żołądka, zapobiegając
powstawaniu wrzodów pod wpływem działania
aspiryny i innych środków drażniących.
W medycynie krajów arabskich imbir zaliczany
jest do afrodyzjaków. Rzeczywiście, w badaniach
na zwierzętach zwiększał produkcję spermy i ruchliwość
plemników.
Bardzo obiecujące są wyniki prac in vitro, wykazujące
hamowanie rozwoju komórek licznych rodzajów
nowotworów przez wyciągi z imbiru i przez
główne składniki surowca: 6-gingerol oraz 6-szogaol,
a jednym z mechanizmów jest indukowanie
apoptozy w tych komórkach.
Sygnalizowane w badaniach na zwierzętach działanie
uspokajające – przedłużanie snu po heksobarbitalu
i hamowanie spontanicznej aktywności
zwierząt doświadczalnych – wskazywało na
wpływ imbiru na ośrodkowy układ nerwowy. W
dalszych pracach okazało się, że preparat zawierający
wyciągi z imbiru i z liści miłorzębu działał
na doświadczalne szczury przeciwlękowo.
Badania nowych możliwości wykorzystania imbiru
w terapii ciągle trwają, uzyskiwane wyniki
wskazują na wpływ wyciągu z tego surowca i jego
głównych składników na układ immunologiczny,
działanie ochronne przed powodowanym przez
etanol uszkodzeniem wątroby, zdolność poprawiania
wrażliwości na insulinę, znaczenie w chemioprewencji
nowotworów. Wprowadzenie nowych
kierunków działania imbiru do lecznictwa wymaga
jeszcze dalszych, intensywnych badań. Można
mieć nadzieję, że poza znanymi powszechnie zastosowaniami,
jeszcze wiele innych dolegliwości
będzie można leczyć przy pomocy tego naturalnego,
przyjemnie pachnącego leku, przez wieki będącego
tylko korzenną przyprawą.
dr n. farm. Jadwiga Nartowska
- Katedra i Zakład Farmakognozji i Molekularnych Podstaw
Fitoterapii Wydziału Farmaceutycznego AM w Warszawie
Piśmiennictwo:
Ali B.H., Blunden G., Tanira M.O., Nemmar A.
Some phytochemical, pharmacological and
toxicological properties of ginger (Zingiber officinale
Roscoe): a review of recent research.
Food and Chemical Toxicology (2008) 46;409-
420; Al.-Yaha M., Ratatullah S., Mossa J., Ageel
N.S, Tariq P. Gastroprotective activity of ginger
Zingiber officinale Rosc., in albino rats. American
J of Chinese Medicine (1989) XVII (1-2); 51-
56; Arthur D. Ginger. Intern. J. of Aromatherapy
(1996) 7(4); Bhattarai S., Tran H., Duke C. Stability
of [6] -gingerol and [6]-shoagol in simulated
gastric and intestinal fluids. J. of Pharmaceutical
and Biomedical Analysis (2007), 648-653;
Bliddal H., Rozetzsky A., Schlichting p., Weidert
L.A. Andersen L.A., Jensen O.N., Barslev
J. A randomized, placebo -controlled, cross-over
study of ginger extracts and Ibuprofen in osteoarthritis.
Osteoarthritis and Cartilage (2000)
8; 9-12; Bryer E. A literature review of the effectivness
of ginger in alleviating mild-to moderate
nusea and vomiting of pregnancy. J. of Midwifery
&Women´s health. (2005)50, e1-e3; Bordia
A., Verma S.K., Srivastava K.C. Effect of ginger
(Zingiber officinale Rosc.) and fenugreek (Trigonella
foenumgraecum L.) on blood lipids, blood
sugar and platelet aggregation in patients with
coronary artery disease. Prostaglandins, Leukotrienes
and Essential Fatty Acids (1997), 56/50,
3790-384; Chaiyakunapruk N., Kitikannakorn
N., Nathisuwaqn S., Leeprakobbon K., Leelasettagool
Ch. The efficacy of ginger for the prevention
of postoperative nusea and vomiting:
A meta -analysis. Am. J. of Obstetrics and Gynecology
(2006) 194, 95-9; Chrubasik S., Pittler
M.H., Roufogalis B.D. Zingiberis rhizoma: A
comprehensive review on the ginger effect and
efficacy profiles. Phytomedicine (2005) 12, 684-
701; Geiger J. The essential oil of ginger, Zingiber
officinale, and anaesthesia. The International J.
Of Aromatherapy (2005) 15;7-14; Ghayur M.N.,
Gilani A., Afridi M., Houghton P. Cardiovascular
effects of ginger aqueous extract and its phenolic
constituents are mediated through multiple
pathways. Vascular Pharmacology (2005) 43,
234-241; Ghayur M., Gilani H. Pharmacological
basis for the medicinal use of ginger in gastropintestinal
disorders. Digestive Disease and Sciences
(2005) 50, 100, 1889-1897; Grontved A., Brask
T., Kambskard J., Hentzer E. Ginger root against
seasickness. Acta Otolaryngol. (1988) 105, 45-
49; Holtmann S., Clarke A.H., Schere H., Hohn
M. The anti-motion sickness mechanism of ginger.
Acta Otolaryngol. (1989), 168-174; Ihlaseh
S.,Cotrim de Oliveira M.L., Teran E., Viana de Camargo
J., Barbisan L. Chemopreventive property
of dietary ginger in rat urinary bladder chemical
carcinogenesis. World J. Urol. (2006) 24, 591-596;
Koch C., Reichling J., Schneele J., Schnitzler P. Inhibitory
effect of essential oils against herpes simplex
virus type 2. Phytomedicine (2008) 15, 71-
78; Lantz R.C., Chen G.J., Sarihan M., Jolad S.D.,
Timmermann B.N. The effect of extracts from
ginger rhizome on inflammatory mediator production.
Phytomedicine (2007) 14, 123-128;
Mallikarjuna K., Chetan P.S., Reddy K.S., Rajendra
W. Ethanol toxicity: rehabilitation of hepatic
antioxidant defense system with dietary ginger.
Fitoterapia (2008) 79, 174-178; Manju V., Nalini
N. Chemopreventive efficacy of ginger, a naturally
occuring anticarcinogen during the initiation,
post-initiation stages of 1,2 dimethylhydrazine-
induced colon cancer. Clinica Chimica Acta
(2005) 358, 60-67; Marauoka N., Uchida N.,
Hosoi Y., Aopki M. Modifying effect of ginger on
mutagenicity in pan fried chicken. Mutation Res.
(1995) 334, 385-427; Nmicoll R., Henein M. Ginger
(Zingiber officinale Roscoe); a hot remedy for
cardiovascular disease? International J. of Cardiology
(2007) in press; Penna S.C., Medeiros
M.V., Aimbire F.C., Faria-Neto H.C., Lopes- Martins
R.A.B. Anti-inflamatory effect of the hydroalcoholic
extract of Zingiber officinale rhizomes on
paw and skin edema. Phytomedicine (2003) 10,
381-385; Portnoi G., Chng L-A, Karimi-Tabesh
L.Koren G., Tan M., Einarson A. Prospective comparative
study of the safety and effectiveness of
ginger for the treatmant of nusea and vomiting
in pregnancy. Am. J. Obstet. Gynecol. (2003)
189, 1374-7; Rhode J., Fogoros S., Zick S., Wahl
H., Griffith K., Huang J., Liu J.R. Ginger inhibits
cell growth and modulates angiogenic factors in
ovarian cancer cells. BMC Complementary and
Alternative Merdicine. (2007) 7, 44;1-9; Sharma
S.S., Kochupillai V., Gupta S.K., Seth S.D., Gupta
Y.K. Antiemetic efficacy of ginger (Zingiber officinale)
against cisplatin-induced emesis in dogs. J.
of ethnopharmacology (1997) 57, 93-96; Smith
C., Crowther C., Willson K., Hotham N., McMillian
V. Ginger was as effective as vitamin B6 in improving
symptoms of nusea and vomiting in early
pregnancy. Evidence -Based Obstetrics and Gynecology.
(2005) 7, 60-61; Stoilova I., Krastanov
A., Stoyanova A., Denev P., Gargova S.; Antioxidant
activity of a ginger extract (Zingiber officinale)
Food Chemistry (2007) 102, 764-770;
Vlastarokos PV., Nikolopoulos TP., Manolopoulos
L.Kreatsa G. Treating common ear problems
in pregnancy; what is safe? Eur. Arch. Otorhi nolaryngol.
(2008) 265(2), 139-45; Ueki S., Miyoshi
M., Shido O., Watanabe T. Systemic administration
of [6]-gingerol, a pungent constituent of ginger,
induces hypothermia in rats via an inhibitory
effect on metabolic rate.Europ. J. Of Pharmacology
(2008), 584, 87-92; Wang H., Ng T.B. An antifungal
protein from ginger rhizomes. Biochem.
and Biophysical Research Communications.
(2005) 336, 100-104; Weidner M.S., Sigwart K.
The safety of ginger extract in the rat. J. of Ethnopharmacology
(2000) 73, 513-520; Zhou H.,
Deng Y., Xie Q. The modulatory effects of the
volatile oil of ginger on the cellular immune response
in vitro and in vivo in mice. J. of Ethnopharmacology
(2006) 105, 301-305.
|